- عکس: زهرا شیخایی
شعار معروف تیلمن وهابز، مبنی بر اینکه یک فرد به همان طریق رانندگی می‌کند که زندگی می‌کند، می‌تواند حاوی تلویحات فوق‌العاده مهمی در زمینه تاثیرات اجتناب‌ناپذیر ویژگی‌های شخصیتی بر رفتار رانندگی باشد. از جمله مسایل و مشکلاتی که امروزه، تمامیت جسمی و آسایش عموم مردم را در شهرهای بزرگ به مخاطره انداخته، مساله وقوع و افزایش آمار جرایم ناشی از تخلفات رانندگی است.
بر این اساس ضرورت بررسی عوامل مختلف این معضل اجتماعی بر کسی پوشیده نیست. در همین راستا پژوهشی به پیش‌بینی رفتارهای رانندگان بر اساس ویژگی‌های شخصیت‌شان با تاکید بر 5 مشخصه‌ی «روان رنجوری»، «توافق» و «وظیفه‌شناسی»، «روان رنجوری برون‌گرایی» و «گشودگی به تجربه» پرداخته است.
افراد هیجان‌خواه‌تر بیشتر تخلف می‌کنند
نتایج این مطالعه که بر روی 160 راننده موتور سیکلت، ماشین‌های سنگین و ماشین‌های سواری در استان اردبیل انجام شده است، نشان داد سن و تعداد تصادفات با رفتار رانندگی (لغزش‌ها، اشتباهات، تخلفات عمدی و تخلفات غیر عمدی) رابطه‌ی معناداری وجود دارد و بین نمره کل هیجان خواهی و رفتار پر خطر رانندگی نیز رابطه مثبت و معناداری موجود است به این معنی که هر چه نمره هیجان خواهی افراد بالاتر رفته است احتمال اینکه مرتکب لغزش، خطا و تخلف در رانندگی شوند بیشتر است.
روان رنجوری با صفاتی مثل اضطراب، تکانشوری، عواطف منفی، انتقام‌جویی و خودپسندی همراه است و رانندگانی که تخلفات بیشتری دارند طبیعتا باید ویژگی‌های مذکور در آنها بیشتر باشد. پس این دسته از افراد سازگاری هیجانی کمتری داشته و تعجب‌آور نیست که قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را زیر پا بگذارند.
وظیفه‌شناس‌ها کمتر تخلف می‌کنند
پژوهش حاضر نشان داد که بین رفتار رانندگی و عامل شخصیتی وظیفه‌شناس رابطه‌ی معکوس وجود دارد و این بدان معناست که هر چه ویژگی شخصیتی وظیفه‌شناس در افراد بیشتر باشد احتمال انجام رفتار پرخطر رانندگی پایین‌تر می‌آید. عامل وظیفه شناسی با ویژگی‌هایی چون نظم و ترتیب، تمایل به پیشرفت، خویشتن‌داری، محتاط بودن، درستکاری، آینده‌نگری و خوش قولی همراه است. بنابراین کسانی که در این عامل نمره‌ی بالاتری کسب می‌کنند، دارای ویژگی فوق هستند و از آنها انتظار می‌رود که قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت کنند.
نتایج این تحقیق همچنین حاکی از آن است که بین ویژگی شخصیتی توافق و رفتار رانندگی رابطه‌ی معکوس وجود دارد. افرادی که از عامل توافق پذیری پایینی برخوردارند رفتارهای تکانشوری زیاد، تحریک پذیری بالا و ثبات هیجانی کمتری در آنها مشاهده می‌شود. بنابراین انتظارمی‌رود این افراد رفتارهای مخاطره آمیز بیشتری داشته باشند، در این تحقیق بین عامل شخصیتی برون‌گرایی و گشودگی به تجربه از یک طرف و رفتار رانندگی از طرف دیگر رابطه‌ی معناداری به دست نیامد.
همچنین نتایج این بررسی ارتباط منفی و معکوس بین سن با رفتار رانندگی را نشان داد. این بدان معناست که رانندگان جوان فاقد دانش لازم هستند و این امر ممکن است خطرات و تصادف‌های غیر ضروری برای آنها ایجاد کند.
نتایج این پژوهش بین تعداد تصادفات با تخلفات رانندگی رابطه‌ی مثبت و معنی‌داری نشان داد که این بدان معناست که افرادی که تصادفات بیشتری دارند تخلفات رانندگی بیشتری نسبت به بقیه از خود نشان می‌دهند.
این پژوهش در بررسی رابطه بین نوع خودرو با رفتار رانندگی اثبات کرد که موتور سواران نمره‌ی بیشتری از سایر رانندگان در رفتار رانندگی و هیجان خواهی بدست آوردند.
نتایج این پژوهش حاکی از آن است که با استفاده از سازه هیجان خواهی و برخی از ویژگی‌های شخصیتی دیگر می‌توان رفتارهای پر خطر رانندگی را پیش‌بینی کرد. بنابراین به نظر می‌رسد که افزایش تجربه رانندگی و ارضاء انگیزه‌های تجربه‌جویی و هیجان‌خواهی در محیط‌های کنترل شده می‌تواند به کاهش تخلفات رانندگی کمک کند.
به طور کلی نتایج این تحقیق حاوی این بود که ویژگی‌های شخصیتی روان رنجوری، توافق و وظیفه‌شناسی و همچنین هیجان خواهی می‌توانند رفتار رانندگی را به طور معناداری پیش بینی کنند اما برون گرایی و گشودگی به تجربه با رفتار رانندگی ارتباطی ندارد.
این پژوهش حاصل طرح تحقیقاتی دکتر نادر حاجلو عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی، جابر علیزاده گورادل کارشناس ارشد روانشناس عمومی دانشگاه تبریز، جواد هاشمی کارشناس روانشناسی عمومی، اسماعیل شیری کارشناس ارشد روانشناسی بالینی کودک و علی احمدیان کارشناس ارشد روان شناسی بالینی است.