این حضور 39ساله در تئاتر باعث تربیت بازیگران زیادی شده است؛ بازیگرانی که امروز خود از چهره‌های موفق تئاتر و سینما هستند. علی رفیعی کارنامه پربار و البته متنوعی دارد؛ از ریاست تئاتر شهر گرفته تا بازی در فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی فرانسه. در این گزارش نگاهی داریم به کارنامه هنرمندی که باید آرزو کرد سال‌های سال تئاتر و فیلم بسازد تا دوستداران کارهای علی رفیعی از دیدن کارهایش لذت ببرند.
کارنامه متنوع
علی رفیعی خوانساری (متولد ۲۲دی ۱۳۱۷، اصفهان) کارگردان، بازیگر، طراح صحنه و لباس تئاتر و سینماست. او در دهه 60میلادی برای خواندن تربیت بدنی به فرانسه می‌رود اما یک اتفاق ساده از جنس شکستگی پا مسیر زندگی او را عوض می‌کند. این اتفاق باعث علاقه‌مندی او در ابتدا به جامعه‌شناسی و سپس تئاتر می‌شود.
رفیعی دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تئاتر از دانشگاه سوربن پاریس، دیپلم عالی کارگردانی از دانشگاه بین‌المللی تئاتر فرانسه و دیپلم بازیگری از مدرسه شارل‌دولن فرانسه است. از فعالیت‌های جنبی وی می‌توان به بازی در فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی فرانسه و انگلیس، تدریس در دانشگاه تهران، ریاست تئاتر شهر و دانشکده هنرهای دراماتیک اشاره کرد. اجرای نمایش‌های شکار روباه (تالار وحدت ۱۳۸۷)، در مصر برف نمی‌بارد (تئاتر شهر۱۳۸۲)، کلفت‌ها (تئاتر شهر ۱۳۸۱)، شازده احتجاب (تالار وحدت ۱۳۸۰)، رومئو و ژولیت (تالار وحدت ۱۳۷۹)، عروسی خون (تالار وحدت ۱۳۷۷)، یک روز خاطره انگیز برای دانشمند بزرگ وو (تالاروحدت۱۳۷۶)، یادگار سال‌های شن (تالار وحدت ۱۳۷۱)، جنایت و مکافات (تئاتر شهر)، خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از زندگی و قتل میرزا‌تقی‌خان فراهانی (تئاترشهر ۱۳۵۵)، شیون و استغاثه پای دیوار بزرگ شهر (تئاترشهر۱۳۵۵) و آنتیگونه (تالار مولوی ۱۳۵۳) بخشی از فعالیت‌های او در عرصه تئاتر است.
از سوی دیگر حضور او را می‌توان در طراحی لباس و صحنه کارهای هنرمندان دیگر هم پیدا کرد؛ طراحی صحنه و لباس نمایش دایره گچی قفقازی به کارگردانی حمید سمندریان (تئاترشهر 1377)، دختر گلفروش به کارگردانی پروانه مژده (تئاترشهر 1387) پابلو نرودا به کارگردانی علیرضا کوشک‌جلالی (تئاترشهر 1378) و طراحی صحنه نمایش اتاق رؤیا به کارگردانی افروز فروزند (تئاترشهر1380). البته در کارنامه این هنرمند نویسندگی و کارگردانی 2 فیلم سینمایی ماهی‌ها عاشق می‌شوند (۱۳۸۳) و آقا یوسف (1389)هم دیده می‌شود. مدتی است که خبرهایی از ساخت فیلم سوم این هنرمند هم به گوش می‌رسد.
تقدیر پدر تئاتر از رفیعی
یکی از اتفاقات خوب سال87 اجرای کارگردان‌های بنامی همچون علی رفیعی و حمید سمندریان بود. زنده یاد حمید سمندریان نمایشنامه «ملاقات با بانوی سالخورده» اثر دورنمات را انتخاب کرد و علی رفیعی به سراغ نمایشنامه‌ای از خودش به اسم «شکار روباه» رفت. رفیعی که پس از4سال به دنیای تئاتر برگشته بود در بیست‌وهفتمین جشنواره تئاتر فجر هم شرکت و در این دوره جایزه ویژه بخش بین‌الملل را دریافت کرد.
علی رفیعی به‌دلیل حضور در جشنواره فیلم بلگراد با نامه‌ای از نبود خود در مراسم عذرخواهی و همچنین از برگزیده شدن نمایش‌اش تشکر کرد. جایزه بزرگ اختتامیه نیز توسط حمید سمندریان اعلام شد. سمندریان در این مراسم ضمن خوشحالی از برگزیده شدن نمایش شکار روباه گفت: «این نمایش یکی از بهترین کارهای تئاتری در این دوران است و به کسانی که کار او را ندیده‌اند توصیه می‌کنم به دیدن نمایش او که یکی از بهترین آثار پس از انقلاب است بروند».داستان این نمایش در مورد زندگی آغامحمد خان قاجار بود و در این نمایش سیامک صفری، افشین هاشمی، هومن برق‌نورد، هدایت هاشمی، پانته‌آ بهرام، ستاره اسکندری و سهیلا رضوی در تالار وحدت روی صحنه رفتند.
جادوی تصویر
سال 1353یا 1354 او به ایران بازگشت و به‌عنوان استاد به دانشگاه تهران رفت و نمایش آنتیگونه را در تالار مولوی روی صحنه برد. همان زمان زنده‌یاد مهرداد فخیمی، مدیر تصویربرداری به او گفت که کارش به سینما نزدیک‌تر است تا به تئاتر و به او گفت که باید حتما در سینما کار کند چون چیزی که دیده، تصویر بوده و عکس‌های سینمایی.
علاقه او به تصویر از نظر فرم، و میزانسن یکی از ویژگی‌های کارهای نمایشی اوست. جای تعجبی ندارد که این کارگردان پس از سال‌ها دست به ساخت فیلم ماهی‌ها عاشق می‌شوند بزند؛ فیلمی که بین تئاتر و سینما همراه با میزانسن، تصویرهای زیباست.
یاران همیشگی
بازی کردن در کارهای دکتر علی رفیعی برای بازیگران سخت است. بازیگران در کارهای این کارگردان عرق می‌ریزند و به همین دلیل بازی در کارهای این کارگردان چندان ساده نیست، اما وسوسه پیشنهاد بازی در کارهای این کارگردان چنان زیاد است که این کارگردان بازیگران ثابت دارد که خود او در کشف و پرورش آنها نقش بسزایی داشته است. سیامک صفری، ستاره اسکندری وسهیلا رضوی ازجمله این بازیگران هستند. البته سال‌های سال است که حمید پورآذری که خود کارگردان حرفه‌ای تئاتر است به‌عنوان مدیر صحنه یا دستیار کارگردان در کارهای رفیعی حضور دارد. او این‌بار درکنار استاد قدیمی خود به‌عنوان مشاور کارگردان در تئاتر یرما حضور دارد.
تنوع داستانی
نمایشنامه‌هایی که از سوی این کارگردان انتخاب شده‌اند، مضامین متنوع و متفاوتی دارند. او زمانی به سراغ متنی از محمد چرمشیر (در مصر برف نمی‌بارد) می‌رود و زمانی هم نمایشنامه‌های خود(یادگار سال‌های شن، خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از قتل میرزا تقی‌خان فراهانی) را کارگردانی می‌کند. زمانی هم نمایشنامه کلاسیک و قدیمی از سوفوکل (آنتیگونه) و شکسپیر (رومئو و ژولیت) را برای اجرا انتخاب می‌کند و گاهی به سراغ نمایشنامه‌ای مدرن از ژان ژنه (کلفت‌ها) می‌رود.
اگر به نمایشنامه معروف گارسیا لورکا (عروسی خون و یرما) علاقه نشان می‌دهد، دلیلی ندارد که به سراغ متنی از نویسنده گمنام چینی (یک روز خاطره‌انگیز برای دانشمند بزرگ وو) در قرن12 نرود. به هرحال قابل پیش‌بینی نیست که کار بعدی این کارگردان مولف تئاتر چه خواهد بود.