پس بر‌تر از درجه حافظ قرآن در بهشت درجه‌اي نيست.» اين حديث متبرك از رسول خاتم(ص) اهميت معنوي حفظ آيات الهي را بر همه ما معلوم و مشخص مي‌سازد. حافظان نور از آنجا كه حاملان كلام الهي به شمار مي‌روند داراي قلوب مطمئنه هستند، هيچ‌گاه احساس تنهايي نمي‌كنند و خود را همواره در محضر خداوند متعال مي‌بينند. يك نگاه به سبك زندگي حافظان قرآن نشان مي‌دهد كه كلام وحي چه تأثير شگفت‌انگيزي در زندگي‌شان داشته است. شايد روايت كردن كلام خداوند در هر لحظه و ساعت، بزرگ‌ترين عنايتي باشد كه حق‌تعالي نصيب عاشقان راه قرآن مي‌كند. اگر شما هم علاقه‌منديد كه از اين خوان پربركت الهي بهره‌مند شويد و دلتان را با نور آيه‌هاي قرآني جلا دهيد و عنوان «حافظ قرآن» را بيابيد توصيه مي‌كنيم با روش‌هاي صحيح اين مهم كه به كمك استاد رضا عابدين‌زاده، از حافظان بين‌المللي قرآن كريم تهيه شده آشنا شويد.
حفظ كردن را از چه سني شروع كنيم؟
بهترين سن براي حفظ قرآن كريم دوران نوجواني، يعني از سن ۷ تا ۱۵ سالگي است؛ چرا كه در اين سن، نوجوانان مهارت خواندن قرآن را كسب كرده‌اند و مي‌توانند با شكل كلمات و آيات ارتباط بهتري برقرار كنند. براي شروع مي‌توانند ترتيل استادان بزرگي مثل استاد منشاوي و استاد پرهيزگار و ديگر قاريان را انتخاب و خوب گوش كنند و با اين روش جلو بروند. هر چند سن مطلوب براي حفظ، دوران نوجواني است اما با اين حال بسياري از خانواده‌ها علاقه‌مندند تا فرزندانشان را پيش از اين سن به حفظ قرآن تشويق كنند. اين مسئله به اينكه چقدر جو خانواده قرآني باشد و والدين بتوانند براي بچه‌ها وقت بگذارند و حوصله به خرج بدهند بستگي دارد. كودكاني كه استعداد بيشتري در زمينه حفظ داشته باشند، اگر زود‌تر هم به اين وادي قدم بگذارند دچار مشكل نخواهند شد. از سوي ديگر، بحث حفظ قرآن كريم به علاقه، پشتكار و اختصاص وقت مناسب بستگي دارد؛ چه بسا حافظاني كه تازه از سن ۶۰ سالگي وارد اين راه شده‌اند و با پشتكارشان توانسته‌اند طي چند سال حافظ كل قرآن بشوند! با همه اين توصيفات، باز هم يادآور مي‌شويم، بهترين سن براي شروع حفظ قرآن دوره نوجواني است.
حفظ را از چه سوره‌هايي آغاز كنيم؟
معمولا علاقه‌مندان به حفظ قرآن مجيد به ۲ دسته تقسيم مي‌شوند؛ دسته اول كساني هستند كه چندان به فنون قرائت قرآن مسلط نيستند و اصطلاحا مبتدي محسوب مي‌شوند. اين افراد مي‌توانند حفظ قرآن را از جزء سي‌ام آن‌كه سوره‌هايي با آيه‌هاي كوچك‌تر دارد شروع كنند. اين عزيزان مي‌توانند از انتهاي سوره30، همينطور به‌ترتيب سوره‌ها را حفظ كنند تا به ابتداي اين جزء برسند اما آنهايي كه با مهارت‌هاي قرائت قرآن و مباحث تجويدي آشنايي بيشتري دارند بايد كار حفظ را از جزء اول شروع كنند چرا كه خواندن آيه‌هاي ۱۰ جزء اول قرآن نسبت به ۱۰ جزء دوم و سوم آسان‌تر و روان‌تر است. حتي كساني كه مبتدي بوده‌اند و توانسته‌اند جزء سي‌ام را حفظ كنند، براي ادامه محفوظاتشان بايد سراغ جزء اول قرآن كريم بيايند و كار را پي بگيرند. البته حفظ جزء سي‌ام، به اين دليل آسان‌تر خواهد بود كه بيشتر سوره‌هايش با ذهن مخاطبان آشناست و آنها كار راحت‌تري پيش رو دارند. به همين دليل يك تمرين مناسب براي ادامه حفظ محسوب مي‌شود.
چه روشي را براي حفظ كردن برگزينيم؟
بهترين روش براي حفظ آيه‌هاي نوراني قرآن كريم، بهره بردن از حافظه تصويري است. حافظه تصويري كمك مي‌كند تا يك تجسم واقعي از واژه‌هاي نوراني در ذهن حافظ قرآن شكل بگيرد. براي حفظ كردن آيات هم از اين روش استفاده مي‌كنيم؛ ابتدا بايد آن بخشي را كه انتخاب كرده‌ايم چندبار به‌صورت ترتيل بخوانيم و چندبار هم تلاوت ترتيل آن را گوش كنيم. گوش كردن همزمان با خواندن اين مزيت را دارد كه اشكالات احتمالي ما را رفع مي‌كند و از سوي ديگر حافظه صوتي ما ارتقا مي‌دهد. پس از خواندن به شكل ترتيل و شنيدن آن بخش، نوبت به تصويرسازي ذهني مي‌رسد. در اين بخش، تنها با نگاه‌مان آيه را دنبال مي‌كنيم و آن را بدون صدا و در ذهنمان مي‌خوانيم. در مرحله نهايي تلاش مي‌كنيم تا آن آيه يا بخشي را كه انتخاب كرده‌ايم بدون نگاه كردن به مصحف شريف از حفظ بخوانيم. طبيعي است كه در مراتب اول، اشكالات و خطاهايي به‌وجود بيايد اما با تمرينات بيشتر مي‌توانيم روي حفظ آيات تمركز پيدا كنيم و آنها را بدون هيچ اشكالي از حفظ بخوانيم.
آيه‌هارا چگونه دسته‌بندي كنيم؟
وقتي مي‌خواهيم اشعار اديبان بزرگ را حفظ كنيم، تقريبا با يك ميزان مشخص از تعداد واژه‌ها در هر بيت مواجه مي‌شويم اما هنگامي كه مي‌خواهيم آيه‌هاي وحي را حفظ كنيم با آيه‌هاي كوتاه، متوسط و بلند روبه‌رو مي‌شويم. طبيعتا روش حفظ هر يك از اين آيه‌ها با يكديگر متفاوت است. براي حفظ آيه‌هاي كوتاه، مي‌توانيم ۲يا ۳ آيه را پشت سر هم بخوانيم و حفظ كنيم. آيه‌هاي متوسط هر كدام، يك بخش يا واحد حساب مي‌شوند و مي‌توانند به‌صورت مجزا خوانده و حفظ شوند. اما نكته مهم درباره حفظ آيه‌هاي بلند، تقسيم‌بندي آنها به چند بخش و حفظ هر بخش به‌صورت مجزاست. براي تقسيم‌بندي اينگونه آيات هم مي‌توانيم از علامت‌هاي وقف و ابتدا در هر آيه بهره ببريم و به اين ترتيب بخش‌ها را مشخص كنيم. شرط حفظ آن در هر قسمت، اطمينان از صحت حفظ بخش پيشين است. براي همين، وقتي آيه يا بخش اول را حفظ كرديد بايد آن را در مرتبه بعد همراه با آيه‌هاي پيشين بخوانيد و اين كار را تا حفظ تمام آيه‌هاي صفحه ادامه دهيد.
آيه‌هاي مشابه را چطور حفظ كنيم؟
يكي از مشكلات عمده‌اي كه حافظان قرآن با آن روبه‌رو مي‌شوند، تفكيك آيه‌هايي است كه به لحاظ واژگاني با يكديگر تشابهاتي دارند. اگر به آيه‌هاي قرآن خوب بنگريم متوجه مي‌شويم كه تعدادي از آنها ارتباط معنايي و واژگاني با هم دارند و اين موضوع در برخي مواقع مي‌تواند براي حافظ مشكل‌ساز باشد. مثلا در جزء سي‌ام قرآن و در سوره‌هاي مباركه «انشقاق» و «تين» يك آيه وجود دارد كه تنها يك حرف از مجموع كلماتش با هم متفاوت است. همينطور تعدادي از آيات سوره‌هاي مباركه «اعراف» و «شعرا» آيات كوچك و نزديك به هم دارند. بهترين راه براي شناسايي اينگونه آيات، كدگذاريشان در حاشيه قرآن است. مثلا اگر به اين آيه در سوره انشقاق رسيدند، در حاشيه آن يك «م» به علامت آيه مشابه در سوره «تين» بگذارند و وقتي سوره تين را حفظ مي‌كنند دوباره «م» را به علامت آيه مشابه در سوره انشقاق بنويسند. سپس مي‌توانند روش‌هاي مقايسه‌اي اين آيات را در ذهنشان مرور كنند و در نهايت همه آيه‌هايي كه تشابه زيادي به هم دارند را به‌صورت كامل در يك دفترچه جمع‌آوري كنند.
چكار كنيم كه محفوظات يادمان بماند؟
حافظان قرآن مثلي معروف دارند كه مي‌گويد، «حفظ كردن آسان و نگه‌داشتن آن سخت است.» چراكه گذشت زمان خودبه‌خود صفحه ذهن را خاموش و يا تيره و تار مي‌كند و محفوظات را دچار خدشه مي‌سازد. اگر تمرينات حافظ قرآن نامنظم و غيرمستمر باشد، اين امكان وجود دارد كه بخش‌هايي از آيات را فراموش كند، هنگام خواندن، برخي از واژه‌ها و يا آيات را جا بيندازد و يا آنها را اشتباه بخواند. براي همين، بهترين راه‌حل براي حفظ محفوظات انجام تمرين مستمر و منظم است. حافظ قرآن از همان ابتداي كارش ۳ كار را بايد انجام دهد؛ نخست، در هر روز بنا به وقت و تواني كه در اختيار دارد آيه‌هاي جديد را حفظ كند. در مرحله بعد سراغ آيه‌هايي برود كه همين اواخر موفق به حفظ آنها شده است. مرحله سوم هم خواندن و تكرار آيه‌هايي است كه پيش از آن، كار حفظشان را به اتمام رسانده است. تكرار محفوظات هم به اندازه آنها بستگي دارد؛ مثلا اگر تنها حافظ جزء ۳۰ قرآن هستيد بايد روزي ۵صفحه از آن را مرور كنيد. اگر ميزان محفوظات‌تان به اندازه ۵ جزء است حداقل بايد روزي ۱۰ صفحه از آن را به‌صورت ترتيل تلاوت كنيد و اگر موفق به حفظ كل قرآن شده‌ايد بايد روزي ۲ جزء كامل را مرور كنيد تا هيچ‌گاه آنها را از ياد نبريد.
چقدر از قرآن كريم را حفظ كنيم؟
پاسخ دادن به اين سؤال تنها به شرايط حافظ قرآن، ميزان توانمندي‌ها، زماني كه مي‌تواند براي اين كار به‌صورت روزانه اختصاص دهد و در نهايت استعداد آن، بستگي دارد. ممكن است يك حافظ اين توانايي را داشته باشد كه در هر روز ۱۰ صفحه از مصحف شريف را به ذهن بسپارد و با سرعت پيش برود اما يك حافظ ديگر تنها به حفظ چند آيه قرآن در يك روز بسنده كند و آن را غنيمت بشمارد. اين قاعده درباره ميزان زماني كه علاقه‌مندان به بحث حفظ اختصاص مي‌دهند نيز صادق است. با اين حال، بايد درنظر داشته باشيد كه حفظ آيات قرآن كريم به تمرين مستمر و هر روزه‌احتياج دارد اما هدف‌گذاري براي حفظ قرآن و داشتن برنامه براي رسيدن به هدف جزو ملزومات موفقيت در اين راه است. آنهايي كه انگيزه بالا‌تر، حافظه بهتر، تمركز بيشتر و برنامه منظم‌تري داشته باشند مي‌توانند حفظ كل قرآن كريم را طي چند سال كوتاه به اتمام برسانند. ضمن اينكه در اين مدت مي‌توانند روي ترجمه و تفاسير مرتبط با هر آيه نيز نظري داشته باشند تا بهتر بتوانند كار حفظ را پيش ببرند.
تجويد و صوت و لحن چقدر مهم است؟
آنچه در رشته حفظ قرآن اهميت دارد، خواندن آيات وحي به‌صورت صحيح و بدون اشتباه است اما اين قدم نخست، وقتي استوار مي‌شود كه همراه با تجويد صحيح و صوت و لحن زيبا باشد، حتي در بسياري از مسابقه‌هاي قرآني ميزان صحت محفوظات حافظان قرآن يكي است و اين نكات تجويدي و صوت و لحن است كه امتيازات را جابه‌جا مي‌كند. پس هنگامي كه مشغول حفظ آيات شريفه الهي هستيد حتما نظري هم به بحث فني يا همان تجويد قرآن داشته باشيد و تمريناتي هم روي صدايتان انجام دهيد. اگر استاد خوبي داشته باشيد مي‌توانيد اين فنون و تكنيك‌هاي قرائت را نيز به خوبي فرا بگيريد و يك حافظ همه‌‌چيز تمام شويد. حفظ شماره آيه و صفحه در مسابقه‌ها امتياز محسوب نمي‌شود اما اين كار جزو هنرهاي حافظان ايراني است و در ديگر كشورهاي دنيا مرسوم نيست. حفظ شماره آيه به شما اين امكان را مي‌دهد كه ديگر آن را با آيه‌هاي مشابه اشتباه نكنيد. حفظ شماره صفحه هم براي تحقيق و تفحص و يا نشاني دادن يك آيه به ديگران بسيار به‌كار مي‌آيد.
قرآن را حفظ مي‌كنيم چون...
آيات و روايات بسياري در مورد اهميت حفظ قرآن كريم وجود دارد كه مي‌تواند در مجموع يك بسته تشويقي براي روي‌آوردن به اين امر پسنديده محسوب شود. مهم‌ترين دليل حفظ قرآن، از سوي قرآن مطرح شده است، آنجا كه خداوند متعال در سوره مباركه مزمل فرموده است، تا آنجا كه برايتان ميسر است به خواندن قرآن روي بياوريد. به يقين، اشخاصي كه حافظ قرآن هستند، در هر روز مي‌توانند بيشتر از اين خوان پرنعمت الهي بهره‌مند شوند و از آن لذت و بهره ببرند. همينطور حديثي از امام صادق(ع) روايت شده با اين مضمون كه شيعيان ما بايد در هر روز ۵۰ آيه از قرآن را تلاوت كنند. تحقق اين دستور شفاف براي آنهايي كه آيه‌هاي نوراني قرآن را در سينه‌شان محفوظ دارند بسيار راحت‌تر است و چه بسا بتوانند روزانه آيه‌هاي بيشتري را قرائت كنند. همچنين در روايتي آمده است كه خداوند متعال قلبي را كه با آيه‌هاي قرآن مانوس باشد و بدان عمل كند دچار عذاب نخواهد كرد. امام باقر(ع) نيز در اين‌باره فرموده‌اند، جوان مومني كه قرآن بخواند، خداوند آن را با گوشت و پوستش آميخته مي‌سازد. نكته مهم اينكه حافظان قرآن كه موفق به عمل به فرمايشات حق تعالي شوند حق شفاعت در روز جزا را خواهند يافت. از سوي ديگر، حضور يك حافظ قرآن كريم در هر محفلي مي‌تواند بهترين تبليغ براي ديگر جوانان باشد تا آنها هم مشتاق به حفظ قرآن شوند.
آيا ما هارد كامپيو‌تر هستيم؟
يكي از شبهاتي كه اخيرا درباره حفظ قرآن كريم از سوي برخي‌ها مطرح مي‌شود اين است كه نبايد حافظه ذهنيمان را با آيه‌هاي الهي پر كنيم، چرا كه قرآن هميشه و در همه جا در دسترس است و نيازي به حفظ كردن آن وجود ندارد. صرف نظر از اينكه قرآن در بسياري از شرايط در دسترس ما نيست، با نگاهي به زندگي بزرگان درمي‌يابيم كه آنها بسياري از موفقيت‌هايشان را مديون حفظ كل قرآن دانسته‌اند. ابن‌سينا، پزشك و فيلسوف مشهور دنياي اسلام در سن ۱۰ سالگي موفق به حفظ كامل قرآن كريم شد. پروفسور سيدمحمود حسابي، بنيانگذار فيزيك‌دانشگاهي در ايران علاوه بر قرآن، ديوان حافظ را نيز به‌صورت كامل از بر بود و به كتاب‌هاي بوستان و گلستان سعدي نيز اشراف تام داشت. بسياري از پزشكان و متخصصان اين روزهاي كشورمان هم تيزذهني خودشان را مديون سال‌هايي مي‌دانند كه موفق به حفظ سوره‌هاي قرآن شده‌اند. حفظ قرآن كريم دريچه‌هاي جديدي را در ذهن باز مي‌كند و راه را براي آموختن علوم جديد هموار مي‌سازد. حفظ كردن قرآن علاوه بر همه مزيت‌هايي كه دارد يك امتياز مادي را نيز به‌خود اختصاص داده است؛ حافظان قرآن پس از موفقيت در آزمون، در هر سن و سال و شرايطي كه باشند مي‌توانند مدرك كارشناسي‌شان را اخذ كنند.