اغلب اين زوج‌ها با مشكل باروري مواجه هستند و البته تعداد زيادي هم صاحب فرزند هستند اما تمايل دارند سرپرستي كودك ديگري را هم بر عهده داشته باشند. فرزندخواندگي روند پيچيده‌اي دارد. در واقع مراكز بهزيستي و مراجع قانوني ضوابط سفت و سختي براي آن تعيين كرده‌اند تا كودكان بي‌سرپرست علاوه بر داشتن مشكلات عاطفي خاص خود، درگير مسائل ديگري نشوند. در قوانين فرزندخواندگي بيش از هر چيز با نيروهاي انساني مواجه هستيم. براي همين هم شرايط متعددي روي آن تأثير مي‌گذارد. كم و كيف اين شرايط و تأثير آنها را دادگاه‌ها و مراجع قضايي تعيين مي‌كنند و قضاوت در مورد درخواست فرزندخواندگي به آنها واگذار شده است. جاي تعجب نيست اگر درخواست فرزندخواندگي زوجي تأييد و درخواست زوج ديگري با شرايطي تقريبا مشابه رد شود. گزارش زير شما را با روند كار تأييد فرزندخواندگي يك زوج آشنا مي‌كند.
قدم اول
مراجعه به مراكز بهزيستي
براي طي كردن مراحل قبول فرزندخواندگي ابتدا بايد از طريق اداره‌هاي سازمان بهزيستي اقدام شود. سازمان بهزيستي تقريبا در بيشتر شهرهاي كشور اداره دارد كه بايد به همان‌ها مراجعه كنيد. در واقع اين تصور كه بايد به مراكز شيرخوارگاه مراجعه كنيد، تصور اشتباهي است. در تهران در هر يك از پهنه‌ها يك مركز بهزيستي داير است. براي متاهل‌هايي كه درخواست فرزندخواندگي دارند ۲ گزينه وجود دارد؛ يا بايد بيش از ۵ سال از تاريخ ازدواجشان گذشته باشد و يا زوجين يا يكي از آنها مشكل باروري داشته باشند. بنابراين زوج‌هايي كه يك يا چند فرزند داشته باشند درصورت دارا بودن صلاحيت قانوني و تمكن مالي مي‌توانند سرپرستي فرزندي را برعهده بگيرند. اين را هم بدانيد كه قانون كشور ما براي تعداد فرزنداني كه يك زوج مي‌توانند به فرزندخواندگي بپذيرند محدوديتي قائل نشده است.
قدم دوم
دريافت معرفي‌نامه به دادگاه
فرم درخواست قبول فرزندخواندگي بايد توسط زوج و زوجه تكميل و امضا شود. در واقع لازم است كه هر دو طرف تقاضاي خود را براي قبول فرزند ارائه دهند. زوجين مدارك لازم از جمله مدارك شناسايي، تصوير سند ازدواج، گواهي عدم‌باروري، گواهي عدم‌سوءپيشينه زوجين، گواهي سلامت جسمي و رواني، گواهي عدم‌اعتياد و... را به مسئول كميته فرزندخواندگي ارائه مي‌دهند. بعد از تكميل فرم، آنها معرفي‌نامه‌اي از مركز بهزيستي دريافت مي‌كنند تا به وسيله آن به دادگاه داراي صلاحيت مراجعه كنند. درصورت لزوم سازمان بهزيستي موظف است تا متقاضيان را براي دريافت گواهي‌هاي لازم به مراجع ذي‌ربط معرفي كند.
قدم سوم
تشكيل پرونده در دادگاه
زوجين با به همراه داشتن معرفي‌نامه و مدارك مورد نياز به مجتمع قضايي مراجعه مي‌كنند تا دادگاه در مورد صلاحيت آنها اظهارنظر كند. پرونده در دادگاه تشكيل مي‌شود و اين مرجع قضايي آنها را به پزشكي قانوني براي تأييد هويت آنها معرفي مي‌كند. بعد از دريافت پاسخ استعلام‌ها زوجين ديگر مدارك لازم براي دادگاه را هم تكميل مي‌كنند. ازجمله سند ازدواج و سند مالكيت يا اجاره‌نامه محل سكونت و گواهي پزشكي مبني بر انجام اقدامات درماني باروري. دادگاه با تكيه بر مدارك قانوني‌اي كه متقاضيان به دادگاه ارائه داده‌اند صلاحيت آنها را تأييد مي‌كند و در نهايت حكم تأييد صلاحيت صادر مي‌شود.
قدم چهارم
بازديد مددكار از خانه شما
وقت آن رسيده است تا زوجين با حكم دادگاه دوباره به مركز بهزيستي مراجعه كنند. اين بار با هماهنگي‌هاي انجام شده در مركز بهزيستي يك مددكار از طرف اين اداره براي بازديد از وضعيت زندگي آنها مشخص مي‌شود.
اين مددكار وظيفه دارد گزارشي از شرايط زندگي داوطلب قبول فرزندخوانده به مركز بهزيستي ارائه دهد. در اين گزارش شرايط محيط خانه و محل زندگي، شغل آنها، رفتار آنها در خانه، ارتباط آنها با همسايه‌ها و هر موضوع ديگري كه به سبك زندگي زوجين مرتبط باشد بررسي مي‌شود.
متقاضيان پذيرش فرزند بايد بتوانند حداقلي از رفاه و آرامش را براي فرزندخوانده خود تأمين كنند. در اين گزارش اگر زوجين داراي فرزند بوده باشند، اطلاعاتي هم در مورد آنها ارائه مي‌شود.
قدم پنجم
مشاوره با متقاضيان
لازم است تا زوجين قبل از حضور در كميته فرزندخواندگي يك جلسه مشاوره بروند. مشاور بهزيستي شرايط روحي و رواني آنها را بررسي مي‌كند و تشخيص مي‌دهد كه آيا اين زوج آمادگي پذيرش يك كودك را دارند يا خير. در اين مشاوره‌ها رفتارهاي فردي آنها زير ذره‌بين قرار مي‌گيرد. مشاور به زوجين كمك مي‌كند تا در مورد تصميمي كه گرفته‌اند اطمينان به‌دست بياورند. مشاور، اطلاعات به‌دست آمده از جلسه را در گزارشي ارائه مي‌دهد.
قدم ششم
كميته فرزند خواندگي
كميته فرزندخواندگي تشكيل مي‌شود. زوجين، اعضاي كميته فرزندخواندگي مركز بهزيستي و همچنين مركز شيرخوارگاه در اين جلسه حضور دارند. كميته درباره اينكه اين زوج توانايي سرپرستي از كودك را دارند يا خير مشورت مي‌كند. در اين جلسه كودكي كه قرار است فرزندخوانده باشد، معرفي مي‌شود. در واقع زوجين تنها مي‌توانند جنسيت كودك را انتخاب كنند. آنها در مورد انتخاب كودك، آزادي عمل ديگري ندارند. امكان ديدن همه كودكان يك مركز و انتخاب يكي از آنها براي زوجين وجود ندارد چراكه اين كار در روحيه كودكان شيرخوارگاه‌ها تأثير زيادي مي‌گذارد و مشكلات خاص خود را دارد.
قدم هفتم
سرپرستي موقت از دادگاه
زوجين در جلسه كميته فرزندخواندگي، كودك را ديده‌اند و از نظر مركز بهزيستي هم مانعي براي قبول درخواست فرزندخواندگي آنها وجود ندارد. نوبت آن رسيده كه به همراه پرونده بهزيستي و تأييديه آنها از جلسه كميته فرزندخواندگي به دادگاه مراجعه كنند. اين همان دادگاهي است كه چند وقت قبل، در آن پرونده درخواست فرزندخواندگي را تشكيل داده‌اند. دادگاه در اين جلسه حكم سرپرستي موقت براي 3 تا 6 ماه را براي زوجين صادر مي‌كند. با ارائه اين حكم به مركز بهزيستي آنها مي‌توانند كودك را تحويل بگيرند.
قدم هشتم
گذراندن سرپرستي موقت
كودك پا به خانه جديد مي‌گذارد و دنياي زوجين تغيير بزرگي مي‌كند. به‌خصوص اگر اين زوج فرزند ديگري نداشته باشند. ۳ تا ۶ماه زمان هست براي اينكه كودك و والدين جديد به شرايط جديد عادت كنند. اين كودك تا پيش از اين دور از محيط شخصي خانه بزرگ شده و خلأهاي عاطفي و روحي بسياري دارد. زوجين در طول مدت سرپرستي موقت بايد بتوانند ارتباط مؤثري با كودك برقرار كنند و آن را با شرايط جديد تطبيق دهند. ممكن است اين چند‌ماه كمي سخت بگذرد يا حتي همه‌‌چيز عادي پيش برود. مددكاران بهزيستي در اين مدت از كودك و زوجين غافل نيستند و به آنها سر مي‌زنند و وضعيت جديد را بررسي مي‌كنند.
قدم نهم
دريافت سرپرستي دائم
زوجين در 6ماه سرپرستي موقت كودك تصميم نهايي خود را مي‌گيرند كه مي‌خواهند و مي‌توانند از پس نگهداري اين كودك بربيايند يا نه. اغلب در اين چند‌ماه زندگي موقت، آنها با كودك به ارتباط و تعاملي مؤثر مي‌رسند. ديگر وقت آن رسيده است تا زوجين به سرپرستي دائم كودك موردنظر برسند. بار ديگر بايد به دادگاه مراجعه كنند. دادگاه اين حكم را صادر مي‌كند اما اين به اين معنا نيست كه بهزيستي ديگر مسئوليتي در برابر كودك نداشته باشد. در واقع هر از گاهي مددكاران بهزيستي به كودك سر مي‌زنند و شرايط او را بررسي مي‌كنند.
قدم دهم
گرفتن شناسنامه كودك
سرپرستي دائم كودك به متقاضيان داده شده است اما قدم آخر مانده؛ زوجين بعد از دريافت حكم دائم سرپرستي مي‌توانند براي دريافت شناسنامه كودك به نام خود اقدام كنند. آنها به هر طريقي كه هست بايد حداقل تضميني براي تأمين آتيه كودكي كه سرپرستي‌اش را پذيرفته‌اند ارائه دهند. فرزندخوانده طبق قانون اساسي سهمي از ارث پدر و مادر نمي‌برد. براي همين هم زوجين بايد يك‌سوم همه اموال خود را به نام فرزندخوانده ثبت كنند؛ خانه، ماشين، ملك و هر دارايي ديگر. حساب پس‌انداز، بيمه آتيه يا روش‌هاي اطمينان‌بخش ديگر هم مي‌توانند در موازات ثبت يك‌سوم اموال به‌نام كودك براي تضمين آتيه مالي كودك انجام شوند.
چه مداركي لازم داريد؟
مدارك هويتي ازجمله شناسنامه و كارت ملي، پاي ثابت همه مداركي است كه براي طي كردن مراحل مختلف هر كاري ضروري است. تصوير سند ازدواج هم براي ارائه درخواست فرزندخوانده ضروري است. گواهي پزشكي قانوني مبني بر عدم‌باروري زوجين يا يكي از آنها، ارائه حكم سرپرستي آزمايشي از مراجع قضايي، گواهي عدم‌اعتياد و عدم‌سوء پيشينه زوجين، گواهي سلامت جسم و روان از پزشكي قانوني براي زوجين، گواهي تمكن مالي، گواهي سلامت از پزشك براي زوجين مبني بر عدم‌ابتلاي آنها به بيماري صعب‌العلاج و واگيردار ديگر اسناد و مدارك مورد نياز براي درخواست فرزندخواندگي است.
شرايط كودك براي فرزندخواندگي
كودكي كه براي فرزندخواندگي معرفي مي‌شود بايد شرايط خاصي داشته باشد؛ هيچ‌يك از والدين كودك يا جد پدري او شناخته نشده باشند. كودكاني هم كه به مراكز بهزيستي سپرده مي‌شوند و مدت بيش از ۳ سال هيچ‌يك از والدين و جد پدري او به اين مركز مراجعه مجدد نداشته باشند شامل اين قانون مي‌شوند. شرايط براي كودكاني كه والدين آنها شناخته شده است و يك رد يا يك نشانه از آنها وجود دارد فرق مي‌كند؛ اين كودكان نمي‌توانند به‌عنوان فرزندخوانده وارد خانواده‌اي جديد شوند. قانون براي آنها شرايط «امين موقت» را درنظر گرفته است. اين كودكان نه به‌صورت دائم بلكه موقتا مي‌توانند عضوي از يك خانواده باشند اما به محض مراجعه والدين آنها، شرايط تغيير مي‌كند. درصورت درخواست والدين براي باز پس گرفتن كودك، دادگاه قضايي در مورد صلاحيت پدر و مادر كودك تصميم‌گيري مي‌كند. اگر پدر و مادر كودك داراي صلاحيت قانوني براي نگهداري از كودكشان باشند، كودك به آنها برگردانده مي‌شود.
شرايط متقاضيان سرپرستي كودك
قانون مي‌گويد كه زن و شوهري كه ۵ سال از تاريخ ازدواج آنها گذشته باشد و از اين ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به اينكه حداقل يكي از آنها بيش از ۳۰سال سن داشته باشد، مي‌توانند براي سرپرستي كودكان و نوجوانان اقدام كنند. درضمن زن و شوهر داراي فرزند، مشروط به اينكه حداقل يكي از زوجين بيش از ۳۰سال سن داشته باشد، درصورت دارا بودن شرايط لازم، مي‌توانند كودكان و نوجوانان بي‌سرپرست و بدسرپرست را براي سرپرستي درخواست كنند.
اين را هم بدانيد كه درخواست‌كنندگان بايد واجد ۸ شرط باشند كه عدم‌محكوميت جزائي مؤثر با رعايت مواد مقرر در قانون مجازات اسلامي، تمكن مالي، عدم‌حجر و اعتقاد به يكي از اديان مصرح در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ازجمله اين شرايط است. سلامت جسمي و رواني لازم، توانايي عملي براي نگهداري و تربيت كودكان و نوجوانان تحت سرپرستي، نداشتن اعتياد به مواد‌مخدر، روانگردان‌ها و الكل، صلاحيت اخلاقي و عدم‌ابتلا به بيماري‌هاي واگير و صعب‌العلاج نيز ۴ شرط ديگر براي درخواست‌كنندگان سرپرستي كودكان بي‌سرپرست و بد سرپرست است.