به گزارش ایبنا در این مراسم که در سالن همایش های کتابخانه ملی برگزار شد حسام‌الدین آشنا تاریخ را علم سودمند دانست و گفت: تاریخ‌نگاران بزرگترین خادمان جامعه بشریت هستند زیرا امکان زندگی با گذشتگان را بدون همزمانی با آنها به ما ارائه می‌دهند.
وی افزود: مشکل جامعه ما نداشتن علاقه به تاریخ است که این باعث شده ما همیشه از صفر و زیر صفر کار را آغاز کنیم و همین جلسه هم میزان علاقه‌مندی اجتماعی را به تاریخ نشان می‌دهد.
آشنا به موردپژوهی تاریخی از انواع تاریخ‌پژوهی اشاره کرد و گفت: موردپژوهی تاریخی گاهی موضوع محور و گاهی فرد محور عمل می‌کند. در تاریخ‌نگاری موردپژوهی با محوریت افراد گاهی فرد یا دیگران زندگینامه را به نگارش در‌می‌آورند. هر دوی این روش‌ها دارای ضعف‌های جدی هستند که برای عبور از آنها، تاریخ شفاهی با حضور فردی فعال و منتقد ابداع شد.
این مقام مسئول افزود: میان تاریخ شفاهی، مصاحبه مورد نیاز برای تاریخ شفاهی و بازجویی نسبت نزدیکی وجود دارد. در بازجویی، مصاحبه شونده مجبور به جواب دادن به سوالات فرد بازجو است اما در مصاحبه تاریخ شفاهی، مصاحبه شونده با اختیار جواب پرسش‌ها را می‌دهد.
وی یادآور شد: اهمیت روش مصاحبه در تاریخ شفاهی تابع کیفیت مصاحبه‌کننده و ایجاد موقعیت مساعد برای مصاحبه است. کاری که در پروژه تاریخ شفاهی ایران انجام شد، جلوگیری از پنهان کاری و شفافیت مواضع دیده بود.
آشنا ادامه داد: همه مصاحبه‌شوندگان در این پروژه تاریخ شفاهی می‌دانستند که مصاحبه‌کنندگان از ایران آمده‌اند اما مصاحبه‌شونده قانع شده بود که در صحبت‌هایش حفظ امانت می‌شود و در طول مصاحبه هم احترام مصاحبه‌شونده از سوی مصاحبه‌کننده حفظ شده است.
وی با طرح این سوال که چرا ما به تاریخ شفاهی نیاز داریم؟ گفت: به این دلیل که ما به مدیریت انتقادی دانش نیازمندیم اما این در کشور ما شناخته شده نیست. ما از افراد می‌خواهیم تجارب خود را به سیستم وارد کنند درحالی که تاریخ شفاهی امکان داشتن مدیریت انتقادی را به ما ارائه می‌دهد.
آشنا یادآور شد: طراحی سوالات خوب در مصاحبه، جواب‌های مناسب را در پی خواهد داشت و در این پروژه هم مصاحبه‌کنندگان بر اهمیت مصاحبه واقف بودند.
وی درباره خدماتی که حسین دهباشی، سرپرست پروژه تاریخ شفاهی ایران در عصر پهلوی دوم انجام داده است، گفت: برای انجام چنین پروژه‌هایی مدعی زیاد است اما دهباشی بودن تفاوتی‌هایی دارد که از آن جمله به شدت کتابخوان و جسور بودن است. گذاشتن عمر در راه تاریخ شفاهی برای بعضی تفریح، برای عده‌ای درآمد و برای اندکی هزینه است و دهباشی برای به سامان رساندن این پروژه هزینه کرده است.
مشاور فرهنگی رئیس جمهوری به هزینه مالی که در انجام این پروژه انجام شده اشاره کرد و افزود: این پروژه بر اساس توافقنامه‌ای میان شبکه 4 سیما و کتابخانه ملی انجام شد اما دهباشی به عنوان عامل سوم خواست با هزینه خود این دو سازمان در کنار یکدیگر قرار بگیرند. صدا و سیما برای انجام این پروژه هزینه کرده اما دهباشی در راه این کار حداقل یک دفتر کار را از دست داد و پدر او هم در این کار هزینه‌های زیادی را صرف کرد.
وی توضیح داد: دهباشی هزینه‌های سنگینی در زندان فدرال آمریکا پرداخت و مدتی در قسمت انفرادی و مدتی هم در بخش عمومی زندان به دلیل اتهامی ناروا به سر برد و نتیجه این هزینه از دست رفتن چیزهای زیادی بود. او علاوه بر خارج از کشور در داخل هم به دلیل پذیرش این پروژه با اتهام‌هایی روبه‌رو شد.
آشنا در تشریح موارد کشف شده توسط دهباشی در انجام این پروژه گفت: اول این‌که مسائل کشورداری واحد و مستمر است و تفاوت حکومت‌ها، پاسخ‌هایی است که به چالش دائم در حوزه سیاست می‌دهند. کسانی که حاضر نیستند برای تصمیم‌های سرنوشت‌ساز احساس مسئولیت کنند، کشور را به باد می‌دهند. کسانی که معنای نمایندگی یک ملت را درک نمی‌کنند، فرقی نمی‌کند که ادعای عدالت یا تمدن بزرگ داشته باشند.
این مسئول فرهنگی کشور افزود: دهباشی کاشف این مساله بود که ساختار بروکراسی کار خود را انجام می‌دهد و عوامل دولتی برای تغییر ساختار بروکراسی توانایی اندکی دارند. این ساختار دولت است که بسیاری از روش‌ها را به دولتمردان دیکته می‌کند. به این معنا اگر درکشوری انقلاب شود اما در ساختار دولت تغییر به‌وجود نیامده باشد، در مسائل کشورهم دگرگونی ایجاد نخواهد شد. سومین یافته او این بود که رسیدن به حقیقت دشوارتر از آن است که پنداشته می‌شود.
آشنا پروژه تاریخ شفاهی ایران در عصر پهلوی دوم را پروژه‌ای ملی دانست و افزود: نبود درک ملی از این پروژه باعث به تعویق افتادن انتشار آن شد اما همت دکتر صالحی‌امیری در انتشار این مجموعه حاصل درک ملی او از مساله بوده است. این اثر سه بار در آستانه انتشار قرار گرفت اما هر بار انتشار آن به دلیل نبود درک ملی متوقف شد.
وی یادآور شد: اساس مصاحبه‌های انجام شده در این کار، مصاحبه‌های تصویری است به قصد این‌که مستندهای فرامحور تبدیل به مستندهای موضوع محور شوند.
مشاور فرهنگی رئیس جمهوری بیان کرد: متواضعانه از صداوسیما تقاضا می‌کنم که اجازه ندهند این پروژه بزرگ دستاویزی برای جنگ‌های کوچک شود. سند مستندهای شبکه‌های «بی بی سی» و «من و تو» بسیار در برابر عظمت این پروژه کوچک هستند و این تصور پیش نیاید که این کار برای جوابگویی به آنها تولید شده است.
آشنا نیاز امروز به تاریخ شفاهی را بیش از هر زمان دیگری دانست و گفت: تا هنگامی که مسئولان دوره‌های گذشته جمهوری اسلامی در قید حیات هستند، مصاحبه با این افراد را آغاز کنیم و مدیران بعد از اتمام دوران مسئولیت آمادگی خود را برای انجام مصاحبه اعلام کنند.
در ادامه این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین سید حبیب‌الله حسنی، قائم مقام نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران با اشاره به جمع‌آوری خاطرات خانواده‌های شهدا در بنیاد شهید گفت: در این مرکز خاطراتی از پدران، مادران و همسران شهدا پیش و پس از انقلاب جمع‌آوری شده و ما درصدد خارج کردن اسناد و خاطرات از سینه این افراد هستیم. اینها گنجینه‌هایی از چهره‌ها و ارزش‌هایی هستند که هویت و اصالت ما را بیان می‌کنند.
وی با بیان این‌که امروز به دست آوردن تاریخ شفاهی در معاونت پژوهش بنیاد شهید به طور گسترده مورد توجه است، افزود: هشت میلیون و 400 هزار سند به بهترین روش‌های علمی از طریق تاریخ شفاهی و اسناد در این مرکز نگهداری می‌شود به نحوی که هویت و تاریخ انقلاب را بتوان از طریق تاریخ شفاهی شناخت و برای این کار نیروهایی بسیج و آماده به کار شدند.
حسنی اضافه کرد: به تاریخ شفاهی باید نگاهی وسیع‌تر و عبرت‌آموز از رژیم پهلوی داشته باشیم تا در کنار انقلاب اسلامی، تعریفی از آن ارائه دهیم. ما در بنیاد شهید و امور ایثارگران توانسته‌ایم خاطرات و تاریخ شفاهی را از سینه افراد خارج کنیم و مجموعه‌های زیادی هم در این ارتباط آماده کردیم.
سرتیپ خلبان حسین چیت‌فروش، معاون فرماندهی نیروی هوایی ارتش در ادامه این مراسم گفت: من کتاب «فرماندهی و نافرمانی» شامل خاطرات سپهبد خلبان شاپور آذربرزین را مطالعه کردم و خواندن این کتاب را به هر سازمان و تشکیلاتی که بخواهد کار حرفه‌ای انجام دهد توصیه می‌کنم.
وی ادامه داد: بدون آشنایی از دیروز مگر می‌توان درباره امروز قضاوت کرد. ما تجهیزات بسیار گرانی را از کشور آمریکا در رژیم پهلوی خریداری کردیم اما آیا این کار، درست بوده است؟ و آیا اصلا ارتش ایران به آن نیاز داشته یا خیر؟ 27 صفحه گزارش‌های فوق حرفه‌ای در این کتاب آمده که توسط حسین دهباشی انجام شده و او به این سوالات پاسخ می‌دهد.
چیت‌فروش اضافه کرد: هر کس کتاب «فرماندهی و نافرمانی» را خواند این سوال را مطرح کرد که «دهباشی کیست که سوالات حرفه‌ای و بدون اغراق را مطرح کرده است؟»
معاون فرماندهی نیروی هوایی ارتش افزود: پرچم تاریخ شفاهی با انجام این پروژه بالا رفت و امیدوارم مسئولان قدر این کار را بدانند و بی‌طرفانه به آن نگاه کنند.
وی گفت: با وجود بی‌علاقگی مردم به مطالعه اگر حرف خوبی مطرح شود، کتابخوان هم پیدا می‌شود. هر صفحه کتاب «فرماندهی و نافرمانی» یک کتاب محسوب می‌شود که برای کشورهای منطقه و جهان اسلام هم حرف دارد.
مراسم رونمایی از پروژه تاریخ شفاهی ایران در عصر پهلوی دوم با حضور سیدرضا صالحی‌امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس جمهوری، مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مرتضی بانک، معاون کل سرپرست نهاد ریاست جمهوری سه‌شنبه 25 آذرماه همزمان با آغاز هفته پژوهش در مرکز همایش‌های اسناد کتابخانه ملی برگزار شد.