البته حكايت عتيقه‌هاي فرهنگي جداست، هر اثر فرهنگي مثل يك ساز يا حتي قطعه آوازي به‌دليل منحصر به فرد بودن خود و يا توليدكننده‌اش در بدو توليد هم مي‌تواند عنوان عتيقه را كسب كند. پيشينه تاريخي و حضور اقوام مختلف باعث شده كه كشور ما به لحاظ وجود اشياي عتيقه بسيار غني باشد. هنوز هم هستند ظروفي كه در ايران كهن به‌كار گرفته مي‌شدند و نمونه‌شان در هيچ جاي عالم ديده نمي‌شود. بسياري از آثار تاريخي نسل به نسل گشته‌اند و از اجداد به ارث رسيده‌اند و حالا گنجينه‌اي معنوي براي يك خاندان محسوب مي‌شوند. اين آثار مي‌توانند از سنگ، شيشه، چوب، چرم، كاغذ، فلز يا حتي پارچه و سفال ساخته شده باشند. اگر شما وارث يكي از اين آثار هستيد با خواندن اين گزارش كه به كمك سمانه‌سادات حسينيان، كارشناس ارشد مرمت آثار تاريخي تهيه شده، مي‌توانيد شيوه‌هاي نگهداري صحيح اين اشياي ارزشمند و تاريخي را بياموزيد و آنها را به نسل‌هاي بعدي بسپاريد.
ظروف بلوري
ظروف تزئيني، تنگ‌ها، آبخوري‌ها و ظروف غذاخوري ازجمله اشياي عتيقه شيشه‌اي هستند كه از دوره قاجار تاكنون در برخي از خانواده‌ها باقي مانده‌اند. همچنين شيشه‌هاي ارسي‌ها و در و پنجره‌هاي قديمي را هم مي‌توان جزو اشياي عتيقه به شمار آورد. شيشه‌ها به‌دليل ويژگي خاصي كه دارند كمتر در مقابل دما و رطوبت حساسيت نشان مي‌دهند، به همين جهت، براي تميز كردن ظروف شيشه‌اي مي‌توان از پارچه‌هاي نمدار بهره برد. كمدهاي دربسته كه دور تا دور آن با پارچه مخصوص پوشيده شده باشد شرايط را براي نگهداري از ظروف شيشه‌اي و بلوري مناسب مي‌سازد.
ظروف سفالي
بهترين راه نگهداري از ظروف سفالي اين است كه همان كارايي گذشته را به آنها بازگردانيم؛ مثلا اگر يك ظرف سفالي سالم داريم مي‌توانيم داخل آن آب بريزيم. اين كار باعث مي‌شود تا ظرف شرايط گذشته‌اش را باز يابد و به عمرش افزوده شود اما اگر نخواهيد اين كار را انجام بدهيد بايد هنگام نظافت آن، دقت لازم را داشته باشيد. بهتر است ظروف سفالي را با پارچه‌هاي نخي يا پنبه‌اي كه پرز يا رطوبت نداشته باشند تميز كنيد. ترك‌هاي روي سفال مي‌توانند رطوبت و گردوغبار را جذب كنند و دردسرساز شوند. اگر مي‌خواهيد سفال عتيقه را داخل ويترين بگذاريد، كف آن يك لايه پارچه نرم قرار دهيد.
ظروف فلزي و تزئيني
ظروف فلزي و تزئيني به‌دليل گرانبها بودن كمتر مورد استفاده عامه مردم قرار مي‌گيرند اما به‌دليل استحكامشان، از عمر بالايي برخوردارند و به همين راحتي‌ها دچار مشكل نمي‌شوند. خيلي‌ها علاقه‌مندند كه از گردنبند‌ها يا انگشترهاي عتيقه كه شكل و كاربرد زينتي دارند همچنان استفاده كنند. اين كار مشكلي براي آنها به‌وجود نمي‌آورد. فقط بايد پس از هر بار مصرف، آنها را با پارچه‌اي نرم تميز كنند تا آثار چربي بدن رويشان باقي نماند. بهتر است اشياي تزئيني عتيقه را روي هم نيندازيد؛ چرا كه باعث ايجاد خط و خش روي آنها خواهد شد.
ظروف سنگي
ظروف سنگي از جمله اشياي عتيقه‌اي هستند كه به‌دليل استحكام زياد، همچنان از گذشتگان تا به امروز باقي مانده‌اند. بيشتر اين آثار شامل ظروف طبخ غذا و ديزي مي‌شوند. براي نگهداري اين نوع ظروف بايد محيطي انتخاب شود كه از گردوغبار و چربي به دور باشد. هر چه اين نوع ظروف از محيط آشپزخانه دور‌تر باشند شرايط باقي ماندنشان بهتر مي‌شود. براي تميز كردن اين نوع ظروف هم كافي است از يك تكه پارچه خشك و نرم استفاده شود. نظافت عتيقه‌هاي سنگي با پارچه‌هاي مرطوب و نمدار باعث تشديد ترك‌هاي موجود روي آنها مي‌شود و به‌دليل فعل و انفعالات شيميايي و تركيب با گردوغبار مي‌تواند به آنها آسيب وارد كند. وجود لكه‌هاي سفيدرنگ روي ظروف سنگي نشان از پوسيدگي آنها دارد، در چنين شرايطي بهتر است اين ظروف را براي مرمت به يك متخصص آثار تاريخي بسپاريد.
ظروف چوبي
اشياي عتيقه چوبي طيف گسترده‌اي را به‌خود اختصاص مي‌دهند. در‌ها و پنجره‌ها، قلمدان‌ها، ظروف آشپزخانه، ساعت‌هاي ديواري، ميز و صندلي و صندوقچه‌هايي كه براي نگهداري كتاب و يا لباس از آنها استفاده مي‌شده جزو همين گروهند اما تعداد صندوقچه‌هايي كه براي وسايل شخصي عروس خانم‌ها به آنها هديه داده مي‌شدند و منقوش و پارچه‌كوب بودند بيشترند. شيوه نگهداري وسايل چوبي تقريبا شبيه به هم است. براي نظافت آنها كافي است از پارچه‌هاي نرم و خشك استفاده شود. براي تميز كردن ميز و صندلي كه داراي شيار هستند مي‌توانيد از برس‌هاي نرم يا قلمو بهره بگيريد. اگر رنگ چوب طبله كرده و يا ترك خورده است، نبايد آن قسمت را با پارچه تميز كرد. گرما، رطوبت و نور بيشترين تأثير منفي را روي اين ظروف و وسايل خواهد داشت، پس تا آنجا كه ممكن است آنها را در معرض اين ۳ عامل خطرناك قرار ندهيد؛ به‌ويژه نور طبيعي آفتاب كه داراي اشعه يو وي است و باعث تخريب بافت چوب مي‌شود. بهتر است ظروف چوبي قديمي همانند ميز و صندلي ديگر به هيچ عنوان مورد استفاده قرار نگيرند و تنها جنبه تزئيني داشته باشند. ظروف چوبي را مي‌توانيد در كمدهايي كه نور به آنها نمي‌تابد قرار دهيد يا روي آنها پارچه نرم بكشيد. تغيير شرايط دمايي و رطوبتي يكباره هم مي‌تواند اثرات منفي روي ظروف چوبي عتيقه داشته باشد.
بافتني‌ها
فرش‌ها، لباس‌ها يا پارچه‌هاي تزئيني همه در قالب بافتني‌هاي عتيقه قرار مي‌گيرند، چرا كه همه‌شان از يكسري تار و پود تشكيل شده‌اند و به همين دليل شرايط نگهداري از آنها نزديك به هم است. اگر محيط نگهداري اين وسايل مرطوب باشد باعث ايجاد كپك مي‌شود يا شرايط را براي تكثير موريانه‌ها مهيا مي‌سازد. تغييرات دمايي و رطوبتي هم سبب بروز فعل و انفعالات شيميايي شده و اين آثار را اسيدي و يا بازي مي‌كند. يادتان باشد كه عتيقه‌هاي بافتني را نبايد از جايي آويزان كنيد؛ چرا كه با اين كار فشار زيادي به بخش پاييني آنها وارد مي‌شود. همچنين ميخ كردن آنها به ديوار مي‌تواند آسيب‌هايي را به‌همراه داشته باشد. بهترين شرايط نگهداري عتيقه‌هاي بافتني مثل فرش اين است كه روي زمين پهن باشند، در اين شرايط بهتر است سطح زيري و رويي فرش را هم با پارچه كتاني بپوشانيد. در مورد لباس‌ها، بايد در بخش‌هايي كه نياز به تا خوردن دارند از پنبه استفاده كنيد تا فشار كمتري به تار و پودشان وارد شود.
وقف موزه كنيد
سمانه‌سادات حسينيان تحصيلاتش را در مقطع كار‌شناسي ارشد مرمت آثار تاريخي به پايان رسانده و حدود ۱۰ سالي مي‌شود كه به‌كار مرمت آثار قديمي، به‌ويژه نسخه‌هاي خطي در موزه ملك مشغول است. او معتقد است كه همه اشياي تاريخي، داراي يك ارزش فرهنگي و معنوي هستند و به همين دليل بايد از آنها نگهداري كرد. حسينيان به خانواده‌ها پيشنهاد مي‌دهد كه آثار تاريخي‌شان را به موزه‌ها هديه كنند تا اشياي عتيقه‌شان در شرايط بهتري نگهداري شود، به‌ويژه اينكه براي هر اثر مي‌توان موزه تخصصي آن را در شهرهاي مختلف كشورمان پيدا كرد.
كتاب هاي عتيقه را قدر بدانيد
عقدنامه‌ها، قباله‌ها، شجره‌نامه‌ها، فرمان‌ها، نقشه‌ها و كتاب‌ها بيشترين ميراث خانوادگي هستند كه از نسلي به نسل ديگر منتقل شده‌اند و حالا حكم عتيقه را يافته‌اند. براي تميز كردن عتيقه‌هاي كاغذي مي‌توانيد از يك تكه پارچه نرم و خشك پنبه‌اي استفاده كنيد. براي نظافت كتاب‌ها بايد پارچه را از نقطه عطف به سمت بيرون بكشيد. براي تميز كردن عطف كتاب كه محل جمع شدن گرد وغبار است هم مي‌توانيد از قلموي نرم بهره‌بگيريد. يادتان باشد براي تميز كردن كتاب‌هاي منقوش و مينياتوري از برس و قلمو به جاي پارچه استفاده كنيد. كتاب‌ها و كاغذهاي عتيقه را هرگز داخل ظروف پلاستيكي نگذاريد و اگر دچار پارگي شدند از چسب‌هاي نواري استفاده نكنيد چرا كه آنها شرايط را براي ايجاد رطوبت و كپك مهيا مي‌كنند. نور مستقيم و شديد، به‌ويژه نورهاي مصنوعي دشمن كتاب‌ها و نسخ خطي قديمي هستند. اين آثار را مي‌توانيد در كمد‌ها و به دور از نور نگهداري كنيد.