حمیرا زمانی در آغاز این نشست عنوان کرد: در زمینه اطلاع‌رسانی سفر ضعف بسیار داریم. اهالی سفر چه مخاطبان عام و چه خواص این حوزه ممکن است با بخشی از جاذبه‌های ایران آشنا باشند، اما راه و روش سفر درست را نیاموخته‌اند و نمی‌دانند چطور سفر بروند.
این استاد رشته مدیریت جهانگردی با بیان اینکه در بیشتر کشورها و تقریبا در تمام کشورهای همسایه مراکز اطلاع رسانی و در قالب دفاتر و سایت‌های فعال و آنلاین برای راهنمایی مسافران وجود دارد، ادامه داد: در کشورهای پیشرفته رسانه‌ها مکمل فرایند برنامه‌ریزی سفر هستند، اما متاسفانه به خاطر مشکلات مختلف، سازمان میراث فرهنگی که متولی برنامه‌ریزی سفر در کشور است، تاکنون نتوانسته در این زمینه به صورت جامع عمل کند. به همین دلیل نقش رسانه‌ها بسیار پررنگ‌تر می‌شود و گاهی نقش سازمان دهنده سفر را هم ایفا می‌کنند.
زمانی افزود: در ایران حدود 35 نشریه مرتبط با سفر فعال هستند، اما حتی خواص این حوزه و از جمله دانشجویان گردشگری، از وجود آنها بی‌خبرند و در بسیاری از آنها تنها به معرفی جاذبه‌های ایران پرداخته شده و کمتر امکانات گردشگری و اقامتی موردنیاز مسافرن آورده شده.
وی با بیان اینکه عدم اطلاع‌رسانی درست، علاوه بر به هدر رفتن زمان و پول مسافران می‌تواند تبعات دیگری هم داشته باشد اضافه کرد: راهنمایی نادرست یک مسافر به یک منطقه نه تنها می‌تواند از نظر اقتصادی به او آسیب بزند بلکه گاهی راهنمایی در یک فصل نامناسب ممکن است جان او را به خطر بیاندازد.
علی هاشمی شهرکی مدیر هنری مجله سرزمین‌من و همین‌طور مدیر ارشد هنری گروه مجلات همشهری با بیان اینکه بحث مهم در حوزه راهنمای سفر ارائه اطلاعات در قالب درست به خوانندگان است، گفت: در طراحی مطالب راهنما باید به یک نکته توجه شود که اطلاعات بیش از حد خردشده هستند و شما باید اطلاعات را طوری به مخاطب بدهید که او با حجم این اطلاعات وحشتزده نشود و تمرکزش را از دست ندهد. به همین دلیل طراحی یک راهنمای سفر مناسب بر لبه تیغ راه رفتن است. طراحی راهنمای سفر سرزمین‌من یکی از سخت‌ترین کارهایی بود که در سابقه کاری‌ام انجام دادم.
مدیرعامل انجمن تصویرگران سپس به نحوه طراحی و مدیریت هنری راهنمای سفر این مجله اشاره کرد و گفت: طراحی یک مجله که مطالب آن به صورت به‌هم پیوسته ارائه می‌شود، یک شیوه معمول دارد و کار مشکلی نیست. اما طراحی مطالب راهنمای سفر سرزمین‌من از یک جهت بسیار مشکل بود. مطالب این بخش به سوالات مختلف یک مسافر پاسخ بدهد و به‌همین دلیل به صورت خرد شده و در اصلاح ما باکس‌بندی شده است. یعنی باکس‌های مختلف اعم از این چطور برسیم؟ کجا برویم؟ چه بخوریم؟ چطور بگردیم؟ داشتیم که این باید به ترتیب درست به مخاطب ارائه می‌شد که کاملا شفاف و صریح باشد؛ یعنی به ترتیبی در مجله قرار می‌گرفت که به خوبی دیده بشود.
به صورتی که انگار شما یک مسافر را به صورت شفاهی و دقیق راهنمایی می‌کنید. اما از طرف دیگر همان‌طور که به صورت رودررو نباید یک مسافر راگیج کنید، در این راهنما هم چینش مطالب باید طوری باشد که خواننده موقع خواندن مطلب گم نشود و تمرکزش را از دست بدهد.این باکس‌های ناهماهنگ صفحه‌آرایی این بخش را در مجله سخت می‌کرد. به همین‌دلیل تلاش کردیم با استفاده از فضاهای سفید و باکس‌های مختلف کار او را راحت‌تر کنیم.
شهرکی عنوان کرد: علاوه بر این بخش راهنمای سفر همچون یک یک دایره‌المعارف سفراست و این بخش‌های متنوع باید یک دسته‌بندی مشخص داشته باشد. یک روش این بود که علاوه بر باکس‌های مختلف که پیش از این به آن اشاره کردم، بخش‌بندی‌های رنگین را طراحی کردیم تا به کمک رنگ، مخاطب به مرور با بخش‌های مختلف آشنا شود. مثلا اینکه اگر دنبال شکم‌گردی است رنگ قرمز نشانه‌اش است و برای طبیعت رنگ سبز و برای زیارت رنگ آبی فیروزه‌ای درنظر گرفته شده.
وی با ببیان اینکه سرزمین‌من در نگاه اول یک نشریه عکس محور است، اظهار داشت: حضور عکس در مجله غیر از زیبایی، در وهله اول این احساس را به خواننده می‌دهد که قرار نیست با حجم فروانی از اطلاعات روبه‌رو شود. به همین دلیل عکس در کنار اطلاعات کپسول شده و رنگ‌های مختلف که هدف‌مندانه به کار گرفته شده اند. کمک کرده است که طراحی بخش راهنمای سفر، تبدیل به طراحی فعلی آن شود.
مدیرهنری گروه مجلات همشهری همچنین با تشریح فرایند تولید معمول در مجلات گرشگری به آسیب‌شناسی آن پرداخت و عنوان کرد: متاسفانه معمولا انتشار یک کتاب یا نشریه خاص، براساس علایق مخاطبان انجام نمی‌شود. مثلا یک ناشری می‌شنود که مثلا در حال حاضر نشریات گردشگری خوب می‌فروشد و حالا باید به سراغ انتشار آن برود.
وی افزود: معمولا هم روش تولید آن نشریه خاص این است که یک نمونه خارجی پیدا می‌کند. محتوا را در حد ممکن ترجمه و طراحی مجله را کپی می‌کند. بدون هیچ مطالعه‌ای و اصولا بدون توجه به اینکه آن نشریه خارجی این مطالب را برای چه گروه از مخاطبان و با چه هدفی تولید کرده است. حالا گاهی در این میانه طراح یا صفحه‌آرا می‌آید و سلیقه شخص خود را وارد می‌کند تا به قول خودش نشریه زیباتر شود، آن موقع که دیگر وضعیت بدتر هم می‌شود و نشریه خلق می‌شود که نه حرفه ای و زیباست و نه اصولا مخاطب در آن جایی دارد.
رضا مختاری سردبیر نشریه سرزمین‌من هم در این نشست به ضعف فرهنگ‌سازی سفر اشاره و عنوان کرد: یکی از ابزارهای اصلاح فرهنگ سفر، تولید مطالب، عکس و فیلم مناسب در این زمینه است. مثلا همان طور که نیروی انتظامی انیمیش‌هایی می‌سازد که به مردم بگوید که چطور درست رانندگی کنند، ما در حوزه سفر هم نیازمند تولید محتواهایی هستیم که شیوه درست سفر رفتن را ترویج کند.
وی با بیان اینکه در مقوله برنامه‌ریزی سفر باید به دموکراسی گردشگری اعتقاد داشت، گفت: باید در تولید محتوا به دغدغه‌های و سال‌های مسافر پاسخ داد و موقع تولید به این موضوع دقت کرد. در غیر این صورت مطالب تولید خواهد شد که نه دردی از مسافر دوا می‌کند و نه کمکی به فرهنگ‌سازی سفر شده است.
مختاری ادامه داد: با همین هدف ما ویژه‌نامه سرزمین من با عنوان کتاب سال گردشگری سال 93 را تولید کردیم. ما در این شماره هم علاوه برآنکه تلاش کردیم برای مسافر مطابق با فصل و تعطیلات سال 93 برنامه‌ریزی کنیم، در حد توان‌مان به تمام سوالات در سفر به یک منطقه، همچون دسترسی سریع و مطمئن به منطقه، نحوه گذران سفر خوردنی‌ها و اقامتگاه‌ها و سوغاتی‌های سفر هم به او کمک کنیم. ضمن آنکه در تمام این مراحل نیز آخرین و به‌روزترین اطلاعات را به او ارائه کردیم.
سردبیر مجله سرزمین‌من افزود: در این شماره، برای فصل بهار 300 نقطه تماشایی ایران در 13 مطلب راهنما و مسیر معرفی شده‌اند، در فصل تابستان 350 نقطه در 14 مطلب راهنما، در پاییز 200 نقطه در هشت مطلب و برای زمستان هم 150 نقطه در هفت مطلب منتشر شده اند.
در این مطالب همه نوع اطلاعات مورد نیاز؛ از نکات مربوط به وضعیت آب‌و‌هوا، اقامتگاه‌های مناسب و نقشه مسیر گرفته تا شماره تلفن‌های ضروری، نشانی مراکز خرید، غذاخوری‌ها و شماره تلفن راهنماهای محلی در دسترس خوانندگان قرار گرفته است. علاوه بر این یک بخش هم اختصاص به اقامتگاه‌های بومی ایران و توصیه‌های خاص سفرهای خانوادگی دارد.
رضا یوسفی کارشناس و فعال حوزه سفر درخصوص اهمیت بحث راهنمای سفر و نقش مطبوعات در این زمینه گفت: فرهنگ ما یک فرهنگ شفاهی است. یک نمونه عینی آن فرهنگ سفر ماست. ایرانی‌ها وقتی به سفر می‌برید، به جای آنکه از قبل برای هر سفر آماده باشند، معمولا از رهگذران سوال می‌پرسند. این مساله جدای آنکه در فرهنگی ما ریشه دارد، نشان از کمبودی دارد که مسافران با آن مواجه‌اند. کتاب‌ها و نشریاتی در این زمینه وجود دارند، اما متاسفانه نواقصی جدی بر این نشریات و نحوه راهنمایی مسافران توسط انها وجود دارند. به عنوان مثال در بسیاری از آنها تنها عنوان یک جاذبه آورده شده و حتی اینکه نشانی آن محله هم کجاست، آورده نشده است.
وی با بیان اینکه مجله سرزمین‌من توانسته این نقص را جبران کند، اظهار داشت: کاری که سرزمین در چند سال گذشته انجام دهد، این است که به زبان ساده و عام‌پسند یک مقصد گردشگری را به مخاطبان و آنها که علاقه به سفر دارند، معرفی کرده است. تا جایی که من در جریان هستم، از این نشریه بسیار استقبال شده و مسافرانی بسیاری با کمک آن به سفر رفته و می‌روند.
این فعال حوزه سفر با بیان اینکه در حوزه مسافران ورودی و گردشگری جهانی ایران باید با فرهنگ منفی که از ایران در فضای بین‌المللی وجود دارد، مقالبه کند، اظهار داشت: مسافران ورودی ایران معمولا قبل و پس از سفر به ایران، ذهنیت کاملا متفاوتی نسبتا به ایران دارند. حدود 90 درصد مسافران خارجی که به ایران می‌آیند، پس از چند روز اقامت در ایران ذهنیت‌شان کاملا تغییر کرده است. مقابله و فرهنگ‌سازی در این عرصه از توان یک سازمان میراث فرهنگی خارج است و رسانه‌ها نقش موثری در فرهنگ‌سازی در این عرصه دارند.
وی با بیان اینکه فرهنگ سفر مسافران خارجی بسیار با سفر ایرانیان متفاوت است: معمولا مسافران خارجی بر اساس برنامه‌ریزی کامل به سفر می‌آیند و از طریق رسانه‌های مرتبطی مثل Lonely planet یا سایت‌های معتبر دیگر اطلاعات دقیقی از مقصدشان دارند و حتی گاهی از مسافران ایرانی اطلاعات بیشتری از یک مقصد دارند. اگرچه سایت سازمان مراث فرهنگی اطلاعاتی درباره مقاصد گردشگری در سایتش منتشر کرده است، اما این اطلاعات تقریبا هیچ فایده‌ای ندارد.
یوسفی افزود: به عنوان مثال در سایت گردشگری یک استان، اسامی هتل‌های آن استان آمده، اما این اطلاعات آنقدر مغشوش است که به کار نمی‌آیند. معمولا اشتباه‌شان زیاد است و اصلا معمولا معلوم نیست، برچه اساس این اطلاعات طبقه‌بندی شده. یک روش مناسب که برای این کار مثلا راه‌اندازی پایانه‌ای مثل مرکز اطلاعات تلفن یا همان 118 است که اطلاعات به روز و دقیق به مردم بدهد. پیش از این سازمان میراث فرهنگی یک سامانه 5 رقمی برای پاسخگی به مسافران راه انداخته بود، اما این سامانه بسیار ناکارآمد بود. خودم چند بار به آن شماره زنگ زدم. اپراتورهای هم بسیار کند بوند. مثلا من از پشت تلفن صدای ورق زدن او را می‌شنیدم. یا اپراتور به من جواب می‌داد این را می‌توانی که مقصد رسیدی، بپرسی، ما نمی‌دانیم.
سجاد پیشدادی عکاس حوزه میراث فرهنگی و سفر نیز که در این نشست حضور داشت، در خصوص مساله سفر و عکاسی گفت: درحال حاضر با وجود تکنولوژی‌های عکاسی مثل دوربین‌های پیشرفته و گوشی‌های همراه و همین‌طور همه‌گیری اینترنت، کار عکاسی برای مسافران بسیار راحت‌تر شده. حتی شما از بسیاری نقاط دورافتاده هم در اینترنت عکس پیدا خواهید کرد. با این همه این عکس‌ها معمولا فاقد حداقل کیفیت و استاندارهای اولیه هستند.
وی با بیان اینکه متاسفانه حتی سازمان میراث فرهنگی هم در زمینه عکس‌های دیدنی از جاذبه‌های ایران کامل نیست افزود: پایگاه‌های میراث فرهنگی یکی از بخش‌های مهم سازمان میراث فرهنگی است، اما بیشتر آنها با وجود امکانات عکاسی کاملی که در اختیار دارند، آرشیو مناسبی ندارند. مثلا عکس‌های‌شان نه کیفیت مناسبی دارند و نه معیارهای هنری در آنها رعایت شده. به همین دلیل بروشورهایی هم که بر اساس همین عکس‌ها تولید می‌شود، برای مسافران ایرانی هم حتی جاذب نیست چه برسد به مسافران خارجی ایران.
این عکاس با این همه حضور عکاسی در سفر را بسیار مثبت ارزیابی کرد و ادامه داد: حضور دوربین در میان مردم و به خصوص اهالی بومی یک منطقه بسیار مفید است. در بسیاری مناطق ایران مخصوصا مناطق دورافتاده‌تر، شما به عنوان یک عکاس مرد، امکان عکاسی ایده‌آل ندارید و اهالی بومی آن منطقه مخصوصا خانم‌ها بهترین فرصت را ثبت و ضبط فرهنگ‌شان دارند. فرهنگی که معمولا به خاطر عوامل مختلف در معرض نابودی است.
حمیدرضا میرزاده سردبیر سبزپرس و فعال محیط زیست در این نشست به عوارض فرهنگ نوپای سفر در کشور اشاره کرد و گفت: متاسفانه در سال‌های اخیر با سفرهای بدون برنامه و کم‌اطلاعی مردم، طبیعت ایران آسیب‌های جدی دیده است. در این زمینه به نمونه‌های بسیاری می‌توان اشاره کرد، از مواردی همچون تنگه واشی تا بخش‌هایی از مناطق تحت حفاظت محیط زیست مثل پارک ملی کویر.
وی با بیان اینکه متاسفانه مردم یاد گرفته‌اند که چطور به طبیعت بروند، اما یاد نگرفته‌اند چطور با طبیعت آشنا شوند، افزود: متاسفانه هنوز برای بسیاری از ما هرچیزی که بیرون از خانه باشد، جزو متعلقات ما نیست و طبیعت هم شامل آن می‌شود. در سال‌های اخیر بحث گردشگری مسئولانه شنیده می‌شود، اما در بهترین حالت تنها چیزی که ما از گردشگری مسئولانه آموخته‌ایم این است که زباله‌های‌مان را در طبیعت رها نکینم. اما گردشگری مسئولانه طیف وسیعی را شامل می‌شود که از رها نکردن طبیعت تا احترام به فرهنگ‌های بومی را در بر می‌گیرد.
میرزاده با بیان اینکه باید کیفیت سفر خوب را به مردم آموخت، اظهار داشت: باید به مردم آموخت که نه تنها چطور از طبیعت لذت ببرند و با آن آشنا شوند، بلکه باید به آنها قوانین طبیعت را هم یاد داد. در کنار معرفی طبیعت باید هنجارهای در کنار طبیعت بودن را هم فرا گرفت، اینکه بدانیم چطور طبیعت را بخشی از خودمان بدانیم.
وی همچنین برخورد قهریه با تخریب‌کنندگان طبیعت را ناکافی دانست و گفت: برخورد قهری با مخربان طبیعت تنها یکی از روش‌های موجود است. بهترین راه حل که امروزه هم یکی از روش‌های کارآمد برای حفاظت از طبیعت در دنیاست، حساس کردن جوامع محلی نسبت به گنجینه‌ای است که در اختیار دارند. درصورتی که افراد بومی نسبت به ارزش و اهمیت آثار طبیعی و تاریخی پیرامون‌شان آگاه شوند و صرفه اقتصادی خود را در حفظ خیات آنها ببینید، خود به بهترین محافظان آن آثار تبدیل خواهند شد.
علی مهاجران عکاس حیات وحش هم در این نشست حضور داشت، برخورد قهری را با مخربان جاذبه‌های گردشگری ایران مخصوص طبیعت ناکافی دانست و گفت: برخورد قهری از جهات مختلفی ناکارآمد است. به عنوان مثال من ضابط قضایی هستم، اما اگر شما همین حالا یک رفتار نادرست در قبال طبیعت ایران انجام دهید، من جرات هیچ‌گونه دخالتی ندارم. چرا که اگرچه از ضابط قضایی هستم، اما قانون از من هیچ‌گونه پشتیبانی ندارد. فکر می‌کنم تمام دوستان از ماجراهایی که هر روز برای محبط‌بانان ایرانی رخ می‌دهد و تعدادشان برای حفاظت از این طبیعت بسیار محدود است، اطلاع دارند.
وی ادامه داد: در حال حاضر تنها دو هزار و 675 محیط‌بان در سراسر کشور وجود دارد و باتوجه به آنکه تعدادی از آنها باید در پایگاه‌های محیط زیست و نگهبانی حضور داشته باشند، در این لحظه در تمام مساحت ایران، تنها حدود 500 محیط‌بان مشغول به کار هستند. آنها بسیار فشرده کار می‌کنند و در مقابل با مسائل و مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. سازمان محیط زیست را هم نمی‌توان مقصر دانست؛ چرا که در سیستم حاکمیتی ما این سازمان قدرمتند نیست و بودجه مناسبی هم ندارد.
مهاجران افزود: سازمانی که مسئول حفاظت از 10 درصد مساحت کشور کشور است، تنها 14 صدم درصد بودجه کشور را دارد و بنابراین نمی‌توان از آن انتظار بسیار داشت. به همین دلیل نشریات مرتبط با گردشگری می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند و کاری کنند که کار این مخربان از نظر عرفی زشت و غیرپسندیده شود. نشریات این حوزه می‌تواند یکی از بخش‌های مهم برای تکمیل چرخه حفاظت از طبیعت و آثار تاریخی ایران باشند.