در حالی که در سال ۲۰۰۱ در جریان نبرد علیه تروریسم جورج واکر بوش و ولادیمیر ولادیمیرویچ به دوستانی نزدیک و حتی بعضا مسافران یک قایق قابل تعمیم بودند اما سال ۲۰۰۶ و در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ، پوتین خط‌ونشان‌های تازه‌ای برای غرب کشید، طوری که اتحادیه اروپا عملا از روند مذاکرات روسیه و غرب کنار گذاشته شد و همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، مسکو و واشنگتن، مسائل پیرامون معضلاتی که جهان امروز با آن روبهرو است را در کارگروه‌های دوجانبه بررسی می‌کنند.
در این میان حضور عناصری چون ادوارد اسنودن و مباحثی که پیرامون وی مطرح شد، نه تنها بر نقش‌آفرینی قوی‌تر مسکو بی‌تاثیر نبود، بلکه طرفین را در یک صف‌آرایی تازه در مقابل هم قرار داد. روس‌ها در بازی شطرنج که به آن در زبان محاوره‌ای «شاخماتی» می‌گویند، زبردست‌تر از آمریکایی‌ها هستند. به همین دلیل پس از ماجرای جاسوس‌بازی «آنا چپمن» این‌بار اسنودن داستان تازه‌ای را برای جهانیان آشکار کرد. مسائل پیرامون «آنا چپمن» بیش از آنکه یک جاسوس‌بازی باشد، به «کمیک استریپ»هایی که در آنها بتمن همه دزدان نابکار را دستگیر می‌کند، شباهت داشت.
اسنودن پرده از یک شنود سراسری برداشت و شبکه راشاتودی روسیه هم در گزارشی در این رابطه نوشت: «آمریکایی‌ها از ۳۵رهبر جهان استراق سمع می‌کردند». اما ماجرای اسنودن آنجایی شکل بی‌مانندی به خود گرفت که «آناتولی کوچرنا»، وکیل وی گفت: «ادوارد می‌خواهد در روسیه بماند، زبان روسی بیاموزد و اینجا برای خود شغلی دست و پا کند». این پیامی به دستگاه امنیتی آمریکاست که سرنوشت مشخصی برای زمان بازگشت اسنودن به ایالات متحده برای وی تعریف نکرده بودند. به همین جهت اسنودن در مرحله نخست از منطقه ترانزیت خارج و سپس به یک مهمان ویژه که اطلاعات نابی دارد، مبدل شد. این مسئله در مناسبات روسیه و اتحادیه اروپا و حتی برزیل نیز نقش تعیین‌کننده‌ای داشت و اسنودن به طور ناخواسته به عاملی برای تقویت مناسبات مسکو و بروکسل و حتی مسکو-آمریکای لاتین مبدل شد.
اینک هرکس که می‌خواهد با اسنودن صحبت کند، باید از لایه امنیتی دستگاه «اف.ث.ب» بگذرد. تمام این موارد اهرم‌های مسکو را در قبال آمریکا تقویت کرد. این موضوع تنها به مسئله30هزار پرونده‌ای که در اختیار اسنودن بود باز نمی‌گردد. در حال حاضر روش‌ها و الگو‌هایی که سرویس‌های امنیتی آمریکا از آنها استفاده می‌کنند نیز در حال بررسی توسط طرف روسی است. از سوی دیگر پوتین آشکارا در مورد حضور اسنودن در روسیه گفته: «او تا زمانی که بخواهد می‌تواند بماند؛ البته اگر خودش بخواهد به آمریکا بازگردد کسی نمی‌تواند جلویش را بگیرد». نمی‌توان انکار کرد مدارکی که در اختیار اسنودن قرار داشته، حاوی گزارش‌های محرمانه‌ای از اعضای ناتو و سامانه‌های نیروهای هوایی و دریایی آمریکا بود که روس‌ها غیر از اطلاع داشتن از آنها قادرند این برنامه‌ها را خنثی یا وارد فضای تازه‌ای کنند.
بی‌شک اسنودن یکی از شخصیت‌های بر‌تر سال ۲۰۱4 - ۲۰۱3 است. مردی که اطلاعاتی را منتشر کرد که طی آن رهبران جهان متوجه شدند دوستانشان در واشنگتن از آنها جاسوسی می‌کنند و حتی شهروندان آمریکایی نیز با دستگاه بزرگ و مخوف «ان.اس.ای» آشنا شدند. دستگاهی که مانند تله‌اسکرین‌ها در داستان «۱۹۸۴» جرج اورول همه چیز را می‌بیند و می‌شنود. مسئله پناهندگی اسنودن و آنچه در روابط میان روسیه و آمریکا پیش آمد، تنها گوشه‌ای از داستانی است که امنیت فردی و فضاهای شخصی در آمریکا و اروپای غربی را به صورت برنامه‌ریزی شده و البته با چارچوبی سیستماتیک به چالش می‌کشد.
روابط میان روسیه و آمریکا تحت‌تاثیر اسنودن با فرازونشیب‌هایی روبهرو شد اما این تغییرات وزنه را به سوی روسیه سنگین‌تر می‌کند؛ روسیه‌ای که اکنون نقش‌آفرینی گسترده‌ای را درخاورمیانه عربی و شمال آفریقا بر عهده دارد؛ مسئله‌ای که بذرهای آن با پرواز جنگنده‌های دورپرواز توپولوف ۹۵ بر فراز آمریکای لاتین در سال ۲۰۰۹ چیده شد. رئیس‌جمهور شرق‌گرای روسیه رویای حضور پررنگ‌تر مسکو و محصولات روسی را اکنون بیش از گذشته نزدیک به واقعیت می‌بیند. به همین جهت مهره اسنودن در مواجهه و زورآزمایی با آمریکا نقشی کلیدی برای کرملین دارد.
در همین حال نباید فراموش کرد که آگوست ۲۰۱۴ زمانی که پناهندگی یک‌ساله اسنودن به پایان می‌رسد، وی به آرامی و بی‌صدا از اذهان عمومی محو خواهد شد اما آنچه بر جای گذاشت را نمی‌توان در تغییر استراتژی‌های امنیتی و اطلاعات آمریکا، روسیه و غرب بی‌تاثیر دانست؛ به طوری که برخی از جهت‌گیری‌های جدید روسیه در عرصه بین‌الملل و اتحادیه اروپا بر پایه بخشی از اطلاعاتی که توسط اسنودن منتشر شده‌اند، ارزیابی می‌شوند.
----------------------------------------------------------
* Шахматы: بازی شطرنج در میان روس‌ها بسیار پرطرفدار است؛ به طوری که در تمام محافل دوستانه مردان و زنان این بازی را به صورت حرفه‌ای دنبال می‌کنند.
** کار‌شناس مسائل روسیه
- همشهری ماه