نرخ فروش علم و تولیدات علمی بسته به توان مالی خریدار و وضعیت او متغیر است. حتی در برخی اطلاعیههایی که در اینترنت به وفور منتشر شده، مدارک دانشگاهی به تفکیک دانشگاهها و مقاطع مختلف با قیمتهای استاندارد و با تضمین مثبت بودن پاسخ استعلام از دانشگاه مربوطه به فروش میرسد. بهطور حتم برخی از این اطلاعیهها مصداق بارز کلاهبرداری است اما برخی نیز کاملا درست است و مواردی از استعلام مثبت نیز گزارش شده است.
در مورد فروش مدارک دانشگاهی، وظیفه سازمانهای نظارتی و انتظامی است که با متخلفان برخورد کنند اما در مورد فروش مقاله و پایاننامه، تنها راه مقابله، اتخاذ سازوکارهای مناسب و قدرتمند در وزارت علوم و دانشگاههای سراسر کشور است تا هیچکس نتواند مقاله دیگری را به نام خود منتشر کند یا پایاننامهای را کپی کرده و نتایج زحمات پژوهشی دیگران را به حراج بگذارد.
بهعنوان مثال اگر مکانیزمی وجود داشته باشد که تمامی مقالات و پایاننامهها در مرجع معتبری در کشور در قالب یک بانک اطلاعات ثبت و ضبط شود و به راحتی این اطلاعات قابل استعلام و استخراج و مستندسازی باشد، هیچکس نمیتواند یک مقاله یا پایاننامه را کپی کند و به دیگران بفروشد؛ حتی نرمافزارهایی مانند دژاوو وجود دارد که میتواند محتوای مقالات و پایاننامهها را نیز جستوجو کند و اگر بهطور مثال بیش از 50درصد یک پایاننامه با پایاننامه دیگری یکسان باشد آن را مشخص و بهعنوان منبع تقلبی معرفی کند. متأسفانه نظام دانشگاهی ایران به هیچ وجه قادر به کشف تخلفات علمی در این زمینه نیست. یک استاد دانشگاه اخیرا تعریف میکرد که دانشجویی پایان نامهای را خریداری کرده بود، اماحتی اسم نویسنده و استادان راهنما و مشاور و واحد دانشگاهی را از صفحات داخلی پایاننامه حذف نکرده بود و فقط طرح روی جلد تغییر کرده بود. وقتی با نسخه اصلی مقایسه شد مشخص شد که بهطور کلی بدون تغییر حتی یک کلمه از متن پایان نامه، کپیبرداری شده بود. به قول ظریفی برخی تحقیقات دانشگاهی در ایران خلاصه میشود در کنترل A+ کنترل C+ کنترل V+ کنترل P.
تأسفآورترین بخش ماجرا این است که بهدلیل علتیابی نشدن این پدیده منحوس که گریبان نظام دانشگاهی و علمی کشور را گرفته است و کم دامنه نیز نیست، این ماجرا هر روز در حال گسترش است و ابعاد موضوع به افراد خلاصه نمیشود بلکه این نوع تولیدات نیز در زمره تولیدات علمی کشور به شمار رفته و جزو افتخارات تولید علم محسوب میشود. بهنظر میرسد نظام تولید علم در ایران نیازمند پالایشی اساسی است که متولیان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری باید نسبت به انجام آن اقدام کنند.