اگر شيريني مسئوليت بعد از تكليف را براي بچه‌ها به درستي شرح داده باشيم و اگر جشن‌هاي تكليف پي در پي بچه‌هاي فاميل را زياد ديده باشند و احساس كنند كه آنها چقدر بزرگ شده‌اند و چقدر مورد اعتماد قرار گرفته‌اند كه از طرف خدا براي آنكه احكام الهي را رعايت كنند، انتخاب شده‌اند، آن وقت از شما مي‌پرسند: «جشن تكليف من كي است؟»
چرا جشن بگيريم؟
ما روز‌هاي بزرگ زندگي‌مان را جشن مي‌گيريم؛ جشن تولد‌هاي هر ساله، جشن شكوفه‌ها براي ورود به مدرسه، جشن الفبا براي كودكي كه خواندن آموخته است، جشن فارغ‌التحصيلي، جشن ازدواج و بسياري از موقعيت‌هاي فردي ديگر كه ممكن است هر خانواده‌اي آن روز را براي اعضاي خود جشن بگيرد. يكي از اين جشن‌ها، جشن تكليف است؛ روزي كه به‌طور رسمي دختر يا پسر ما به دايره بندگان مسئول خداوند وارد مي‌شود و به‌طور مستقيم مورد خطاب خدا قرار مي‌گيرد و مخاطب بايد‌ها و نبايد‌هاي ديني و شرعي مي‌شود. سيد ابن طاووس از محدثين بزرگ شيعه نخستين كسي بوده كه براي فرزند خود جشن تكليف برگزار كرده و در اين‌باره نوشته است: «سزاوار چنين است كه روز تشرف به شرف تكليف را از بزرگ‌ترين عيدها قرار دهد، زيرا آن، اصل و اساس تمام عيدهاست، هم دردنيا و هم درآخرت، و ساير عيدها فرع آن هستند. پس بايد تاريخ اين روز را حفظ كرده و وقت و ساعت تشرف به تكليف را ضبط كند كه هرسال در چنين روزي به شكر و ثناي مالك ارحم‌الراحمين و مدح بارگاه فراگير او قيام كرده و به وظيفه عبوديت و بندگي بپردازد و به اهل حاجت و بينوايان صدقه دهد، چنان‌كه شايسته ايام سرور و بشارت‌ها و عيدهاست».
چه زماني جشن بگيريم؟
پايان 9سال قمري دختر‌ها و پايان 15سال قمري پسر‌ها سن شرعي براي رسيدن به تكليف است. سعي كنيد تا جايي‌كه امكان دارد دقيقا در همان روز رسيدن به تكليف، براي بچه‌ها جشن عبادت بگيريد. بايد از چند‌ماه قبل از رسيدن به آن روز با دختر يا پسر خود درباره اين مسئله حرف بزنيد و او را سر ذوق بياوريد. اين ديگر هنر شماست كه چگونه او را منتظر و ذوق زده نگه داريد. بايد به او بگوييد كه از اين زمان به بعد است كه فرد متعهد مي‌شود به‌صورت رسمي واجبات را انجام دهد و از محرمات دوري كند، به‌صورتي كه از اين زمان به بعد عدم‌رعايت احكام براي او نافرماني خداوند به‌حساب مي‌آيد. بايد براي فرزندتان توضيح دهيد كه در اين روز او بايد با خداوند قرارداد ببندد، به‌طوري كه تا به حال به‌صورت كارآموز و امتحاني، عبادات و دستورات ديني مخصوص خودش را انجام مي‌داده است، از اين زمان با خدا قرار مي‌گذارد كه بر انجام دستوراتش متعهد شود. اگر گرفتن جشن عبادت براي شما در روز مخصوص خود به هر دليلي امكان‌پذير نيست، به‌عنوان پيشنهاد مي‌توانيد جشن تكليف را به‌ماه شعبان سالي كه فرزندتان به سن تكليف مي‌رسد، موكول كنيد. از اين جهت كه اين‌ماه پر از ايام شادي اهل‌بيت(ع) است كه مي‌تواند مجلس شما را پرنورتر و معنوي‌تر كند و هم مي‌توانيد براي فرزند خود با توجه به اينكه بايد همه روزه‌هاي خود را در‌ماه رمضان بگيرد، شروع مناسبي را رقم بزنيد. همانطور كه مي‌دانيد كودكان از ابتدا روزه كله گنجشكي مي‌گيرند و هميشه اين بحث كه يك روز در‌ميان روز بگيرند يا هر روز، در خانه‌ها وجود داشته است اما مطمئن باشيد كه اگر به آنها بگوييد كه از اين به بعد بايد روزه‌هاي خود را كامل و تمام بگيرند خوشحال مي‌شوند چون فكر مي‌كنند كه ديگر بزرگ شده‌اند و در زمينه عبادت با بزرگ‌ترهاي خود فرقي ندارند.
چگونه جشن بگيريم؟
درست است كه تاريخ اين جشن در سالروز تولد قمري فرزند شماست اما بايد بدانيد اين جشن بسيار متفاوت از جشن تولد است. در هر جشن تولد فرد يك سال به سنش اضافه مي‌شود و هر سال نيز تكرار مي‌شود اما جشن تكليف تنها يك‌بار در زندگي هر آدمي اتفاق مي‌افتد و بايد وجه بزرگ معنوي و اهميت آن حفظ شود. بهتر است در اين روز از كسي دعوت كنيد تا درباره اين اتفاق مهم صحبت كند و اشعار و سرود‌هاي مرتبط با جشن تكليف را پخش كنيد. همچنين يادتان باشد مخصوصا براي دختر خانم‌ها از نشانه‌هاي تصويري و تزئيني كه از حجاب اسلامي برخوردار نيست، دوري كنيد چراكه يكي از مهم‌ترين وظايفي كه بعد از اين جشن بر دوش دختر‌هاست، حجاب است. مي‌توانيد براي كودك خود متني تهيه كنيد كه آن را در جمع بخواند و با خداي خودش عهد ببندد كه بعد از اين روز، نافرماني او را نكند و دستورات ديني خود را به بهترين شكل ممكن انجام دهد. اين كار مي‌تواند حس خوبي را به او منتقل كند؛ مانند حس آغاز يك ماموريت. تهيه لباس مناسب براي اين جشن هم مهم است. براي دختر خانم‌ها مي‌توانيد چادر نماز تهيه كنيد و براي آقا پسر‌ها مي‌توانيد سجاده‌اي زيبا به همراه عبا درنظر بگيريد تا هنگام نماز بر دوش خود بيندازند چرا كه با توجه به روايات اسلامي استفاده از اين نوع پوشش هنگام نماز براي آقايان مستحب است. از اسراف و تجمل واقعا بايد چشم‌پوشي كنيد. براي شما و فرزندتان اسراف يك گناه كبيره است!
تمرين و تكليف
بي شك سن تكليف براي دختران و پسران نبايد آغاز نماز خواندن، روزه گرفتن و يا رعايت حجاب و حريم بين محرم و نامحرم باشد بلكه اين سن زماني است كه حالت رسميت به اين پايبندي‌ها داده مي‌شود. حواستان باشد كه فرزندانتان را از سنين پايين‌تر و با مهرباني و دادن هديه‌هاي متفاوت به نماز خواندن تشويق كنيد، البته هيچ وقت به آنها سخت نگيريد. سن تكليف زماني است كه بايد نمازهايشان را مرتب بخوانند؛ يعني اگر تا قبل از آن نماز را هميشگي نمي‌خوانده‌اند، اشكال ندارد اما بعد از آن بايد به‌صورت مرتب نماز و روزه‌هاي خود را بجا بياورند و بهتر است همچنان براي اينكه به‌صورت مرتب نماز مي‌خوانند تشويق شوند. براي رعايت حجاب و حريم در برخورد با نامحرم نيز همين گونه است. بايد دخترتان قبل از 9سالگي حدي از پوشش و پسر نيز حد متعارفي از عفاف را رعايت كند تا انجام هميشگي اين عمل بعد از سن تكليف براي او سخت نباشد. شما بايد به فرزندتان در اين كار كمك كنيد. بايد به رفتارهايي كه در مهماني‌ها و جمع‌هايي كه نامحرم در آن هست، توجه كنيد. بايد حدود و مرزها را شما براي آنها رعايت كنيد چرا كه شايد اعضاي فاميل هنوز آنها را كودك بدانند و رعايت حريم آنها را واجب ندانند.
سن پژوهشگري
فرزند شما حالا بايد مرجع تقليد خود را انتخاب كند. با اين انتخاب، او احساس استقلال مي‌كند. به او كمك كنيد تا بتواند اين انتخاب را انجام دهد. راهنمايي گرفتن از امام جماعت مسجد و يا معلم پرورشي مدرسه مي‌تواند در اين امر بسيار مفيد باشد. فرزند شما مجاز است درباره اصول دين خود تحقيق كند. توحيد، نبوت، عدل، امامت و معاد، اصولي است كه نمي‌شود در آنها تقليد كرد و فرد بايد خودش آنها راپيدا كند. پس اگر سؤالاتي در اين باره داشت، بايد خوشحال باشيد و كمكش كنيد. بهترين كار براي كمك به بچه‌ها در اين باره، معرفي افرادي است كه مي‌توانند به خوبي جوابگوي سؤالات فرزندتان باشند. از طرفي شما خودتان هم بايد با مطالعه و همچنين آسان‌كردن اصطلاحات ديني به سؤال‌هاي او پاسخ دهيد. خواندن كتاب‌هاي خوب مانند كتاب« اصول عقايد» آقاي قرائتي در اين زمينه مي‌تواند اول به‌خود شما و بعد به فرزندانتان كمك كند. اين كتاب‌ها براي نوجوانان نوشته شده‌اند و داراي ادبيات مناسبي هستند.
رعايت احكام
سن تكليف يكي از شرايط انجام دستورات ديني است. عقل و توانايي از ديگر شرايط است. به‌عنوان مثال اگر دختر شما واقعا توانايي روزه‌داري ندارد نبايد او را مجبور كنيد، از لحاظ ديني و با توجه به احكام فقها او مي‌تواند روزه نگيرد. همچنين هيچ وقت فرزند خود را به‌علت كوچكي جثه از روزه گرفتن منع نكنيد، با توجه به اينكه او بايد واقعا خودش بفهمد كه مي‌تواند روزه بگيرد يا خير. درصورت سلامت كامل جسمي، روزه گرفتن را به او واگذار كنيد و از او بخواهيد با توجه به حكم مرجع تقليد خود روزه بگيرد اما اگر بيماري خاصي دارد و يا روزه گرفتن براي او ضرر دارد، نگذاريد به‌علت هيجان سال اول روزه‌داري، روزه‌هاي خود را به‌صورت كامل بگيرد و به‌خود آسيب بزند. توجه داشته باشيد نماز خواندن در هيچ شرايطي (غير از عذر شرعي براي خانم‌ها) از فرد مكلف ساقط نمي‌شود و فرد بايد در همه حال نماز را بخواند اما گاهي با توجه به شرايط فرد، شكل نماز خواندن متفاوت مي‌شود.آنچه بايد در جشن تكليف به‌دست بيايد
حائري شيرازي
مسئول واحد پاسخ به سؤالات شرعي جامعه الزهرا(س)
تكليف يعني مكلف شدن، يعني مشرف‌شدن به تكليفي كه از جانب خدا رسيده است؛ يعني من به سني رسيده‌ام كه خدا با من حرف مي‌زند و از من مي‌خواهد كه فلان حكم شرعي را با خصوصيات خاص خودش انجام دهم.
احكام شرعي اصلا سخت نيستند. خداوند در انجام احكام بسيار با بنده‌اش- به‌اصطلاح خودمان- كنار آمده. براي مثال در نماز، مي‌گويد اگر نمي‌تواني بايستي، بنشين. اگر نمي‌تواني بنشيني، بخواب. اگر نمي‌تواني لب‌هايت را به گفتن ذكر تكان دهي، با اشاره چشم و ابرو نماز بخوان؛ يعني به آسان‌ترين وجهي كه مي‌تواني تكليفي كه برعهده‌ات نهادم را انجام بده اما حرف زدن با من را از ياد نبر. جشن تكليف گرفتن براي فرزند خيلي خوب است؛ به‌خصوص كه فرزند را متوجه اين امر بكنيم كه تو الان به اين شرافت و فضيلت رسيده‌اي كه خدا به تو توجه بيشتري بكند. براي فرزند خود بگوييد كه وقتي خدا از من بنده مي‌خواهد نماز بخوانم، معنايش اين است كه چون نماز امر محبوب خداوند است، حالا كه از من خواسته نماز بخوانم يعني من را هم دوست دارد. اصلا همه احكام همينطور هستند. اينكه ما مكلف به انجام عبادات مي‌شويم؛ يعني خداوند ما را دوست دارد. دوست دارد كه من روزه بگيرم و در آن ساعات خاص قوانين خاص‌تري را رعايت كنم. دوست دارد كه من نماز بخوانم و با او حرف بزنم و به وسيله اين عبادت‌ها بيشتر به او نزديك شوم.
گرفتن جشن عبادت از اين نظر كه براي بچه جايگاهش را نزد خدا عيان‌تر كنيم خيلي خوب است. او مي‌فهمد كه خدا حالا توجه ويژه‌اي به او دارد. دوستش دارد. محبوب خدا شده است. اين مسئله اگر برايش به خوبي جا بيفتد، طبيعي است كه او نيز به انجام اين عبادات علاقه بيشتري نشان مي‌دهد و نسبت به آن هميشه پايبند خواهد بود؛ البته به شرطي كه ما در بيان اين مسئله دچار تناقض‌گويي نشويم.
اين تناقض‌ها چيست؟
يك ايراد و اشكال اساسي كه به جامعه امروز ما وارد است و به خانواده‌هايي كه اين جشن را براي فرزندانشان مي‌گيرند، اين است كه در اين جشن ما از هدف اصلي دور مي‌شويم. اصل برپايي اين جشن براي اين است كه بچه را متوجه اين مسئله كنيم كه به سني رسيده است كه مي‌تواند به آنچه خداوند مي‌گويد، عمل كند. اما ما با صرفا نمايشي كردن اين جشن، گاه عكس اين قضيه را به فرزندمان مي‌رسانيم.
جشن تكليف مي‌گيريم براي دختر 9ساله‌مان ولي لباس عروس به او مي‌پوشانيم حتي بعضا او را به آرايشگاه مي‌بريم، كيك برايش مي‌گيريم و درست مانند يك عروس او را در جايگاه ويژه مي‌نشانيم و برايش يك جشن مفصل به‌عنوان جشن تكليف مي‌گيريم، اين در حالي است كه يكي از چيزهايي كه دختر 9ساله ما از اين به بعد بايد به آن اهميت بدهد و رعايت كند مسئله حجاب است. حالا با اين جشن و لباس عروس و آرايش و... فرزند ما چقدر مفهوم حجاب را درك مي‌كند؟ متانت، وزانت و حيايي را كه در مفهوم حجاب است، چقدر به او منتقل مي‌كنيم؟ اينها اشكالات و ايرادات بزرگي است كه امروزه در جشن تكليف‌ها وجود دارد. يادمان باشد كه جشن تكليف قرار است به فرزند من بياموزد كه تو از اين سن به بعد مورد توجه ويژه خداوند قرار گرفته‌اي و اين توانايي را داري كه آنچه او از تو خواسته انجام دهي. اينگونه رنگ و لعاب دادن‌ها آن اصل تشرف را كمرنگ مي‌كند.