تقويم قمري در يكي از سال‌هاي اول تا هجدهم هجري قمري به‌وجود آمده و بيش از 1400سال مورد استفاده دانشمندان علم هيأت و نجوم قرار گرفته است. باتوجه به حديث حضرت رسول‌اكرم(ص) مبني بر رويت هلال‌ماه براي آغاز ماه قمري، استهلال و رويت ماه نو براي مسلمانان اهميت ويژه‌اي پيدا مي‌كند. در واقع يكي از دلايل روايت اين حديث از سوي پيامبراكرم(ص) مي‌تواند توجه به نشانه‌هاي طبيعي خداوند و زيبايي‌هاي آن باشد. از آنجا كه بسياري از مناسك مسلمانان و شيعيان، همانند اعياد و عزاداري‌ها و برخي دستورات ديني مبتني بر رويت هلال‌ماه است، با شناخت روش‌هاي مختلف استهلال مي‌توان راحت‌تر به اين مهم دست يافت. در اين گزارش قصد داريم شما را با روش‌هاي عملي و آسان رويت هلال‌ماه نو آشنا كنيم.
زمان مناسب براي استهلال
اگرچه رويت هلال‌ماه نو يك كار كاملا تخصصي و حرفه‌اي به‌شمار مي‌رود اما با افزايش دقت و آگاهي‌مان مي‌توانيم در آينده‌اي نزديك به يك مستهلل تبديل شويم. معمولا بررسي رويت هلال‌ماه از شامگاه بيست‌ونهم‌ماه قمري آغاز مي‌شود و اگر ماه شرايط و پارامترهاي مناسب نجومي را داشته باشد در همين شب قابل رويت است. اگر در شب بيست‌ونهم ماه رويت نشد، ماه قمري 30روزه خواهد بود. اما توصيه ما براي شما كه تازه مي‌خواهيد اين كار را شروع كنيد اين است كه كار استهلال را در شب سي‌ام يا شب اول‌ماه قمري انجام دهيد. در اين شب‌ها چهره ماه تا حدودي مشخص‌تر شده و رويت آن كمي آسان‌تر است.
ساعت، شرايط و مكان مطلوب
گاه تشخيص هلال‌ماه نو براي حرفه‌اي‌ها هم كار مشكلي است. مثل هلال‌ماه شعبان امسال كه تنها 2گروه در ايران توانستند آن را رويت كنند. معمولا اوايل مغرب شب بيست‌ونهم زمان مناسبي براي رويت هلال‌ماه نو است. هر چند در برخي مواقع استهلالگران كار پيدا كردن ماه را از هنگام روز آغاز مي‌كنند. هرچه شرايط آسمان پايدارتر و صاف‌تر باشد كار استهلال براي شما آسان‌تر خواهد بود. گردوغبار و ابرها 2 عامل اصلي ناكامي يا عدم‌تشخيص درست ماه نو هستند. براي استهلال بهتر است به يك محل مرتفع، مثلا پشت‌بام خانه‌تان برويد و به سمت افق غربي شهر نگاه كنيد. يادتان باشد در مسير نگاه‌تان نبايد هيچ‌چيز مرتفع ديگري مانند برج، دكل يا كوه وجود داشته باشد.
كدام شهر برويم؟
تغيير شرايط هلال ماه در فصل‌هاي مختلف سال باعث مي‌شود كه شهرهاي ايده‌آل براي كار استهلال متغير باشند. هر چه به فصل بهار نزديك‌تر شويم، استهلال ماه رمضان يا شوال در كشورمان آسان‌تر خواهد بود. با اين حال شهري مثل اصفهان به‌دليل قرارگرفتن در مركز ايران براي چنين امري مطلوب به‌نظر مي‌رسد. همچنين خراسان‌هاي سه‌گانه و برخي از شهرهاي جنوبي و جنوب‌غربي كشورمان شرايط بهتري براي استهلال دارند. به همين دليل بيشترين گروه‌هاي استهلال به‌ترتيب در استان‌هاي خراسان و اصفهان قرار دارند. تهران و برخي از شهرهاي استان فارس و قم هم جزو نقاطي از كشورمان هستند كه شرايط مطلوب‌تري براي رويت ماه نو دارند.
كدام روش كارمان را آسان مي‌كند؟
براي استهلال ماه كسب حداقل اطلاعات درباره نجوم خيلي مفيد خواهد بود چرا كه شما با موقعيت‌يابي ديگر ستاره‌ها و سياره‌ها در آسمان مي‌توانيد به موقعيت احتمالي هلال ماه در نخستين روز پي ببريد. مثلا سياره مشتري اين شب‌ها در افق غربي مي‌درخشد و قابل مشاهده است. ماه نو معمولا با فاصله‌اي 6 درجه‌اي در سمت سياره مشتري ديده مي‌شود. براي تعيين ميزان درجه‌ها مي‌توانيد دست‌تان را از روي نقطه سياره مشتري يك وجب باز كنيد. اين ميزان تقريبا معادل 20درجه خواهد بود. پس فاصله‌اي تقريبا نصف وجب شما مي‌تواند مسير پيدا كردن ماه را نشان‌تان بدهد. البته از موقعيت خورشيد در آسمان هم مي‌توان به محل تقريبي ماه پي برد.
از چه ابزاري استفاده كنيم؟
براي شما كه در ابتداي راه استهلال قرار داريد استفاده از ابزارهاي ويژه اين كار ضروري است. وضعيت هلال ماه نو در بيشتر ماه‌ها به‌گونه‌اي است كه حتي گروه‌هاي حرفه‌اي هم براي شناسايي هلال مجبور به استفاده از تجهيزات معمولي يا حرفه‌اي هستند. براي اين كار، كافي است يك دوربين دوچشمي معمولي كه در بازار اصطلاحا به دوربين‌هاي شكاري معروف است تهيه كنيد. قبل از شروع استهلال بايد دوربين را روي يك نقطه دور، مثلا روي يك دكل، برج يا كوه متمركز و تنظيم كنيد تا از وضوح آن مطمئن شويد. البته امروزه نرم‌افزارهاي موبايلي مثل «گوگل اسكاي» و نرم افزارهاي مبتني بر عملكرد جي‌پي‌اس در سيستم عامل اندرويد هستند كه مي‌توانند در مسيريابي ماه به كارتان بيايند.
به اين سايت‌ها مراجعه كنيد
براي افزايش آگاهي و كسب آخرين گزارش‌هاي استهلال‌هاي رسمي و غيررسمي مي‌توانيد به سايت‌هاي معتبر مراجعه كنيد. در اين سايت‌ها معمولا تصاوير هلال تا مرحله تكامل ماه قرار داده شده و شما مي‌توانيد با شكل و شمايل هلال يك روزه آشنا شويد. www. helalemah. ir يكي از سايت‌هايي است كه گزارش‌هاي هموطنان‌مان از شهرهاي مختلف را درباره استهلال ماه‌هاي قمري اعلام مي‌كند. سايت بعدي www. estehlal. ir است كه گزارش‌هاي رسمي‌تري را از وضعيت رويت هلال ماه‌هاي قمري به اطلاع مي‌رساند. شما پس از بازديد از اين سايت‌ها با برخي اصطلاحات، شيوه‌هاي استهلال و مسيرهاي رويت هلال ماه آشنا خواهيد شد.
استفتاهاي مهم درباره رؤيت ماه نو
از آنجا كه كار استهلال يا همان رويت هلال ماه با مباحث فقهي مرتبط است، نظرات و فتاواي مختلفي هم درباره آن از سوي مجتهدان گفته مي‌شود. در اين بخش به برخي از سؤال‌هاي مهم اين امر و نظر مجتهدان درباره آنها مي‌پردازيم.
عوامل اثبات حلول‌ماه
تقريبا تمام علما 4 اصل را براي اثبات رويت‌ماه نو درنظر گرفته‌اند كه شامل اين موارد مي‌شود: 1.ديدن ماه با چشمان خودمان 2.شهادت ۲ نفر انسان عادل به رويت ماه 3.شهادت عده‌اي به رويت هلال‌ماه هر چند عادل نباشند يا مباحثي را مطرح كنند كه به اثبات رويت هلال ماه بينجامد. 4.گذشت 30روز از ماه قمري. البته بسياري از علما همچون امام خميني و آيات عظام اراكي، گلپايگاني، مكارم شيرازي، نوري همداني، صافي گلپايگاني و موسوي اردبيلي حكم بر اثبات ماه نو طبق نظر حاكم شرع يا ولي امر مسلمين هم داده‌اند و آن را دليل پنجم دانسته‌اند. ساير علما نيز نظر حاكم شرع را با شرايطي دليل اثبات ماه نو مي‌دانند. مثلا آیت‌الله سیستانی و آيت‌الله شبيري زنجاني مي‌فرمايند به شرط آنكه از حکم او یا ثابت شدن ماه نزد او اطمینان به دیده شدن ماه حاصل شود، حكم حاكم شرع كافي است.
استهلال ماه در روز
مطابق با استفتا از مقام معظم رهبري، در صورت تأييد شوراي تقويم، استهلال در روز جايز است.
چشم معمولي يا مسلح؟
مقام معظم رهبري و حضرات آيات بهجت، فاضل لنكراني و نوري همداني استهلال با چشم مسلح را جايز دانسته‌اند.
تأييد نظر و اعتماد بر گفته يك گروه
مقام معظم رهبري و حضرات آيات خويي، گلپايگاني، بهجت، تبريزي، صافي، وحيد، سيستاني و زنجاني اين امر را جايز دانسته‌اند.
حكم استهلال براي چه شهري؟
به غير از موضوع حكم حاكم شرع، براساس فتواي امام‌خميني(ره) و آيت‌الله بهجت اگر‌ماه در شهري رويت شود فقط در همان شهر اول‌ماه است. آيات عظام اراكي، گلپايگاني، سيستاني و مكارم شيرازي معتقدند اگر‌ماه در شهري رويت شود، در تمام شهرها كه با آن شهر هم افقند يا در غرب آن شهر قرار دارند اول‌ماه خواهد بود. بعضي علما نيز معتقدند اگر در شهري‌ماه ديده شود در تمام شهرهايي كه بخشي از شب آنها با شب اين شهر مشترك است اول‌ماه است.