محرك‌ها و مخدرهاي امروزي باعث شده‌اند سبك جديدي در زندگي معتادان ايجاد شود كه به هيچ‌وجه از نظر ظاهري قابل‌شناسايي نباشند؛ اعتيادي كه اين روزها به اعتياد يقه سفيدي معروف شده است و هرچقدر كه ظاهر آرامي دارد ولي ممكن است با كوچك‌ترين تحريكي مثل ديناميت منفجر و تركش‌‌هايش باعث بروز خسارت‌هاي جبران ناپذيري شود. اعتياد به سبك يقه سفيدي به‌علت شيوه مصرف بي‌دردسر و معمولا بدون علائم مصرف، طرفداران پروپا قرصي را براي خود دست‌وپا كرده و ممكن است همسر، فرزند، دوست، همكار و حتي اقوام نزديك شما بدون اينكه بو ببريد، زير دماغ‌تان شيشه و محرك‌هايي از اين دست را مصرف كنند. براي همين بسيار مهم است كه اين نوع اعتياد را بشناسيد و براي مواجهه با آن آمادگي كافي داشته باشيد.
آنها شيك هستند، مثل همه ما!
گفت و گو با دكتر سعيد صفاتيان، رئيس كارگروه كاهش تقاضاي كميته مبارزه با موادمخدر
مجمع تشخيص مصلحت نظام
- اعتياد شيك يا به‌اصطلاح يقه‌سفيدي از كجا به‌وجود آمده است؟
اين نوع پديده كه مختص گروه خاصي است به‌خاطر تغيير الگوي مصرف در جامعه به‌وجود آمده است؛ به‌طور مثال هروئين را دانشگاهيان و هنرمندان مصرف مي‌كردند اما ترياك عام‌تر بود. عموما از زماني كه پاي مواد روانگردان به جامعه باز شد، هم الگوي مصرف تغيير كرد و هم الگوي كساني كه مصرف‌كننده هستند. امروزه مي‌بينيم كه خيلي از افراد كه از شرايط اقتصادي، اجتماعي، كاري و خانوادگي خوبي برخوردارند سراغ مصرف موادي مي‌روند كه روي ظاهر آنها تأثيري نگذارد. امروزه ديگر فرد هروئين با دُز بالا مصرف نمي‌كند بلكه سعي مي‌كند از ماده‌اي مثل شيشه مصرف كند كه بتواند هميشه شاداب و سرحال و با مردم در موقعيت‌هاي اجتماعي خوش‌برخورد باشد. هروئين به مصرف‌كنندگانش فاز خواب‌آوري و افسردگي مي‌دهد ولي اين مواد روانگردان شرايط روحي بهتري را براي مصرف‌كننده ايجاد مي‌كند. به‌نظر من اين تغيير الگوي مصرف در جامعه با تغيير ذائقه مردم ارتباط مستقيمي دارد چرا كه جوان‌هاي امروزي بــا جوان‌هـاي 20سال پيش خيلي فرق مي‌كنند؛ همچنين كه گذر از دوران نوجواني به جواني سخت‌تر شده است. شرايط و دسترسي به اينترنت و راحتي ارتباط با خارج از كشور باعث مي‌شود جوان‌ها آدم‌هاي بيشتري را ببينند و يكجورهايي خودشان را با آنها همسان كنند. اين چند مورد باعث شده است كه اين نوع الگوي مصرف در جامعه بيشتر شود.
- در اعتياد يقه سفيدي بيشتر چه موادي مورداستفاده قرار مي‌گيرد؟
مواد روانگردان يا همان محرك‌هايي مثل شيشه در كل خيلي نوع مشخص شده‌اي ندارد ولي عموما روانگردان مصرف مي‌كنند و غالبا افراد زير 40سال مصرف‌كننده آن هستند. 40سال به بالاها هنوز مصرف‌كننده ترياك هستند چون اين افراد مصرفشان از قبل بوده. مواد روانگردان مصرف‌كنندگان زير40سال دارد چون عمر كمتري نسبت به انواع ديگر مواد دارد.
- بيشتر چه كساني در معرض اين آسيب يا اين نوع مصرف مواد هستند؟
عموما 3 دسته از افراد به سمت مواد گرايش پيدا مي‌كنند؛ كساني كه مشكلات شخصيتي دارند، كساني كه مشكلات خانوادگي دارند و كساني كه مشكلات اجتماعي دارند. شخصيتي وقتي است كه فرد دچار افسردگي مي‌شود، اضطراب، بيماري جسمي يا جنسي پيدا مي‌كند. از لحاظ خانوادگي كساني كه خانواده معتادي دارند يا پدر و مادر توجه درست به فرزندشان ندارند و يا بيش از حد به فرزندشان توجه مي‌كنند يا فرزند طلاق هستند. بعضي هم در حوزه‌هاي اجتماعي يا اقتصادي دچار مشكل مي‌شوند كه كمتر شامل يقه سفيدها مي‌شود. يقه سفيدها عموما وضعيت اقتصادي خوبي دارند اما اينها هم مي‌توانند دچار هر 3 نوع بحران شده و تبديل به مصرف‌كننده بشوند.
- براي اين اشخاص چه چيزي اهميت بيشتري دارد؟
اين افراد نمي‌خواهند موادي مصرف كنند كه از لحاظ اجتماعي به جايگاهشان ضربه بزند و آنها را دچار به‌هم‌ريختگي كند؛ مثلا چرا شخص وقتي مي‌خواهد درجلسه بنشيند حشيش مصرف مي‌كند؟ دليل‌اش اين است كه بتواند مقداري ذهنيتش را عوض كند و بتواند خوب حرف بزند يا وقتي مي‌خواهد با يكي از دوستانش حرف بزند مصرف مي‌كند چون مي‌خواهد هرچيزي در دل يا ذهن دارد را راحت بيان كند. اين افراد نمي‌خواهند معتاد به حشيش بشوند ولي در اثر مصرف مداوم اعتيادشان بيشتر مي‌شود.
- اين افراد معمولا براي دسترسي به مواد از چه طريقي اقدام مي‌كنند؟
براي اين اشخاص خاص دسترسي بسيار آسان شده چون تقريبا فروش مواد، شبكه‌اي و اينترنتي شده است. با اينكه نيروي‌انتظامي تلاش مي‌كند ولي اين يك واقعيت است كه نه‌تنها در ايران بلكه در همه جاي دنيا دسترسي به موادآسان شده است. من خيلي از كشور‌هاي اروپايي رفته‌ام و با پرس‌و‌جو متوجه شده‌ام كه همه جاي دنيا اين توزيع‌ها شبكه‌اي شده است. درآمد قاچاق موادمخدر خيلي از قبل بيشتر شده و فضاهاي مجازي باعث ردو‌بدل شدن اطلاعات است. اينها باعث شده كه شبكه‌سازي صورت بگيرد و اين شبكه‌سازي باعث شده كه افرادي كه از لحاظ مالي قوي‌تر هستند دسترسي به مواد برايشان آسان‌تر شود.
- مكان مصرف اين اشخاص كجاست؟
بيشتر مكان مصرفشان در جمع‌هاي دوستانه است و در منزل مصرف نمي‌كنند. اين چيزي است كه ما در مطب به‌صورت عيني در مواجهه با افراد مي‌بينيم. وقتي سؤال مي‌كنيم كه مواد را در منزل مصرف مي‌كنيد مي‌گويند نه و بيشتر با دوستانم مصرف مي‌كنم؛ يعني كلاس و جايگاه خاصي براي مواد كشيدن‌شان دارند. البته اين موضوع براي اوايل مصرف است و بعد از اينكه كم‌كم اعتيادشان براي خانواده مشخص شد سعي مي‌كنند اين افراد را داخل خانه بياورند. وقتي اعتياد وارد خانه مي‌شود مشكلات هم همراهش به خانه مي‌آيد. از فراهم كردن مواد و وسايل مصرف گرفته تا گاهي هم معتاد شدن اعضاي خانواده. بعد از مطالعه و بررسي مشاهده شده است كه همين موضوع دليل مهم اعتياد اغلب زن‌ها مي‌شود.
- هزينه‌هاي اين افراد از خريد جنس گرفته تا باقي مسائل چقدر است؟
اگر مورد مصرف ماده‌اي مثل كوكائين يا شيشه باشد، هزينه خيلي بالاست. اين جور افراد اگر دوست و رفيق داشته باشند و بخواهند بساط بچينند و با آنها مصرف كنند مخارج بالايي دارند اما هزينه‌هاي انفرادي‌شان خيلي كم‌ترمي‌شود اما اين افراد براي اينكه محيط و جايي براي مصرفشان داشته باشند تا محيط خانه را درگير نكنند، مجبور مي‌شوند هزينه گزافي بپردازند. پيدا كردن كسي كه برايشان مواد فراهم كند هم هزينه خودش را دارد. اين افراد 10برابر هزينه كسي كه ترياك مي‌كشد صرف مصرف موادشان مي‌كنند.
- موادي كه مصرف مي‌كنند روي ظاهرشان تأثيري مي‌گذارد؟
اين موضوع به مقدار زماني كه از مصرفشان مي‌گذرد بستگي دارد؛ مثلا كساني كه ترياك مي‌خورند خيلي زود لاغر مي‌شوند و مشخص مي‌شود ولي كسي كه همان ترياك را مي‌كشد خيلي ديرتر در ظاهرش اعتياده ديده مي‌شود. البته كمي هم به تيپ ظاهري هر فرد، مثلا چاقي يا لاغري بستگي دارد. تازه همه اينها به علاوه استرس‌هايي كه اين فرد تحمل مي‌كند باعث مي‌شود از نظر ظاهري افت كند. ولي وقتي يك نفر بتواند جايگاه خودش را داشته باشد و به آساني مواد تهيه كند ديگر استرسي ندارد. در كل فقط مصرف مواد نيست و خيلي مسائل جانبي هم روي ظاهر افراد بستگي دارد.
ايران، پنجمين مصرف‌كننده شيشه در جهان
آمار و ارقام مصرف شيشه در كشور هميشه محور اصلي مناقشات در بحث محرك‌ها بوده است. اكثر مسئولين و كارشناسان حوزه اعتياد از نفوذ چشمگير اين محرك‌ها به مدارس مي‌گويند و تقريبا همه متفق‌القول از تغيير الگوي مصرف از سمت مخدرها به محرك‌ها نگران هستند.
%4
دكتر جزيني، قائم‌مقام دبير كل ستاد مبارزه با موادمخدر: طبق آمار شيوع شناسي سال90، 4درصد دانش‌آموزان كه اغلب در سن 16 تا17سالگي قرار دارند يك‌بار محرك شيشه را مصرف كرده‌اند كه اكثر اين مصرف مواد مربوط به شب امتحان است. به گفته جزيني حشيش، ترياك، هروئين، ال اس دي و شيشه در بين دانشجوياني كه در منازل مجردي زندگي مي‌كنند بيشتر است لذا منازل مجردي دانشجويان به‌عنوان يكي از آسيب‌هاي اين حوزه محسوب مي‌شود.
2/1
رويا نوري، كارشناس ارشد جامعه‌شناسي: 2/1درصد مردم تهران در روز، هفته يا ماه شيشه مصرف مي‌كنند كه اين يعني 176هزار نفر از اهالي پايتخت هر از گاهي شيشه مي‌كشند و اين خطرناك است.
90000
دكتر هومن نارنجي‌ها، پژوهشگر حوزه اعتياد: 90هزار نفر در تهران شيشه مصرف مي‌كنند و اگر 10درصد اين آمار هم توهم‌زا باشند يعني 9هزار نفر در تهران دچار توهم‌هاي ناشي از مصرف شيشه هستند. الان ميانگين سني مصرف‌كنندگان شيشه به 29سال رسيده است درصورتي كه در سال 86ميانگين 33سال بوده و اين كاهش ميانگين 4 سال يعني حالا مصرف‌كننده 18ساله هم داريم.
22
ستاد مبارزه با موادمخدر در سال1382 ميانگين زمان دسترسي به انواع مختلف موادمخدر را 22دقيقه اعلام كرده بود كه هم‌اكنون برخي از كاهش قابل‌ملاحظه اين ميانگين خبر مي‌دهند.
4500
دكتر مجيد ابهري، روانشناس: در حال حاضر مصرف شيشه را به ميان دختران و ورزشكاران برده‌اند. الان در سالن‌هاي آرايش، باشگاه‌هاي ورزشي، استخرها و... ماده مخدر شيشه در بسته‌بندي‌هاي مختلفي از گرمي 4500تومان تا 8هزار‌تومان عرضه مي‌شود. حتي در برخي مكان‌ها پايپ (وسيله مصرف شيشه) هم به‌صورت رايگان و اشانتيون در اختيار مشتريان قرار مي‌گيرد.
اراده كنم باران مي بارد
دكتر هومن نارنجي‌ها، پژوهشگر حوزه اعتياد و مديركل سابق فرهنگي و پيشگيري ستاد مبارزه با موادمخدر موارد عجيب و غريب زيادي از توهمات مصرف شيشه ديده است.او از مصرف‌كننده‌هاي شيشه‌اي مي‌گويد كه براي ترك اعتياد به نزد او مي‌آيند: «يك نفر مي‌گفت من قدرتي دارم كه دولت اگر از قدرت من استفاده كند، خيلي به جامعه خدمت مي‌شود. مي‌گفت هر زمان كه بخواهم باران مي‌آيد. به مسئولان بگوييد من را ببرند به شهرهايي كه خشكسالي است تا آنجا بگويم باران بيايد و سرسبز شود. يك نفر ديگر آمده بود مي‌گفت برادرم با همسر من رابطه نامشروع دارد. من از پله‌ها بالا مي‌رفتم، ديدم برادرم از پله پايين مي‌آيد و داشت دكمه‌هاي پيراهنش را مي‌بست و وقتي خانه رفتم همسرم لباس خوبي در منزل به تن نداشت. درصورتي كه اين برادر 15سال است كه در خارج ايران زندگي مي‌كند.
توهم اين افراد آنقدر قوي است كه به چشمشان هم اعتماد دارند. يك نفر ديگر مي‌گفت خانواده من آنقدر كم شعور هستند كه دائم به من مي‌گويند تو چرا اينقدر مشكل داري؟ اما بقيه جمادات و نباتات ارزش من را مي‌فهمند؛ به‌طوري كه وقتي به اينجا مي‌آمدم تمام درخت‌هاي خيابان به من تعظيم كردند. يكي ديگر مي‌گفت من را مي‌شناسي؟ من امام زمان هستم. ظهور كرده‌ام و گهگاه براي رسيدگي به امور مي‌آيم. يك نفر ديگر مي‌گفت من انسان نيستم يك طرفم خر است و طرف ديگر سگ. به آدم‌هاي ديگر هم نگاه مي‌كرد مي‌گفت شكل چه حيواناتي هستند. مادرش مي‌گفت پسرش چشم برزخي پيدا كرده درصورتي كه در توهم كامل بود. يك راننده وانتي هم توهم زده بود كه فلان خانم بازيگر عاشق او است و همسر و مادرزنش در ازبين بردن عشق اين دو با هم دست به يكي كرده‌اند. بعضي از توهم‌ها هم تخصصي است. فرد در يك كاري مثلا كار كامپيوتري متخصص است و توهم‌هاي فرد هم به همان سمت مي‌رود؛ مثلا يك نفر آمده بود مي‌گفت همسر من ميكروچيپ به من بسته تا هرجا مي‌روم پيدايم كند. در اين زمان‌ها دلايل محكمه‌پسند نمي‌آورند و مثلا مي‌گويند زنگ زدم در فوري باز شد. چون من را در كامپيوتر ديده سريع باز كرده! يا يك نفر مي‌گفت در خانه ما دستگاه شنود گذاشته‌اند چون چند وقت پيش كه به مهماني رفته بودم به من نگاه كردند و گفتند لاستيك گران شده؛ چون يك‌ماه پيش او در خانه داشته درباره لاستيك حرف مي‌زده پس دستگاه شنود كار گذاشته‌اند!»