کتاب، شریعتی، دین و جامعه، دفتری از مجموعه دفترهای نقد و بررسی دین پژوهی اندیشمندان معاصر ایران است که در قالب 12 مقاله به ارائه گزارشی از آرا و اندیشه های دکتر شریعتی و سنجش آن اختصاص دارد. در این تحقیق سعی شده است اولاً: به کتب و آثار دکتر و نه شارحان وی استنادشود؛ ثانیاً: به دور از هرگونه افراط و تفریط و حب و بغض، اندیشه وی مورد بررسی و تحلیل منصفانه قرار گیرد.
شریعتی روشنفکری دردمند بود که طوفان اندیشه هایش، ذهن های شوریده بسیاری را دست خوش انقلاب نمود و هنوز این طوفان در جزر و مد است. اما وجود رخنه های عمیق در اسلام شناسی او، چالشی سترگ پیش روی دلباختگان اندیشه های وی می نهد. به همین جهت، نگاشته حاضر در صدد آن است که با ارائه خطوط کلی اندیشه دینی شریعتی، خطاهای بنیادین وی در معرفی اسلام را به تصویر بکشد.
این نگاشته تلاش خواهد کرد با ژرف کاوی آثار دکتر، در کنار یادآوری نکته های مفید اندیشه او، لغزش هایی را که در آثار وی مشاهده می شود، مورد توجه قرار دهد تا با بصیرت افزایی برای مخاطب جوان این آثار، وی را در به دور ماندن از آسیب های دین شناختی اندیشه دکتر شریعتی یاری رساند. بی شک، این اثر، استمرار همان نگاه نقادانه خود دکتر به آثارش است، چرا که او بیش و پیش از دیگران، خود را به نقد می کشید. در وصیت خود نیز همین رهیافت انتقادی را پیش روی طالبان اتندیشه و خوانندگان آثارش نهاد.
در یک کلام می توان گفت: اصلی ترین دغدغه شریعتی، عدم حضور دین در صحنه زندگی است؛ او دل مشغول «بازگشت به خویشتن» و در صدد کشاندن دین از کنج ذهنیت به عینیت زندگی است. او با نظاره از خودبیگانگی خواص، فریاد «بازگشت به خویشتن» سر می دهد؛ بازگشت به اسلام راستین و «تشیع علوی».
به زعم دکتر، برای تحقق این آرمان، باید روشن فکری اسلامی و ایرانی همچون لوتر و کالون به پاخاسته، رنسانسی اسلامی برپا کنند که «اسلام ایدئولوژیک» را به جای «اسلام فرهنگی» و « تشیع علوی» را به جای «تشیع صفوی» بنشانند.
این اثر مجموعه مقالاتی است که توسط جمعی از نویسندگان نوشته شده است، زیست نامه فکری و جریانهای تأثیرگذار بر آراء و اندیشه های شریعتی، روش شناسی معرفت دینی دکتر شریعتی و انسان شناسی، اسلام شناسی، دین ایدئولوژیک، تشیع صفوی و تشیع علوی، امامت اجتماعی یا ماوراء الطبیعی، روشن فکری یا پیامبری، غرب شناسی، بازگشت به خویشتن، روحانیت از دیدگاه شریعتی و زن در دیدگاه شریعتی عناوین مقالات این کتاب هستند.
رابطه دین و ایدئولوژی، مذهب یعنی خودآگاهی، ثبات و تحول حقیقت اسلام و معرفت دینی، شیعه؛ حزب تمام، امامت، نگاهبان امت، چیستی روشنفکری، انتلکتوئل، آسیمیله، جهان آگاهی و جامعه آگاهی، نقد روشن فکر دینی، ویژگی ها و آسیب های فرهنگ غربی، کاربست اندیشه سوسیالیستی و مارکسیستی در تفسیر اسلام و تاریخ، تفوت عالم و روحانی از جمله موضوعاتی هستند که در این اثر مورد توجه قرار گرفته اند.
کتاب «شریعتی، دین و جامعه» نقد و ارزیابی دیدگاه های دین شناختی دکتر علی شریعتی به کوشش عبدالحسین حسروپناه و مهدی عبداللهی امسال برای نوبت اول در264 صفحه از سوی انتشارات کانون اندیشه جوان منتشر شده است.