به بهانه پایان اجرای نخستین برنامه کشوری و تدوین دومین برنامه و برای تشریح فعالیت‌ها و دستاوردهای برنامه اول و همچنین اولویتهای برنامه دوم که از ابتدای سال جاری باید آغاز شده باشد، با دکتر عباس صداقت رئیس اداره ایدز وزارت بهداشت و درمان گفت‌وگو کرده‌ایم.
- ارائه سرنگ رایگان به کجا رسید؟
با توجه به این که شایع ترین راه ابتلا به اچ‌ای وی و ایدز در ایران تزریق با سرنگ مشترک در مصرف کنندگان تزریقی مواد مخدر است، به طورجدی به اجرای برنامه‌های سرنگ و سوزن به عنوان یکی از راه‌های موثر در زمینه کاهش آسیب توجه شده است و دسترسی به سرنگ یکبار مصرف برای معتادان تزریقی مراجعه کننده به مراکز مشاوره رفتاری مشخصا به عنوان یک هدف اساسی در برنامه کشوری گنجانده شده.
محور اصلی برنامه‌های سرنگ و سوزن منع معتادان تزریقی از اشتراک در وسایل تزریق به منظور پیشگیری از ابتلا به اچ‌ای وی و سایر عفونت‌هایی است که از راه خون منتقل می‌شوند. صدور بخشنامه رئیس قوه قضائیه در حمایت از توزیع سرنگ و سوزن برای مصرف‌کنندگان تزریقی مواد نقطه عطفی در اجرای برنامه‌های کاهش آسیب در جمهوری اسلامی‌ایران بود و این برنامه با قوت در حال اجراست.
در برنامه سرنگ و سوزن گستره وسیعی از خدمات مانند ارائه وسایل استریل تزریق، ارائه آموزش و اطلاعات در باره کاهش آسیب‌های ناشی از تزریق مواد، ارجاع به کلینیک‌های ترک اعتیاد و مراقبت پزشکی انجام می‌شود.
- تاکید برنامه اول مبارزه با ایدز، بر پیشگیری بود که این مسئله در برنامه دوم هم پیگیری می‌شود. اما در برنامه دوم مبارزه با ایدز، در خصوص مراقبت و درمان چه کارهایی قرار است انجام شود؟
مراقبت و درمان موارد مبتلا به اچ‌ای وی و ایدز و خانواده آنان و همچنین مراقبت و درمان بیماری‌های مقاربتی به عنوان دو استراتژی مجزا در برنامه کشوری پیشگیری و کنترل اچ‌ای وی و ایدز مورد توجه قرار گرفته است.
دسترسی صد در صد افراد مبتلا به خدمات درمان تخصصی ضد رتروویروسی و خدمات مشاوره‌ای رایگان و دسترسی صددرصد آنها به خدمات تشخیص و پیشگیری رایگان از جمله اهداف نهایی برنامه محسوب می‌شوند. در این راستا در کشور فعالیت‌هایی درزمینه غربالگری خون از نظر اچ‌ای وی، احتیاطات همه جانبه و پیشگیری بعد از مواجه با اچ‌ای وی وجود دارد.
اما قرار است برای افراد مبتلا به اچ‌ای وی و ایدز، درمان عفونت‌های فرصت طلب، درمان ضد رتروویروسی، خدمات تنظیم خانواده، حمایت روانی اجتماعی از مبتلایان و خانواده آنها درمان و مراقبت تکمیلی برای عفونت‌های شایع مرتبط با اچ‌ای وی، پیشگیری با کوتریموکسازول و تشخیص ودرمان سل هم اضافه شود. دستورالعمل کشوری مراقبت بالینی مبتلایان به اچ‌ای وی و ایدز در ایران که بر اساس الگوریتم‌های سازمان جهانی بهداشت تدوین شده بود مجددا بازبینی شد.
- همچنان مراقبت و درمان بیماران اچ‌ای وی وایدز در ایران صرفا به عهده وزارت بهداشت و واحدهای محیطی آن یعنی دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور است؟
بله.
- گفته شده که برنامه دوم کشوری ایدز با استراتژی پیشگیری مثبت، که به‌تازگی از سوی سازمان جهانی بهداشت تصویب شده اجرا می‌شود. استراتژی مثبت یعنی چه؟
استراتژی پیشگیری مثبت مصوب سازمان جهانی بهداشت، سرلوحه کار این اداره از امسال خواهد بود. این راهبرد بدین معناست که افراد اچ‌ای وی مثبت را طوری توانمند کنیم که خودشان نسبت به انتقال این بیماری به همسر، خانواده،دوستان معتاد و در نهایت به جامعه حساس شوند و پیشگیری به عمل آورند.
برای اجرای این برنامه باید بستر لازم فراهم شود و جامعه پذیرای این گروه باشد. با طرد این بیماران نه تنها این بیماری مخفی نمی‌ماند بلکه منجر به اپیدمی‌زودرس این بیماری خطرناک می‌شود. دومین برنامه کشوری پیشگیری و کنترل اچ‌ای وی و ایدز، یک برنامه 3 ساله است که منطبق با برنامه استراتژیک و اهداف برنامه چهارم توسعه تنظیم شده و با محوریت گروه هدف و استراتژی تعیین شده است.
در این برنامه 4 گروه اصلی هدف؛ جمعیت عمومی، افراد با رفتار پرخطر، افراد در معرض خطر، افراد اچ‌ای وی مثبت و خانواده‌های شان مورد نظر هستند و جوانان، صاحبان مشاغلی مثل رانندگان و افرادی که ناگزیر به مهاجرت و سفر هستند در گروه‌های در معرض خطر طبقه‌بندی شده‌اند. دانش‌آموزان، دانشجویان و سربازان هم در قالب این 4 گروه اصلی در محور برنامه ریزی قرار می‌گیرند.
- اولویت کاری این برنامه در سال جاری چیست؟
ارتقای کیفی خدمات مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری بر اساس استاندارد‌هایی که برایشان تعریف می‌شود مکلف شدیم در نظام جامع مدیریت اطلاعات یک بازنگری در بحث گزارش گیری و گزارش دهی با همکاری سازمان زندان‌ها، سازمان بهزیستی و انتقال خون داشته باشیم.
- یک سوال کلیشه‌ای. آمارهایی که شما به عنوان آمار رسمی‌اعلام می‌کنید، چقدر با آمارهای حقیقی اختلاف دارند؟
آمار رسمی‌ایدز در ایران حدود 14 هزار نفر است، اما چون در بحث ایدز امکان بیمار یابی فعال وجود ندارد و با رفتارهای پرخطر که معمولا پنهانی است مرتبط است، تخمین زده می‌شود که در کشور 60 تا 70 هزار نفر فرد مبتلا به این بیماری داشته باشیم.
- در حال حاضر کشور ما در چه مرحله‌ای از این بیماری قرار دارد؟
کشور مادر مرحله اپیدمی‌متمرکز معتادان تزریقی به سر می‌برد و طبق آخرین آمار حدود 65 درصد از طریق انتقال تزریقی است، 5/7 درصد آمیزشی و 5/25 درصد ناشناخته، که حدس می‌زنیم قسمت عمده این موارد ناشناخته هم به روش انتقال جنسی است، اما به دلیل تابویی که وجود دارد مشخص نشده اند.
- در خصوص تغییرالگوی ایدز به سمت رابطه جنسی در کشور بیشتر توضیح می‌دهید؟
موج اول بروز بیماری ایدز در ایران از سال 65 با مشاهده مواردی از ابتلا به این بیماری از طریق فرآورده‌های خونی آغاز شد و از دهه 70 به بعد وارد موج دوم این بیماری که انتقال ویروس این بیماری از طریق سرنگهای آلوده و مشترک و اعتیاد تزریقی بود شدیم، اما در سالهای اخیر به نظر می‌رسد رفته رفته خطر بروز موج سوم الگوی ابتلا به این بیماری به سمت آمیزشی و رابطه جنسی غیر ایمن در حال افزایش است.
با توجه به اینکه آمارهای موجود به صورت تجمعی است و نیز به علت اینکه بسیاری از مواردی که به تازگی شناسایی می‌شود ممکن است در سالهای قبل مبتلا شده باشند نمی‌توان تحلیل دقیقی در مورد الگوی غالب این بیماری در کشور ارائه کرد، اما به نظر می‌رسد با توجه به جوان بودن جمعیت کشور ما خطر غالب شدن الگوی جنسی روز به روز در حال افزایش است و این خطر بزرگی است که باید در مقابل آن کاملا هوشیار باشیم و با آموزش همگانی و به خصوص به نسل جوان از بروز فاجعه‌ای در آینده پیشگیری کنیم.
- مطالعه‌ای درباره وضعیت رفتارهای جنسی پر خطر انجام شده است؟
متاسفانه اطلاعات ما در مورد شیوع رفتارهای پر خطر جنسی در میان جوانان و به خصوص زنان خیابانی در کشور بسیار اندک و پراکنده است، به خصوص اینکه این نوع رفتارها به صورت پنهانی انجام می‌شود. بنابراین لزوم شناسایی گروه زنان خیابانی و میزان رفتارهای پر خطر در جوانان بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود تا همان طور که در مورد معتادان با اجرای برنامه کاهش آسیب مانند دادن سرنگ و سرسوزن یکبار مصرف ووسایل پیشگیری رایگان درصدد کنترل این پدیده بر آمدیم در مورد این گروه از بیماران نیز روشهای آموزشی و کاهش آسیب را اعمال کنیم.
به طور کلی در زمان حاضر میزان شیوع بیماری ایدز در کشور ما بین 1/0 تا 4/0 جمعیت کشور است بنابراین برای اجرای برنامه‌های آگاه کننده و هشدار دهنده و آموزش عمومی‌فرصت داریم و باید هر چه زودتر اطلاعات کامل و شفافی را در مورد خطر این بیماری در اختیار عموم مردم قرار دهیم.
البته اطلاعات کلی در حدی داریم مثل اینکه اکثر زنان مبتلا به ویروس ایدز در کشور ما از طریق همسران معتاد تزریقی خود گرفتار شده‌اند و 20 درصد معتادان تزریقی رفتار پر خطر جنسی هم داشته‌اند، یک سوم معتادان تزریقی متاهل رابطه جنسی خارج از خانواده هم داشته‌اند که بیشتر آن با زنان خیابانی بوده است و 70 درصد معتادان تزریقی نیز تا قبل از 20 سالگی رابطه جنسی را تجربه کرده‌اند.
- در مورد آمار جهانی ایدز و وضعیت کشور ما با سایر کشورها هم مقایسه‌ای می‌کنید؟
بر اساس آخرین آمار موجود که مربوط به سال 2005 میلادی است 40 میلیون و 300 هزار نفر تاکنون در جهان مبتلا به ویروس HIV یا بیماری ایدز هستند که از این تعداد 4 میلیون و 900 هزار نفر فقط در سال 2005 شناسایی شده‌اند.
بر اساس این آمار همچنان میزان ابتلا به این بیماری از طریق اعتیاد تزریقی بیشترین است اما در سالهای اخیر انتقال ویروس از راه تماس جنسی عمده ترین راه انتقال این بیماری در جهان است که بیش از همه گروه جوانان را در معرض خطر قرار داده است.