مجید لطفعلیان (دانشیار گروه جنگلداری- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری): حدود ۵۰سال است که بهره‌برداری از جنگل‌های شمال کشور در قالب طرح‌های جنگلداری ساماندهی شده و طی این مدّت آثار مثبت و منفی متعددی به همراه داشته است.

در سال‌های اخیر از سوی سازمان‌های غیرمتخصّص در امر جنگلداری مانند گروه‌های مردم نهاد و سازمان‌های دولتی مانند سازمان حفاظت محیط‌زیست فشارهایی برای توقّف بهره‌برداری به‌منظور جلوگیری از ادامه روند کاهش سطح و تخریب جنگل‌های شمال اعمال شده است.

بهره‌برداری علمی از جنگل موجب پدید آمدن علوم جنگل شده و علم جنگلداری و مدیریت جنگل عملکردی است که تمام کشورهای توسعه‌یافته و صاحب جنگل در دنیا با توسّل به آن، نه‌تنها از جنگل‌های خود درآمد کلان کسب کرده و اشتغال ایجاد می‌کنند، بلکه موجبات بهبود جنگل‌ها و توسعه آن‌ را فراهم می‌سازند.

بعضی بر این باورند که با توقّف بهره‌برداری، جنگل‌ها نجات خواهند یافت و روند کاهش سطح جنگل‌های شمال متوقّف خواهد شد. امّا واقعیت این است که کاهش سطح جنگل‌های شمال هیچ ارتباطی به بهره‌برداری ندارد، چرا که مجریان طرح‌ها در محدوده مشخص‌شده به انجام بهره‌برداری می‌پردازند و هیچ دخل و تصرّفی از لحاظ تملّک نداشته و در ازای برداشت متعهّد به کاشت نهال و احیای جنگل‌های مخروبه هستند.

تجاوز به حریم جنگل و تغییر کاربری آن را می‌توان مهم‌ترین دلیل تخریب عنوان کرد. در حال حاضر، جنگل‌نشینان و دام‌های آنها از معضلات جنگل‌های شمال ایران است. مقایسه تصاویر ماهواره‌ای مربوط به سال‌های گذشته با تصاویر فعلی نشان می‌دهد که چگونه سطح جنگل‌ها کاهش‌یافته و به زمین‌های کشاورزی، مسکونی، ویلا و غیره تبدیل شده است. معضلی که وجود طرح‌های جنگلداری و انجام بهره‌برداری، به‌شدت مانع آن شده و موجب حفاظت فیزیکی سطوح جنگلی خواهد بود.

سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متّحد (فائو) در کتابی با عنوان وضعیت جنگل‌های جهان که در سال 2001منتشر شد مطالب ارزشمندی را ارائه کرده است. این کتاب جنگلداری پایدار را منوط به توجّه هر چه بیشتر به عملیات بهره‌برداری از جنگل با رعایت حفظ محیط‌زیست سالم و استوار نموده است.

در بخش دیگری از این کتاب سیاست‌های مختلف اعمال‌شده در بهره‌برداری از جنگل در 6کشور چین، زلاند نو، فیلیپین، سری‌لانکا، تایلند و ویتنام ارائه شده است. در بعضی کشورها خارج ساختن جنگل‌های طبیعی از بهره‌برداری اثرات چشمگیر منفی روی محصولات جنگل، اقتصاد محلی و تعاونی‌ها داشته است. همچنین تحریم بهره‌برداری، کلیه اقدامات جهت حفظ و حراست جنگل‌ها را به‌دلیل قاچاق چوب با شکست مواجه کرد. 2کشور تایلند و فیلیپین با وجود بیش از 10 سال تعطیلی بهره‌برداری از جنگل‌ها با تجربه نرخ بالای تجاوز و تخریب و قطع غیرمجاز به واسطه افزایش قیمت چوب مواجه شدند. درعین‌حال هر دو کشور به‌طور چشمگیری وارد‌کننده چوب شدند.

توسعه پایدار فرایندی است که طی آن نیازهای کنونی جامعه تأمین می‌شود بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهایشان تحت‌تأثیر قرارگرفته باشد. اعلام به‌اصطلاح حفاظتی شدن جنگل‌ها و جلوگیری از هرگونه بهره‌برداری از جنگل منطبق بر تعریف توسعه پایدار و بر پایه منطق و اصول علمی نیست. بهره‌برداری از جنگل با رعایت اصل استمرار تولید، بهره‌برداری پایدار را به‌دنبال خواهد داشت و اگر براساس نیازهای انسان و ضرورت‌های جامعه، از جنگل استفاده نشود، زمینه هدر رفت سرمایه فراهم خواهد شد.

دوام و بقای هر طرح جنگلداری و مدیریت جنگل بستگی به رویش و تولید دائمی دارد و ممنوع نمودن بهره‌برداری و حفاظتی شدن کل جنگل‌ها بلکه گماردن نگهبان برای تک‌تک درختان جنگل هم باعث حفظ آن نمی‌شود. تنها راه حفاظت از این میراث ملّی تهیه و اجرای طرح‌های جنگلداری (حفاظت فنی) است. هر چند تهیه و اجرای طرح‌ها بدون اشکال نیست اما آنچه مسلّم است، کاهش بهره‌برداری نسبت به حجم برداشت کارشناسی و اصطلاح بی‌معنای استراحت جنگل‌ها نیز به صلاح نبوده و موجب از کنترل خارج شدن مناطق جنگلی خواهد شد.توقف بهره‌برداری از جنگل‌ها هیچ پیامدی جز آسیب و تعرض به جنگل‌ها نخواهد داشت.

 

 

منبع: همشهری آنلاین