تجهيزات مورد نياز براي حفاري‌هاي غيرمجاز ساخت كدام كشورها و توزيع آن در بازار ايران چگونه است؟ يگان حفاظت سازمان ميراث فرهنگي در برخورد با حفاران غيرمجاز تا چه اندازه پيشرفت داشته؟ اشياي تاريخي از كدام مرزها و چگونه از ايران خارج مي‌شوند و مقصد بيشتر آنها كدام كشور و چه شخصي است؟
اين گزارش برگ‌هاي جديدي از روند غارت آثار تاريخي كشور در چندماه اخير را گشوده تا مشخص شود تلاش‌هاي سازمان ميراث فرهنگي در مقابله با غارتگران آثار تاريخي كشور تا چه اندازه موفق بوده است؟
پيگيري‌هاي همشهري از چگونگي فعاليت حفاران غيرمجاز آثار تاريخي مشخص كرد كه حفاران غيرمجاز آثار تاريخي كشور در گروه‌هاي مختلف و بسيار حرفه‌اي فعاليت مي‌كنند. اشخاصي از اين گروه‌ها حتي به ايجاد سايت‌هاي اينترنتي آموزش حفاري، معرفي فلزياب و نقشه‌خواني در محوطه‌هاي تاريخي پرداخته‌اند.
حفاران غيرمجاز با بهره‌گيري از فلزياب‌هاي پيشرفته ساخت استراليا، كانادا، آمريكا و ژاپن به مانيتور اشياي مدفون شده پرداخته و زرين و سيمين بودن اين اشيا را تشخيص مي‌دهند.
از قانون ممنوعيت تا افزايش حفاري‌ها
سال 79دولت لايحه‌اي به مجلس برد كه تبليغ، خريد و فروش و استفاده از فلزياب را ممنوع كرد. مجازات متخلفان نيز يك تا 3 سال حبس تعيين شد. هيأت دولت نيز آيين‌نامه‌اي در سال 82تصويب كرد كه وزارت صنايع را مكلف به صدور پروانه بهره‌برداري از واحدهاي توليد فلزياب با موافقت سازمان ميراث فرهنگي كرد.
براساس اين آيين‌نامه، فروشندگان فلزياب مكلف شدند دستگاه را به اشخاص داراي مجوز از سازمان ميراث‌فرهنگي فروخته و نسخه‌اي از مشخصات خريدار و دستگاه فروخته شده را به سازمان ميراث‌فرهنگي ارسال كنند. با وجود اين قوانين اكنون بيش از 25شركت فلزياب در سراسر ايران فعال هستند كه گفته مي‌شود بيشترين خسارت را به ميراث فرهنگي كشور وارد كرده و سازمان ميراث فرهنگي نيز در جمع‌آوري يا ساماندهي به فعاليت اين شركت‌ها اقدامي انجام نداده است. پيگيري‌ها همچنين مشخص كرده است كه فروشندگان دستگاه‌هاي فلزياب در ايران به 2گروه تقسيم مي‌شوند. گروهي كه به توزيع فلزياب‌هاي بدون كاربري در حفاري آثار تاريخي پرداخته و گروه ديگري كه به عرضه دستگاه‌هاي بسيار پيشرفته اقدام كرده است. گروه دوم دستگاه‌هاي پيشرفته را در اختيار حفاران غيرمجاز قرار داده و با آنها در تقسيم اشياي به‌دست آمده از حفاري‌ها سهيم مي‌شوند. آنطور كه دوستداران ميراث فرهنگي مي‌گويند، بيشترين حفاري غيرمجاز براي دستيابي به آثار تاريخي در لرستان و پس از آن در خوزستان، گيلان، مازندران، كردستان، آذربايجان غربي و آذربايجان شرقي صورت گرفته است. حفاري‌هاي غيرمجاز در استان لرستان به اندازه‌اي افزايش داشته كه دوستداران ميراث فرهنگي آن را به توبره كشيدن خاك لرستان مي‌دانند.
غارت شبانه روزي آثار تاريخي
يك دوستدار ميراث فرهنگي كه به شرط ذكر نشدن نام خود در اين گزارش با همشهري گفت‌وگو كرده است، مي‌گويد: حفاران غيرمجاز شبانه‌روزي در حال غارت اشياي تاريخي هستند. به گفته او، روزانه صدها حفاري غيرمجاز در سراسر كشور انجام مي‌شود كه گواه آن مشاهده چاله‌هاي برجاي مانده در محوطه‌هاي تاريخي و اسكلت‌هاي بيرون ريخته شده از گورهاي باستاني است. آنطور كه اين دوستدار ميراث‌فرهنگي مي‌گويد: در لرستان هيچ گورستان تاريخي براي كاوش باستان‌شناس‌ها باقي نمانده است.
پيگيري‌ها همچنين مشخص كرده است كه مسير عمده قاچاق اشياي تاريخي از ايران مرزهاي زميني و مقصد اصلي آثار قاچاق شده نيز انگلستان است. آنطور كه يك فعال ميراث فرهنگي به همشهري گفته است، سلطان عتيقه ايران، با بيش از 20موزه در سراسر جهان خريدار عمده آثار تاريخي كشور است.
براساس گزارش‌ها زيرمجموعه‌هاي سلطان عتيقه در سراسر خاورميانه حضور دارند كه خريدار اصلي آثار تاريخي خارج شده از ايران هستند.