یک گزارش خبری درباره لاک‌پشت‌های خلیج فارس

به گزارش ایرنا، بازار داغ تخم لاک پشت‌ها تهدیدی برای این گونه‌های در معرض خطر انقراض است که باید با آموزش و اطلاع رسانی، جوامع محلی را از این تهدید آگاه کرد.

راسته لاک پشت ها ( Chelonia) یکی از مهم ترین وابستگان رده خزندگان

(Reptilia) است که ۲۰۰ میلیون سال قبل پا به عرصه حیات گذاشت و در این مدت با زیستگاه‌های گوناگون و محیط‌های متفاوت سازش یافته و شکل و ساختمان ظاهری آنها متاثر از زیستگاه آنها شکل گرفته و به ثبات رسیده است.

لاک پشت‌های ساکن ایران شامل سه گونه لاک پشت‌های آبزی ( آب شور)، لاک پشت‌های نیمه آبزی ( آب شیرین ) و لاک پشت‌های خاکی است که لاک پشت‌های آبزی در جنوب ایران در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند و شامل پنج گونه‌اند.

عبدالرضا کرباسی معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره گفت: هر پنج گونه لاک پشت‌های خلیج فارس و دریای عمان در خطر انقراض قرار دارند.

• لاک پشت سرخ دریایی با نام عمومی : Red Sea Turtle و نام علمی : Caretta caretta از خانواده لاک پشت‌های دریایی است. ساکن خلیج فارس و دریای عمان است و زندگی کاملا دریایی دارد و طول لاک آن به ۱۵۰ سانتی متر می‌رسد.

•  لاک پشت سبز دریایی با نام عمومی: Green Sea Turtle و نام علمی: Chelonia mydas از خانواده لاک پشت‌های دریایی است. ساکن خلیج فارس و دریای عمان است و زندگی کاملا دریایی دارد و طول لاک آن به ۱۱۰ سانتی متر و به وزنی در حدود ۲۰۰ کیلوگرم می‌رسد. این لاک پشت گیاهخوار است و از گیاهان آبی و جلبک‌ها تغذیه می‌کند اما جوان‌ترها گاهی خرچنگ، ماهیان ژله‌ای ، حلزون و اسفنج‌ها را هم می‌خورند. این گونه قابلیت بین ۷۰ تا ۱۳۰ تخم گذاری را دارد که اندازه‌ای برابر توپ پینگ پنگ است و بعد از ۴۵ تا ۷۵ روز لاک پشت‌های کوچک از تخم بیرون می‌آیند. تخم گذاری در شب انجام می‌شود و بچه لاک پشت‌ها هم شب هنگام متولد می‌شوند.

• لاک پشت منقار عقابی با نام عمومی : Hawksbill Sea Turtl و نام علمی : Eretmochelys imbricata ساکن خلیج فارس و دریای عمان است. زندگی کاملا دریایی دارد. طول لاک آن به ۷۵ سانتی متر می‌رسد. بین ۳۰ تا ۵۰ سال عمر می‌کنند. همه چیزخوار است و از گیاهان و حیوانات کوچک تغذیه می‌کند ، مانند گیاهان دریایی، اسفنج ها، بی مهرگان ( به خصوص ماهیان ژله‌ای )، ماهی‌ها و خرچنگ‌های کوچک اما بخش عمده‌ای از تغذیه این لاک پشت‌ها را همان اسفنج‌ها تشکیل می‌دهند. ماده ها هر دو تا سه سال یکبار بین ماه‌های آگوست تا نوامبر( مهر- آبان) شبانه برای تخم گذاری به ساحل می‌آیند و حدود ۱۴۰ تخم می‌گذارند.

• لاک پشت زیتونی ریدلی با نام عمومی: Olive Ridly Sea Turtle و نام علمی: Lepidochelys olivacea از خانواده لاک پشت‌های دریایی است. ساکن خلیج فارس و دریای عمان است. طول لاک این سنگ پشت به حدود ۷۰ سانتیمتر می‌رسد. لاک این لاک پشت به رنگ سبز زیتونی است و به وزنی بالای ۵۰ کیلوگرم خواهد رسید. همه چیز خوار است. هر دو تا سه سال یکبار تخم گذاری می‌کند و در هر بار تخم گذاری ۱۰۵ تا ۱۱۵ تخم می‌گذارد که بعد از ۴۵ تا ۷۰ روز بچه لاک پشت ها متولد می‌شوند.

• لاک پشت پشت چرمی با نام عمومی : Leatherback Sea Turtle و نام علمی : Dermochelys coriacea ساکن خلیج فارس و دریای عمان است و بزرگترین لاک پشت جهان محسوب می شود با طول لاک برابر ۷ /۲ متر و وزن ۷۲۵ کیلوگرم. این لاک‌پشت‌ها تنها خزندگان در جهان هستند که به اعماق آب فرو می‌روند. حتی گاهی در مناطقی عمیق‌تر از ۱۲۰۰ متر هم دیده شدند و گوشتخوار هم هستند. عمده تغذیه آنها از ماهیان ژله‌ای است. مهره داران و بی مهرگان شامل حلزون‌ها، هشت پایان، توتیاهای دریایی و ماهیان کوچک هم در فهرست غذایی آنها وجود دارند اما گاهی از جلبک‌ها هم تغذیه می‌کنند.

نکته قابل توجه این است که این لاک پشت‌ها می‌توانند غذای مورد نیاز خود را هم از سطح آب و هم از اعماق به دست آورند.

جفت‌یابی و جفت گیری در آب انجام می‌شود. لاک پشت‌های نر هیچگاه بعد از خروج از تخم و ورود به آب تا پایان عمر، اقیانوس را ترک نمی‌کنند اما ماده‌ها برای تخم گذاری خود را به سواحل می‌رسانند.

تمام لاک پشت‌های آبی، یک ساحل مشخص را برای تخم ریزی انتخاب می‌کنند و دوباره به همان مکان باز می‌گردند اما لاک پشت‌های پشت چرمی هر بار ساحلی غیر از ساحل قبلی را برای تخم گذاری در نظر می‌گیرند. بین ۵۰ تا ۱۶۶ تخم می‌گذارند که بعد از حدود ۶۰ تا ۷۰ روز لاک پشت‌های کوچک متولد می‌شوند. همانند سایر خزندگان، جنسیت بچه‌ها را دمای محیط تعیین می‌کند. از وجود آن در سال‌های اخیر اطلاعی در دست نیست. احتمال انقراض آن وجود دارد.

کرباسی گفت: نابودی و تخریب زیستگاه‌ها، صید تصادفی در فعالیت‌های صیادی، برداشت توسط انسان و جمع ‌آوری تخم، آلودگی و تغییرات اقلیم مهمترین عوامل تهدید کننده لاک پشت‌های دریایی هستند که هرکدام از آنها موجب مرگ و میر لاک پشت‌ها در سنین و مراحل مختلف حیات آنها می‌شود.

وی گفت: اکنون قیمت بالای هر یک عدد تخم لاک پشت، بازار خوبی برای آن فراهم آورده است ازاین رو بومیان محلی بدون آگاهی از عواقب جمع آوری تخم‌ها از سواحل، اقدام به این کار می‌کنند که در صورت ادامه این روند به زودی شاهد انقراض کامل این گونه‌های منحصر به فرد خواهیم بود.

کرباسی ادامه داد: بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست در زمان تخم گذاری لاک پشت‌ها که معمولا از شهریور تا مهرماه است، گروه‌های گشت زنی را در سواحلی که لاک پشت‌ها اقدام به تخم گذاری می‌کنند، مستقر می‌کنند.

وی اظهار داشت: در زمان تخم ریزی لاک پشت‌ها نیروهای اداره کل محیط زیست استان بوشهر و هرمزگان برای مراقبت از تخم‌ها در سواحل مستقر می‌شوند و تا زمانی که بچه لاک پشت‌ها از تخم خارج نشده و به دریا نرفته‌اند محل را ترک نمی‌کنند.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اهالی بومی معتقدند که تخم‌های لاک پشت مقوی است ازاین رو اقدام به برداشت آن می‌کنند در حالی که باید بدانند با این کار منبع درآمدی آنها را از بین می‌برد.

لاک پشت‌ها در دریا زندگی می‌کنند اما برای مهم ترین مرحله از چرخه زندگی خود یعنی تخم گذاری به شدت وابسته به مناطق خشکی هستند. آنها بسته به نوع گونه و سایر عوامل موثر چندین بار در هر فصل اقدام به لانه سازی و تخم گذاری می‌کنند.

نوزادان بعد از طی دوره رسیدگی یا اینکوباسیون که بسته به شرایط زیستگاهی ۵۰ تا ۶۰ روز به طول می انجامد از تخم خارج شده و پس از خروج از لانه بلافاصله راهی دریا می ‌شوند. عوامل طبیعی نظیر شکار تخم‌ها و نوزادان توسط پستاندارانی مانند روباه، شغال و خدنگ ( نوعی حیوان گوشت ‌خوار گربه ‌مانند است)، شکار نوزادان از تخم درآمده توسط پرندگان، خرچنگ‌ها و ماهی‌ها، تخریب لانه‌ها توسط امواج و دخالت‌های غیر طبیعی به خصوص برداشت تخم لاک پشت‌ها توسط انسان و صید تصادفی لاک پشت‌ها در تورهای صیادی همگی از عمده عوامل تهدید کننده لاک پشت‌ها در طول مراحل مختلف زندگی آنهاست.

لاک‌ پشت‌های دریایی تقریبا از ۲۰۰ میلیون سال قبل وجود داشتند که با توجه به برخی چارچوب‌های زمانی قدیمی‌تر از دایناسورها هستند. در طول سال‌ها لاک ‌پشت‌ها بقا و سازش یافته‌اند و در سطح عالی از عهده این کار برآمده بودند تا اینکه فعالیت‌های اخیر انسانی شروع به تهدید وجود آنها کرده است.

چرخه زندگی لاک‌ پشت‌های دریایی

لاک ‌پشت‌ها هنگامی که از نظر فیزیولوژیکی آماده باشند از مناطق تغذیه ‌ای دوردست خود به سمت مناطق لانه ‌سازی مشخص خود مهاجرت می‌کنند و در این مناطق لاک ‌پشت‌های نر و ماده به مدت ۲ ماه با هم جفت ‌گیری می‌کنند.

بعد از جفت ‌گیری، لاک ‌پشت‌های ماده پس از گذشت ۲ تا ۴ هفته به ساحل می ‌آیند تا اولین گروه تخم‌های خود را بگذارند. آنها ممکن است حتی تا ۸ بار دیگر هم برای لانه ‌سازی و تخم ‌گذاری مجدد در همان فصل از آب بیرون بیایند. اما به طور معمول ۴ یا ۵ بار این اتفاق می‌افتد.

هر لانه حدود ۱۰۰ تخم دارد که تفریخ ( بیرون آمدن بچه لاک پشت ) آنها نیز حدود ۶۰ روز به طول می‌‌انجامد. تخم‌ها تنها بعد از تاریکی هوا هنگامی که سطح ماسه‌‌ها خنک می ‌شود باز می ‌شوند. نوزادان در راه خود برای گذر از ماسه‌ها و رسیدن به سطح زمین برای ۲ تا ۳ روز مجبور به مبارزه هستند. سپس آنها از لانه بیرون آمده و پا به ساحل می ‌گذارند و مستقیم به طرف دریا می‌‌روند.

آنها برای این کار از نور، سمت امواج و میدان مغناطیسی زمین برای راهنمایی استفاده می‌‌کنند. آنها دیوانه‌ وار به مدت یک روز شنا می‌‌کنند تا بتوانند تا آنجا که امکان دارد از ساحل دور شوند. برای حفظ امنیت خود معمولا این کار را برای چند روز دیگر نیز انجام می ‌دهند. سپس برای چند سال مانند یک پلانکتون تنها در سطح آن شناور می‌‌مانند و بعد از آن مجددا از آب‌های اقیانوسی به مناطق تغذیه‌ای کم عمق مهاجرت می‌کنند. این سال‌ها که در دریا سپری می ‌شود به طور خاص به عنوان سال‌های گم شده نامیده می‌شود زیرا در این سال‌ها دانشمندان دارای کمترین امکان برای مطالعه آنها هستند.

بعد از ۵ تا ۱۰ سال ممکن است که به طول حدود ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر برسند. آنها به مدت ۵ تا ۱۰ سال و یا بیشتر در مناطق تغذیه‌ای خود باقی می‌‌مانند تا اینکه به بلوغ جنسی برسند و این زمانی است که آنها به صورت یک لاک‌ پشت بالغ به مناطق جفت ‌گیری و لانه سازی مهاجرت می ‌کنند و این چرخه مرتب تکرار می‌‌شود.

مهاجرت دوره‌ای لاک ‌پشت‌های دریایی بین مناطق لانه ‌سازی و تغذیه ‌ای آنها که برخی اوقات دربرگیرنده مسافت‌های بسیار طولانی است، برای دانشمندان موضوع جالب توجه و جذابی است. لاک‌ پشت‌های سبز قادر به شنا کردن تا ۴۴ کیلومتر در یک روز هستند.

مهم‌ترین جمعیت‌های تولید مثل کننده موجود لاک پشت‌های دریایی در ایران متعلق به گونه لاک پشت منقار عقابی (Eretmochelys imbricata ) است که در طول فصل تولید مثل یعنی از اسفند ماه تا تیر ماه برای تخم گذاری به آب‌های منطقه مهاجرت می‌کنند.

مهم ترین مناطق موجود لانه سازی در حال حاضر منحصر به تعدادی از جزایر است که در این میان پناهگاه حیات وحش و تالاب بین المللی شیدور و جزیره هندورابی در استان هرمزگان و جزایر منطقه حفاظت شده مند یعنی ام الکرم و نخیلو در استان بوشهر از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.

 پروژه ردیابی ماهواره‌ای لاک پشت‌های دریایی

عبدالرضا کرباسی معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست دراین باره گفت: پروژه ردیابی ماهواره‌ای لاک پشت‌های دریایی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان به پیشنهاد و حمایت مالی دفتر منطقه‌ای صندوق جهانی حیات وحش و آژانس حفاظت محیط زیست ابوظبی و بنیاد تحقیقات دریایی (WWF-EWS-MRF) و با مشارکت کشورهای ایران، قطر، امارات و عمان در فروردین سال ۱۳۸۹ با نصب ۵ ردیاب بر روی لاک پشت‌های منقارعقابی در جزیره شیدور در ایران آغاز شد.

وی افزود: متعاقب انجام این کار در ایران، تعداد ۵ لاک پشت نیز در هر کدام از کشورهای مشارکت کننده در پروژه نیز مجهز به ردیاب ماهواره‌ای شدند، ضمن اینکه انجام مطالعات ردیابی ماهواره‌ای لاک پشت‌های دریایی برای نخستین بار بود که در ایران به انجام رسید.

وی اظهار داشت: علایم دریافتی از ردیاب ماهواره‌ای ضمن کمک در شناسایی مسیرهای مهاجرتی و نیز سکونت گاه‌های نهایی تغذیه‌ای اطلاعات بسیار مهمی را در خصوص رفتارهای تولید مثلی، الگوهای مهاجرتی و عادات رفتاری فراهم می‌کند.

کرباسی ادامه داد: مرحله دوم این پروژه نیز در سال ۹۰ آغاز و برای انجام آن جزیره نخیلو در استان بوشهر انتخاب شد که گزارش آن بعد از انجام، تهیه و ارائه شد که تمام آنها نشان دهنده حمایت بیشتر برای ادامه حیات این حیوانات است.

وی درباره مسیر حرکت و جا به جایی لاک پشت‌های علامت گذاری شده در ایران توضیح داد: سه لاک پشت از پنج لاک پشتی که رد یاب بر روی آنها نصب شده بود به سمت پایین خلیج فارس به مناطق مرجانی دور از ساحل امارات متحده عربی در منطقه ام القوانین حرکت کرده و پس از استقرار در این محل با گرم شدن هوا کمی به سمت شمال و بخش‌های عمیق‌تر حرکت کردند.

وی افزود: دو لاک پشت دیگر، در بخش مجزا و مشخصی در میانه خلیج فارس باقی ماندند. این دو لاک پشت که در بخش‌های عمیق‌تر و سردتر زندگی می‌کنند جا به جایی قابل توجه دیگری از خود نشان ندادند.

کرباسی اظهار داشت: وضعیت موجود لاک پشت‌های علامت گذاری شده در سال‌های اول و دوم پروژه و محل تجمع آنها نشانگر این است که این جمعیت‌ها مسیرهای مهاجرتی طولانی بین زیستگاه‌های تغذیه‌ای و لانه سازی خود نداشته و فاصله این زیستگاه‌ها از هم چندان زیاد نیست.

وی افزود: این وضعیت تقویت کننده این فرضیه است که لاک پشت‌های خلیج فارس این منطقه را ترک نمی‌کنند و حداقل در سنین بلوغ خود کاملا وابسته به این زیستگاه هستند. چنین شرایطی اهمیت و حساسیت این منطقه را به عنوان یکی از مهم ترین زیستگاه‌های گونه به شدت در معرض خطر انقراض لاک پشت منقار عقابی در شمال غرب اقیانوس هند بسیار افزایش می‌دهد.

کرباسی تاکید کرد: این شرایط نشان می‌دهد هرگونه عامل تهدید کننده در منطقه می‌تواند بقای جمعیت این گونه را به شدت تحت تاثیر قرار داده و از بین ببرد. علاوه بر آن این ویژگی بیانگر لزوم همکاری‌های بیشتر بین کشورهای امارات، قطر و ایران برای حفاظت از زیستگاه‌های حائز اهمیت این گونه‌ها است.

وی درادامه پیشنهاداتی در راستای حمایت از گونه‌های لاک پشت‌های در خطر انقراض بیان کرد و گفت: حمایت از انجام فاز سوم پروژه ردیابی، حمایت و تقویت مناطق حفاظت شده و حایز اهمیت برای لاک پشت‌ها، حمایت لازم برای ادامه بررسی‌ها و مطالعات و ادامه پروژه ردیابی در معاونت محیط طبیعی، آموزش جوامع محلی و صیادی، توجه بیشتر به پتانسیل‌های فنی موجود و همکاری‌های بیشتر منطقه‌ای برای حفاظت از لاک پشت‌ها و زیستگاه‌های آنها از جمله پیشنهاداتی است که باید جدی گرفته شود.