آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقل است که شروع تدریجی و سیر پیشرونده دارد و باعث اختلال در تفکر و عملکرد ذهنی فرد می‌شود به‌طوری که زندگی روزمره او را مختل می‌کند. دکتر فرزاد اشرافی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره آلزایمر، وضعیت شیوع آن، علل، پاتولوژی، فاکتورهای خطر، علائم و نشانه‌ها و راه‌های پیشگیری از این بیماری توضیحاتی به همشهری ارائه کرده است.
دکتر فرزاد اشرافی درباره شیوع آلزایمر گفت: شیوع ابتلا به آلزایمر در افراد زیر 65سال کمتر از یک‌درصد است. در سن 65سالگی به 5 تا10درصد می‌رسد و به سرعت با افزایش سن، شیوع آن بالا می‌رود و به 30 تا 40درصد در افراد 85ساله و مسن‌تر می‌رسد. زمان متوسط از شروع علائم تا مرگ حدودا 10سال ولی بین 4 تا 16سال متغیر است. امید به زندگی در زنان بیشتر از مردان است. بروز بیماری بعد از 85سالگی در زنان بیشتر است. اگر بیماری آلزایمر در خانواده‌ای وجود داشته باشد، زنانی که نسبت فامیلی درجه یک با فرد بیمار دارند بیشتر از مردان در معرض ابتلا خواهند بود.
آسیب شناسی
دکتر اشرافی درباره آسیب‌شناسی این بیماری گفت: این بیماری یک بیماری تخریب‌کننده سلول‌های مغزی است و به مرور زمان و به‌طور پیشرونده منجر به مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. حجم کلی بافت مغز کم می‌شود و تعداد سلول‌های مغزی و ارتباطات سلولی نیز کاهش می‌یابد.
در نمونه‌های آسیب‌شناسی تجمعات ظریفی به نام پلاک و تنجل در بافت عصبی وجود دارد. پلاک از پروتئینی به نام بتا آملوئید تشکیل شده که بین سلول‌های از بین رفته مغزی دیده می‌شود. تنجل‌ها از پروتئینی به نام تائو تشکیل شده‌اند که درون سلول‌های مغزی وجود دارند.
فاکتورهای خطر
دکتر اشرافی درباره فاکتورهای خطر آلزایمر گفت: ژنتیک، ضربه به سر، افسردگی، افزایش سن، نژاد سفیدپوست (قفقازی)، سابقه خانوادگی، بیماری قلبی و عروقی، فشارخون بالا، کلسترول بالای خون، ابتلا به دیابت قندی، اضافه وزن و دخانیات ازجمله عوامل بروز این بیماری هستند.
نشانه ها و علائم بیماری
این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب درباره نشانه‌های این بیماری هم اظهار داشت: نشانه‌های اولیه بیماری خفیف هستند و به آهستگی پیشرفت می‌کنند به‌طوری که افراد مبتلا و اطرافیان آنها ممکن است تا زمان تشدید بیماری متوجه آن نشوند و علاوه بر آن، میزان پیشرفت علائم براساس علت بیماری، سلامت عمومی فرد و شرایط زندگی وی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
افت عملکرد شناختی در حداقل 2مورد از 5مورد زیر برای تشخیص بیماری الزامی است:
1-ناتوانی در انجام کارها و به‌یاد‌آوردن اطلاعات جدید
بیمار حین صحبت کردن، دچار فراموشی در بیان مطالب شده و حافظه کوتاه‌مدت بیمار مختل می‌شود به‌گونه‌ای که چندین‌بار مطلب یا سؤال خود را تکرار می‌کند. هنگام مشارکت در مکالمه اگر مخاطب بیمار سریع صحبت کند یا در بیان مطالب، اصطلاحات و عبارات خلاصه شده را زیاد به‌کار برد و حجم زیادی از پیشنهادها یا افکارش را بیان کند، بیمار گیج و سر در گم می‌شود. بیمار بیش از حد معمول، وقایع اخیر یا قرار‌ملاقات‌های خود را فراموش می‌کند. ممکن است اشیایی را جابه‌جا بگذارد و در پیدا کردن آنها دچار مشکل می‌شود. همچنین ناتوانی در جهت‌یابی مکان‌های آشنای قبلی و گم شدن یکی دیگر از علامت‌های بیماری است.
2- اختلال در استدلال، انجام اعمال پیچیده و قضاوت کردن
بیمار در رسیدگی به حساب‌های مالی و پرداخت‌های روزانه دچار مشکل می‌شود و قادر به تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی انجام فعالیت‌های زمان‌‌بندی شده پیچیده نخواهد بود.
3- اختلال در انجام اعمال دیداری
بیمار، دچار ناتوانی در تشخیص چهره‌ها و اشیای معمولی می‌شود. حتی پیدا کردن اشیایی که در معرض دید مستقیم فرد هستند برایش مشکل می‌شود و همچنین اعمال ساده مثل لباس پوشیدن و غذا خوردن و حمام کردن بیمار مختل می‌شود.
4-اختلال در تکلم، خواندن و نوشتن
بیمار حین صحبت کردن و پاسخ دادن به سؤالات نیاز به زمان بیشتری دارد و ممکن است از کلمات نامناسب، عجیب و غیرمحترمانه در بیان منظورش استفاده کند. اشتباهات کلامی و همچنین نوشتن و هجی کردن نیز رخ می‌دهد. در مراحل پیشرفته تکلم بیمار به‌شدت محدود می‌شود و حتی ممکن است روزانه بیشتر از یک تا 6 کلمه صحبت نکند.
5- اختلالات شخصیتی و رفتاری
اختلالات شخصیتی و رفتاری شامل تغییرات خلق، پرخاشگری، از دست دادن علاقه و انگیزه، بی‌تفاوتی، انزوای اجتماعی و گوشه‌گیری، از دست دادن حس همدردی، بدبینی نسبت به اطرافیان و رفتارهای ناپسند اجتماعی است.
دکتر اشرافی افزود: از بین این نشانه‌ها، شایع‌ترین تظاهر بیماری، اختلال در حافظه است که بیشتر در زمینه یاد گرفتن مطالب جدید و یادآوری اطلاعات است. در بعضی موارد، علامت اولیه به‌صورت اختلال در تکلم و به‌طور اولیه تلاش برای پیدا‌کردن کلمات مناسب حین گفت‌وگو و تأخیر در پاسخ دادن به سؤالات است.
تشخیص زوال عقل
تشخیص دمانس اساسا بر پایه مشاهدات بالینی و مصاحبه با بیمار و اعضای خانواده وی صورت می‌گیرد. در مصاحبه بالینی، حافظه بیمار و توانایی‌های شناختی وی، میزان ناتوانی در انجام اعمال فردی روزانه و سیر پیشرفت علائم بررسی می‌شود. سی‌تی‌اسکن مغزی یا MRI برای رد سایر بیماری‌هایی که تظاهرات مشابه زوال عقل دارند انجام می‌شود. تست‌های خونی برای بررسی بیماری‌های کلیوی، کبدی، تیروئیدی و کمبود ویتامین‌ها نیز ضروری است.
پیشگیری
دکتر اشرافی درباره راه‌های پیشگیری از این بیماری گفت: مصرف امگا3، میوه و سبزیجات تازه منجر به بهبود عملکرد شناختی در سالمندان می‌شود. علاوه بر آن، انجام فعالیت‌های جسمی و ذهنی و تعاملات اجتماعی طی دوره سالمندی به بهبود عملکرد ذهنی کمک خواهد کرد.
درمان
این متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب درباره چگونگی درمان این بیماری هم گفت: در حال حاضر، هیچ‌یک از درمان‌های موجود قادر به جلوگیری کامل از بروز نقایص حاصل از این بیماری یا متوقف ساختن پیشرفت آن نیست اما درمان‌های دارویی شناخته شده تا حدودی به بهبود علائم بیماری کمک کرده و سیر پیشرفت آن را کند خواهد کرد.
او افزود: متدهای روانشناسی شامل شناخت‌درمانی و رفتاردرمانی به کنترل اختلالات رفتاری بیمار کمک خواهد کرد. هدف از شناخت‌درمانی، حفظ آگاهی فرد نسبت به اطرافیان و زمان و مکان جهت شناخت بیشتر بیمار نسبت به محل زندگی و اعضای خانواده‌اش است. بدین‌ترتیب عملکرد ذهنی بیمار نیز بهبود یافته و انجام اعمال فردی روزانه وی را ممکن می‌سازد.
در کنار این روش‌ها، گفتاردرمانی، کاردرمانی، موسیقی‌درمانی و رایحه‌درمانی (عطر اسکوفدوس و پوست لیمو) نیز مفید خواهد بود.
مزایای تشخیص زودهنگام
دکتر اشرافی تصریح کرد: در اوایل سیر بیماری، معمولا بیماران می‌توانند در منزل بمانند و به روابط اجتماعی، تفریحی و فعالیت‌های محدود حرفه‌‌ای بپردازند. تشخیص زودهنگام به بیماران امکان می‌دهد که بازنشستگی تدریجی از کار، سر‌و‌سامان دادن به مسائل اقتصادی، مشاوره با پزشک یا افراد خانواده برای سر و سامان دادن به مسائل پزشکی در آینده را برنامه‌ریزی کنند. بیمارانی که در مراحل پیشرفته بیماری هستند، ممکن است نیاز به مراقبت در مؤسسات پرستاری و داروهای روانی داشته باشند.
باید از این بیماران مراقبت و آنها را از آسیب رساندن به‌خود یا اعضای خانواده با تصمیمات و رفتار غیرعاقلانه، محافظت کرد. مرگ ناشی از ضعف و لاغری مفرط یا عفونت، معمولا 5 تا10سال پس از بروز نخستین نشانه‌ها فرا می‌رسد.