هرچند اين زائران بر اساس آمار رسمي از بيش از 60مليت مختلف دنيا هستند اما اغلب ايشان تابعيت يكي از كشورهاي همسايه شرقي، غربي يا جنوبي و شبه قاره هند و خاورميانه را دارند؛ افرادي كه آنچنان مشتاق زيارت عالم آل‌محمد(ع) هستند كه تمامي سختي‌هاي موجود در راه اين سفر را به هيچ مي‌انگارند و هنگامي كه با ايشان همكلام شده و مي‌خواهي درباره همكيشان ايراني خود نظر دهند تنها به بيان خوبي‌ها مي‌پردازند و اگر هم نقصي را عنوان مي‌كنند بر اين امر نيز تأكيد دارند كه اين مسئله در كشور خودشان هم هست.
حجاب ايراني‌ها براي زنان كشورهاي اسلامي الگوست
زائر عراقي
«محمد سيدعلي» زائر عراقي كه با او هنگام خروج از دفتر راهنماي زائرين خارجي حرم‌مطهر رضوي مواجه شدم در پاسخ به اين سؤال كه زندگي و رفتار شيعيان ايراني را چگونه ديده است؟ عنوان مي‌كند: «وقتي در جايي مقدس چون حرم ثامن‌الحجج(ع) يا مرقد بي‌بي معصومه(س) هستي و ايرانيان را در حال خواندن نماز و زيارت و راز و نياز مي‌بيني به حال‌شان غبطه مي‌خوري و آرزو مي‌كني كه اي‌كاش زائر نبودي و مجاور بودي اما خوب، ايران هم مثل همه كشورهاست و داخل حرم وخارج آن با هم فرق دارد!» از اين زائر سيه‌چرده عراقي مي‌خواهم توضيح بيشتري دهد كه ابتدا طفره مي‌رود اما وقتي با اصرار من مواجه مي‌شود، مي‌گويد: «به واقع من از كثرت مظاهر بدحجابي در بازارهاي اينجا تعجب مي‌كنم. من لبنان و سوريه و خيلي از كشورهاي عربي ديگر را رفته‌ام، آنجا يا مردم حجاب كامل دارند و يا بي‌حجاب هستند اما اينجا اينگونه نيست و دسته‌اي هم هستند كه تنها به ظاهر حجاب دارند اما از بي‌حجاب‌ها بدتر هستند.»
صحبتش گل انداخته و گويي احساس مي‌كند كه گوش شنوايي براي بيان درددلش پيدا كرده، ادامه مي‌دهد: «حجاب ايراني‌ها براي زنان كشورهاي اسلامي الگوست. ما با ديدن زنان باحجاب كه مجري و گوينده برنامه‌ها و اخبار تلويزيون ايران هستند احساس بسيار خوبي داريم و زنان و دخترانمان را به حجاب ايراني تشويق مي‌كنيم اما در بازارهاي اينجا به‌ويژه بازارهايي كه از حرم دورتر هستند شاهد زنان و دختراني بودم كه از حجاب فقط يك روسري كوچك روي سر خود كشيده‌اند كه اين شايسته يك شهر مقدس نيست.»
از سيدعلي پرسيدم به جز اين مسئله مشكل ديگري هم هست كه او را هنگام سفر به ايران ناراحت كرده و نظرش نسبت به شيعيان اين كشور دچار تغيير كرده باشد كه در پاسخ اين چنين سفره دلش را گشود: «ما ايران را ام‌القراي جهان تشيع مي‌دانيم و انتظار داريم همه‌‌چيز در اين كشور به نحو احسن باشد. گناه ما چيست كه روزگاري صدام بر كشور ما حاكم بوده و به برادركشي پرداخته است. در همان زمان هم بسياري از شيعيان عراق به‌دليل اينكه حاضر به جنگ با برادران شيعه ايراني خود نشدند در زندان‌هاي رژيم بعثي به شهادت رسيدند. برادر خود من از اين گروه بود. حال وقتي من در شهري چون مشهد هنگام حضور در هتل و ارائه پاسپورت عراقي متوجه تغيير رفتار بعضي مسئولان هتل نسبت به‌خود مي‌شوم و مي‌بينم كه به ساير مسافران خارجي بيشتر از من احترام مي‌گذارند، ناراحت مي‌شوم. يك‌بار دليل اين امر را از مسئول هتل پرسيدم كه او انكار كرد اما وقتي با اصرار من مواجه شد عنوان كرد كه چون عراقي هستي، اين برخورد ناخودآگاه با تو انجام مي‌شود. جالب اين بود كه وقتي توضيح دادم برادرم در زندان‌هاي صدام شهيد شده برخوردش با من و خانواده‌ام كاملا تغيير كرد و گفت نمي‌دانسته كه در عراق هم افرادي اينگونه بوده‌اند. اين امر نشان از كم‌كاري مسئولان فرهنگي ايران وعراق درباره ايجاد رابطه درست بين شيعيان 2 كشور دارد كه بايد رفع شود.»
امان از تكدي‌گري
زائر عربستاني
يك زائر عربستاني نفر بعدي است كه با هم درباره سبك زندگي شيعيان ايران همكلام مي‌شويم. وي كه خود را «عدنان ابوزايد» و از اهالي منطقه شرقي عربستان معرفي مي‌كند نيز همچون سيدعلي عراقي مي‌گويد: «شيعيان عربستان به شيعيان ايران به‌عنوان كعبه آمال خود و نمونه واقعي يك پيرو اهل‌بيت(ع) نگاه مي‌كنند. آنان با توجه به برنامه‌هاي ماهواره‌اي مختلفي كه از سوي صدا و سيماي ايران و همچنين شبكه‌هاي مستقل شيعي وابسته به مراجع درباره زندگي در ايران پخش مي‌شود نهايت آمال و آرزوي خود را زندگي در اين كشور به‌ويژه شهرهايي چون مشهد يا قم مي‌دانند.»
وي مي‌گويد: «يك مسئله مهم موضوع متكديان فراوان مشهد است كه واقعاً آزار‌دهنده است و از لحظه خروج از هتل چندين زن و مرد و كودك با جملات «انا فقير» و «انامسكين» ما را احاطه مي‌كنند و روح و روانمان را آزار مي‌دهند.»
ابوزايد مي‌افزايد: «در ساعت۲ نيمه‌شب و حتي ۳ نيمه شب كه براي نماز صبح به حرم مشرف مي‌شويم در مسير به چندين نفر متكدي برخورد مي‌كنيم و اصرار اين افراد به دريافت پول، واقعاً باعث مي‌شود با روحيه‌اي آزرده به حرم برويم و نكته مهم اين است كه در بازگشت بار ديگر با متكديان مواجه مي‌شويم. به‌نظر من مسئولان شهر قبل از انجام هر كاري بايد براي رفع مشكل تكدي‌گري در مشهد فكري كنند. البته من اين مسئله را در قم هم ديده‌ام و در مكه مكرمه هم هست اما نه به‌شدت مشهد. من در مكه مي‌گويم دولت به‌دنبال اجراي اسلام درست نيست اما ايران كه ام‌القراي شيعه است نبايد اينگونه باشد .»
راهنماي زوار
زائر افغاني
«محمدغدير صديقي»، زائر افغان فرد بعدي است كه با او گفت‌وگو مي‌كنم. صديقي مي‌گويد: «اين خيلي مهم است كه شيعه وقتي وارد ايران خاصه مشهد يا قم مي‌شود، خود را بخشي از اجتماع شيعيان اين كشوراحساس كند. اين احساس زماني به فرد مسافر دست مي‌دهد كه بتواند با فرهنگ و مردم ايران به‌خصوص مشهد يا قم ارتباط برقرار كند كه بيشتر مسافران شيعه خارجي به قصد زيارت مرقد بزرگان در اين شهرها به ايران مي‌آيند و اينجاست كه شرايط لازم براي ارتباط با مردم را بايد مسئولان فراهم كنند.»
اين زائر افغان با اشاره به اينكه مدتي را در مدينه منوره به‌عنوان فروشنده به سر برده است، تأكيد مي‌كند: «در مكه و مدينه از سوي مسئولان در حرمين شريفين، در بازارهاي بزرگ و مراكز خريد عمده، در بيمارستان‌ها و داروخانه‌ها، در پارك‌ها و فرودگاه‌ها گروه‌هايي ساماندهي شده‌اند كه به زبان‌هاي مختلف آشنا بوده و زائران از لباس فرم مخصوص اين افراد متوجه مي‌شوند كه مي‌توانند نيازهاي ارتباطي‌شان را با تماس با اين افراد برطرف كنند. همين امر باعث راحتي زائران هنگام زيارت مي‌شود. اگر در مشهد، قم وساير شهرهاي پرمسافر ايران نيز اينگونه عمل شود ديگر شايعاتي كه از سوي برخي رسانه‌هاي وابسته به ساير مذاهب در سطح كشورهاي مختلف پخش مي‌شود، رنگ مي‌بازد و شيعيان برادران ايراني خود را يك الگوي كامل مي‌بينند.»
برادر بزرگ‌تر
زائر لبناني
«فراس معين» زائري از لبنان آخرين فردي است كه با او درباره ايران صحبت مي‌كنم. وي كه پيش از مواجهه با من در حال خواندن زيارت مخصوص امام‌رضا(ع) در گوشه‌اي از صحن جمهوري اسلامي بود اينگونه رشته كلام را در دست مي‌گيرد: «واقعيت اين است كه نه‌تنها ما شيعيان لبنان بلكه تمامي شيعيان جهان، مردم ايران را برادران ديني بزرگ‌تر خود تلقي مي‌كنيم و بر همين اساس توقع و انتظاري كه از آنها داريم بسيار بيشتر از انتظاري است كه از همكيشان هموطن خود دارند. براين اساس كوچك‌ترين نقص در رفتار آنان باعث ناراحتي و ياس ساير شيعيان مي‌شود.»
معين كه از اين نوع سخن گفتنش مشخص است كه به خوبي ايران را مي‌شناسد اينگونه ادامه مي‌دهد: «توفيق نصيب من شده كه تاكنون 6 سفر به مشهد آمده‌ام البته ساير شهرهاي مهم ايران چون تهران، قم، اصفهان، شيراز و حتي اردبيل و تبريز را هم ديده‌ام اما بيشترين سفر من به‌دليل تعلق خاطر مذهبي كه به امام هشتم(ع) دارم به مشهد بوده است.»
فراس معين مي‌گويد:«اين را بايد بگويم كه در اين مدت من متوجه شدم كه هرچند از نظر ظاهري برخي مردم ايران با اسلام واقعي فاصله گرفته‌اند اما دل آنها پاك است. من شب قدر سال گذشته در يكي از مساجد تهران بودم و ديدم كه زنان بدحجاب و پسران داراي آرايش نيز در اين مراسم شركت كرده بودند. اين نشان مي‌دهد كه مشكل در مردم نيست و كشور شما هم از مشكلات كشور من و ساير كشورهاي اسلامي يعني تهاجم فرهنگي و تقليد ظاهري از غرب رنج مي‌برد.»
زائران خارجي در قم چه مي‌گويند؟
به سختي مي‌توانست فارسي صحبت كند و با همسر و دختر كوچكش ساميه به ايران سفر كرده است. اسمش فاتح است و درباره مهمان نوازي ايراني‌ها مي‌گويد: «مردم ايران بسيار مهمان‌نواز هستند و ما در يك ماهي كه در اين كشور بوده‌ايم بسيار احساس راحتي مي‌كنيم.» فاتح كه براي زيارت مرقد حضرت معصومه(س) و پس از آن حرم مطهر امام رضا(ع) از پاكستان به ايران سفر كرده است ادامه مي‌دهد: «آداب و رسوم ايراني‌ها به مردم پاكستان بسيار نزديك است و آنها با ما طوري رفتار مي‌كنند كه انگار جزوي از خانواده آنها هستيم. براي همين تصميم گرفته‌ام سال‌هاي آينده كه براي زيارت سفر مي‌كنم حتما اعضاي بيشتري از خانواده‌ام را با خود به ايران بياورم.»
«من عاشق غذاهاي ايراني هستم و با اينكه تنوع غذا در هندوستان زياد است ولي غذاهاي ايراني را بيشتر دوست دارم.» اين نخستين جمله‌اي بود كه محمد پروند درباره ايراني‌ها گفت. او از مسلمانان شيعه هند است كه براي بار دوم به ايران سفر مي‌كند و يكي از دوستان ايرانيش نيز همراهي‌اش مي‌كند. محمد درباره خصوصيات ايراني‌ها مي‌گويد: «حس انسان‌دوستي در ايران بسيار زياد است و من اين مسئله را قطعا به‌خاطر شيعه بودنشان مي‌دانم. در همين سفر به قم خيلي‌ها به محض اينكه مي‌فهميدند من خارجي هستم نخستين سؤالشان اين است كه جايي براي ماندن دارم يا نه؟ حتي وقتي باز هم مي‌فهميدند كه در هتل مستقر هستم اصرار مي‌كردند كه به خانه‌شان بروم و مهمانشان باشم. در ايران ميزبان احترام ويژه‌اي براي مهمان قائل است و واقعا او را حبيب خدا مي‌داند.»
«ابوحامد» از شيعيان بحرين مي‌گويد 6ماه است در ايران به‌سر مي‌برد و در قم ساكن است؛ «در كشور ما همچنان درگيري است و من مجبور شدم به ايران بيايم و مدتي نزد اقوامم بمانم. قبل از اين، شناخت چنداني از ايراني‌ها نداشتم اما وقتي مهمان‌نوازي آنها را ديدم نظرم خيلي عوض شد.» او مي‌گويد: «مردم ايران در برپايي مراسم‌هاي مذهبي بسيار جدي هستند و من در كشور خودم چنين مسئله‌اي را خيلي كمتر ديده‌ام. ايراني‌ها به هر مناسبتي مراسم باشكوهي برگزار مي‌كنند و اين جالب است كه در آن به وفور نذري پخش مي‌شود تا همه از غذاي متبرك شده ميل كنند.»