دانشمندان تخمین می‌زنند که این افراد که ابرگسترنده (superspreader) نامیده می شوند، تقریباٌ ۲۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، اما مسئول انتقال حدود ۸۰ درصد برخی از بیماری‌های عفونی هستند.
این پدیده در میان بیماری‌های واگیردار گوناگون دیده شده است، از جمله در شیوع جهانی سارس (SARS) (نشانگان شدید حاد تنفسی) در سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ و قبل‌تر از آن در شیوع حصبه در اوایل سال ۱۹۰۰ به وسیله مری حصبه‌ای (Thyphoid Mary)، آشپزی در نیویورک که موجب ابتلا ده‌ها نفر به تب حصبه شد، بدون اینکه خودش علائم بیماری را نشان دهد.
صفحه‌ای از روزنامه Richmond Times-Dispatch در سال 1915 مقاله‌ای را درباره مری حصبه‌ای نشان می‌دهد. آشپزی که ده‌ها نفر را مبتلا به حصبه کرد بدون اینکه خودش مبتلا شود.دانشمندان امروزه او را ابرگسترنده (Superspreader) می‌نامند.
اکنون دانشمندان در حال بررسی این هستند که بفهمند چرا برخی از افراد بیشتر از سایرین این بیماری را گسترش می‌دهند. قطعاٌ شرایط محیطی (برای مثال سکونت در یک آسایشگاه شلوغ) و قدرت تهاجمی بیشتر عوامل بیماری‌زا نسبت به سایر آنها، در این شیوع مؤثر است. آزمایش‌های جدید نشان می‌دهد دستگاه ایمنی بدن نیز می‌تواند در مواردی فقط به حفاظت در مقابل عفونت‌ها کمک نمی‌کند، بلکه باعث انتشار بیشتر عوامل بیماری‌زا به دیگران هم می‌شود.
مشخص نیست تأثیر کدامیک از این عوامل (رفتار مردم یا پاسخ دستگاه ایمنی آنها)، در تبدیل شدن به یک ابرگسترنده بیشتر است، اما به عقیده برخی از محققان هر دو عامل مؤثر است.
دنیس موناک، دانشیار دپارتمان میکروب‌شناسی و ایمنی‌شناسی دانشگاه استانفورد گفت: «این پدیده‌ای است که مشاهده شده است، ولی دلیل آن کاملاٌ مشخص نیست.» به گفته او، در نهایت محققان به دنبال یافتن راهی برای پیش‌بینی ابرگسترنده بودن هستند تا بتوانند گسترش بیماری‌های عفونی را محدود کنند.
تاکنون تمرکز تحقیقات بر روی بیماری‌هایی شامل نشانگان حاد شدید تنفسی یا سارس و بیماری سل و باکتری‌هایی مانند سالمونلا و استافیلوکوک طلایی بیماری‌زا بوده است. این پدیده همچنین در حیات وحش در ارتباط با بیماری ویروس نیل غربی و در دام‌های حامل یک ویروس ناتوان‌کننده مورد بررسی قرار گرفته است. هنوز مشخص نیست که آیا ابرگسترنده‌ها در مورد بیماری‌های روزمره‌تر مانند سرماخوردگی نیز وجود دارند یا نه.
توافق جامعی در ارتباط با تعریف ابرگسترنده بودن وجود ندارد. برخی متخصصان بین دو مفهوم ابرریزان بودن (supershedder) (افرادی که تعداد بیشتری ویروس و باکتری را منتشر می‌کنند) و ابرگسترنده بودن (superspreader) (افرادی که بیش از همه با سایرین در ارتباط هستند)، تفاوت می‌گذارند. همچنین مشخص نیست که آیا مانند آنچه در مری حصبه‌ای دیده شد، ابرگسترنده بودن احتمال بی‌علامت بودن را در فرد بالا می‌برد یا نه.
یکی از نشانه‌های دخالت دستگاه ایمنی در ایجاد ابرگسترنده‌ها در شیوع سارس دیده شد؛ هنگامی که منشاء این عفونت در ساکنین یک مجتمع مسکونی، تا مردی هنگ‌کنگی که تحت دیالیز کلیه بود، ردگیری شد. دانشمندان به وجود ارتباط بین دستگاه ایمنی ضعیف این مرد و انتشار شمار زیاد ویروس بوسیله این فرد مشکوک شدند.
ریچارد ای استین، محقق دپارتمان بیوشیمی وداروشناسی مولکولی دانشگاه نیویورک گفت: «به نظر می‌رسد کاهش قدرت دستگاه ایمنی در فرد، موجب افزایش بار ویروسی در او می‌شود و به این ترتیب او را تبدیل به فراگسترنده می‌کند.»
عفونت‌های همراه نیز ممکن است نقشی در این مورد داشته باشند. بررسی‌های انجام گرفته در شیرخوارگاه‌ها نشان می‌دهد که نوزادان دارای عفونت باکتریایی استافیلوکوک طلایی، بعد از دچار شدن به ویروس تنفسی، به احتمال بیشتری منتشر کننده این عفونت باکتریایی هستند. بررسی‌های مشابهی نیز نشان می‌دهد بزرگسالان دارای عفونت استافیلوکوک طلایی هنگام آلوده شدن با ویروسی ساده مانند سرماخوردگی، به احتمال ۳۰ تا ۴۰ برابر بیشتر عفونت استافیلوکوک طلایی را انتشار می‌دهند.
محققان در آزمایشگاه دکتر موناک در استانفورد به بررسی گروهی از موش‌های آلوده به باکتری سالمونلا پرداختند که هیچ علائمی از بیماری را نشان نمی‌دادند. محققان با آزمایش مدفوع این موش‌ها پی بردند برخی از آنها باکتری‌های بیشتری را نسبت به سایرین منتشر می‌کنند. به گفته دکتر موناک این تفاوت‌ها چشمگیر است و از۱۰۰ میلیون باکتری در هر گرم از مدفوع تا ۱۰ باکتری در هر گرم متفاوت است. به گفته او سایر بررسی‌ها این تفاوت‌های گسترده در میزان ریزش باکتری سالمونلا را در انسان نیز نشان داده است.
محققان همچنین پی بردند که دستگاه ایمنی این موش‌های ابرگسترنده ضعیف شده یا پاسخ آنها به التهاب کمتر شده است. دانشمندان در یک بررسی پیگیری به منظور کاهش التهاب در این موش‌ها به آنها آنتی‌بیوتیک داده شد. موش‌هایی که ابرگسترنده نبودند پاسخ شدیدی به این درمان دادند و مریض شدند. برعکس، سیستم ایمنی موش‌های ابرگسترنده قادر به تحمل بهتر آنتی‌بیوتیک بودند و عوارض روده‌ای ناشی از آن بودند و مریض نشدند. یافته‌های حاصل در ماه نوامبر در ژورنالProceedings of the National Academy of Science منتشر شد.
دکتر موناک گفت: «این بررسی‌ها نشان دهنده مقاومت این ابرگسترنده‌ها به سطوح بالای عوامل بیماری‌زا و بروز کمترین اختلال و التهاب به دنبال از درمان آنتی‌بیوتیکی در آنها است. من نمی‌گویم این افراد سیستم ایمنی قوی‌تری دارند. به نظر من این یک حالتی است که آنها را در برابر این عوارض ثانوی روده‌ای محافظت می‌کند.»
به گفته دکتر موناک، مرحله بعد انجام آزمایش‌های مشابه در این موش‌ها به وسیله سایر عوامل‌بیماری‌زا وپی بردن به سازوکارهای ایجاد تحمل در دستگاه ایمنی است.
به گفته آندرو لی، مدرس ارشد بالینی دانشگاه شفیلد انگلستان، محققان نشان دادند دستگاه ایمنی بدن پاسخ‌های متنوعی را می‌تواند ایجاد کند . «در برخی از افراد بدن قادر به پاکسازی کامل عفونت نیست، اما قادر به تحمل میکروب است. مشخص نیست این پاسخ عمدی است یا تغییری ناگهانی و اتفاقی است.»
ابرگسترنده‌ها در میان حیوانات مزرعه، مشکلات زیادی را ایجاد می‌کنند. برای مثال ویروس ایجاد کننده اسهال ویروسی گاوی می‌تواند شیر گاو را آلوده کند و موجب شود گاوها بدون اینکه علائمی از بیماری را نشان دهند، این ویروس را آزاد کنند. تونی گلدبرگ، استاد اپیدمولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه ویسکانسین گفت: «این گاوها از نظر ایمنی‌شناسی پر تحمل هستند و بنابراین بیمار نمی‌شوند. اما سایر گاوهای آلوده شده، شیر کمتری تولید می‌کنند یا دارای مشکلات باروری می‌شوند.»
همچنین تحقیق دکتر گلدبرگ در شیکاگو نشان داد سینه‌سرخ‌های آمریکایی، ابرگسترنده‌های ویروس نیل غربی (West Nile) که یک ویروس منتقل‌شونده بوسیله پشه عامل ایجاد التهاب مغز (آنسفالیت) است، شمرده می‌شوند. سینه‌سرخ‌ها بدون اینکه خود مریض شوند، قادر به حفظ عفونت ویروسی هستند و پشه هایی که روی آنها تغذیه می‌کنند بسیار فراوان هستد.
به گفته دکتر گلدبرگ شاید از این طریق است که بعضی از ویروس‌ها زنده می‌مانند. آنها یاد گرفته‌اند که دستگاه ایمنی برخی از افراد را تا حدودی تغییر دهند تا بتوانند زنده بمانند و منتقل شوند. این استراتژی بسیار هوشمندانه‌ای است که ویروس خود را در فردی پنهان می‌کند تا آن فرد ویروس را پراکنده کند.
منبع: The Wall Street Journal
ترجمه: مهسا شیرانی