به گزارش ايرنا، از همان ابتدای ساخت این سد بسیاری از اساتید حوزه آب و زمین شناسی خصوصا اساتید دانشگاه شهید چمران اهواز خواستار توقف روند اجرا و ساخت این سد شدند و علت این مساله را نیز وجود سازندی (تپه) نمکی به نام گچساران اعلام کردند که در امتداد مخزن این سد وجود داشت.
در ابتدا مسئولان شرکت آب و نیرو متولی ساخت سد گتوند، تمامی ادعاهای مطرح شده را رد کردند و اعلام شد که سازند نمکی گچساران در محدوده این سد وجود ندارد اما پس از رسانه‌ای شدن مشکلات سد گتوند و آگاهی جامعه از وضعیت در پی انعکاس نگرانی‌ها و نظرات اساتید دانشگاهی در جراید و رسانه‌ها، مسئولان شرکت آب و نیرو از مواضع خود کوتاه آمده و به وجود این سازند نمکی در بستر رودخانه اعتراف کردند.
به گفته کارشناسان این اعتراف تلخ در این برهه از زمان هیچگونه فایده‌ای به همراه نداشت زیرا سد در مراحل پایانی ساخت قرار داشت و تنها مدتی کوتاه تا آبگیری بلندترین سد خاکی ساخته شده بر روی رودخانه کارون باقی مانده بود و با توجه به صرف اعتبارات میلیاردی، عملا تخریب یا آبگیری نکردن این سد غیر ممکن شد.
در این بین مسئولان سد گتوند در صدد برآمدند تا با ساخت یک پتوی رسی به عنوان دیواری حائل از برخود آب با نمک‌های سازند گچساران جلوگیری کنند و بار دیگر بدون توجه به صحبت‌های کارشناسان استانی که ساخت این پتوی رسی را بی‌فایده می‌دانستند این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینه‌های کلان انجام شد .
کار ساخت سد گتوند و پتوی رسی در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور احمدی‌نژاد رئیس جمهوری وقت این پروژه آبگیری شد اما تنها 10 روز از زمان آبگیری سد گذشته بود که خبر رسید شکاف‌هایی در پتوی رسی ایجاد شده و نمک‌های سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصائب استان خوزستان و رودخانه کارون بود.
مدیران آب نیرو که با ساخت پتوی رسی مدعی بودند که نمک‌های سازند گچساران وارد آب این سد نمی‌شود در ابتدا آبگیری را تا تراز 130 متر انجام دادند و پتوی رسی تا این تراز ساخته شد،تا اینکه ترک‌هایی در این دیوار حائل ایجاد شد و این پتوی رسی بیش از 5 متر نشست کرد.
سد گتوند علیا بلندترین سد خاکی کشور با 182 متر ارتفاع از نوع سنگ ریزه‌ای با هسته‌ای رسی دارای حجم کل مخزن 4.5 میلیارد متر مکعب است. این سد عمیق‌ترین دیوار خاکی آب بند با وسعت 42 هزار متر مربع در جهان را به خود اختصاص داده است و سیستم ترکیبی دیوار آب بند سد گتوند علیا منحصر به فرد است. همچنین طویل‌ترین تونل‌های آبرسان نیروگاه را با طول 27 کیلومتر دارد. سدی که از نظر مهندسی می‌توانست یکی از افتخارات کشور باشد به دلیل نادیده گرفتن مطالعات زیست محیطی به تهدیدی برای استان خوزستان تبدیل شد.
معدن نمک که بخشی از سازند گچساران است در پنج کیلومتری سد گتوند قرار دارد که به گفته 'محمد جواد عبدالهی 'استاد پیشین علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز و اولین کسی که به مساله وجود این سازند در بستر رودخانه این سد پرداخت، بیش از صد ها میلیون تن نمک در این معدن وجود دارد که در صورت وارد شدن بخشی از این نمک در رودخانه کارون ،شوری این رودخانه می‌تواند صدها برابر شوری خلیج فارس باشد.
البته در این بین مساله نشست سد گتوند نیز که از اهمیت بسیاری برخوردار بود به علت مطرح شدن گنبدهای نمکی تقریباً به فراموشی سپرده شد.
در این خصوص کریم شیبانی مجری طرح سد گتوند معتقد بود: نشست مجاز سدهای خاکی 2 درصد است اما برای سد گتوند که طول آن 182 متر است این حد مجاز 3،6 متر است که از 10 سال پیش تاکنون این سد 1.2 متر بوده است.
اما با توجه به اینکه در دولت گذشته صحبت در خصوص وضعیت سد گتوند به نوعی برای تمامی مسئولان استانی مرتبط به این مساله ممنوع بود 'تورج همتی' مدیر کل وقت حفاظت محیط زیست استان خوزستان در آن زمان اعلام کرد که طرح مطالعات زیست محیطی سد به محیط زیست داده نشده است .
وی گفت: باید به این نکته توجه داشت که پیش از آغاز ساخت یک سد، ابتدا در مجموعه سازمان حفاظت محیط زیست، فرایندی با عنوان «مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی سد» طی می‌شود.
در این فرایند، فعالیت‌های سد در آینده، شرایط و مشکلات زمین از نظر زمین شناسی و خاک شناسی و بسیاری از متغیرهای اکولوژیکی منطقه و پایداری آنها به طور کامل مورد بررسی قرار می‌گیرند. پس از انجام این مطالعات، موافقت، مخالفت و یا موافقت مشروط سازمان محیط زیست با ساخت سد، در کمسیونی تخصصی اعلام می‌شود.
مساله‌ای که وجود دارد این است که مشاور مجری سازنده سد گتوند در زمینه وجود سازند‌های گچساران مطالعات مناسبی انجام نداده و طبیعتاً هر مشاوری که از طرف مجری یک پروژه انتخاب می‌شود سیاست‌های مجری را دنبال می‌کند. این وظیفه مجری پروژه است که مشاور را توجیه کند تا در زمینه مسایل زیست محیطی بیشتر مطالعه کند و وارد مسایل جزیی‌تر شود.
در همین زمان 'علی محمد شاعری' قائم مقام سازمان محیط زیست تصریح کرد: در صورت تغییر در کیفیت آب پائین دست رودخانه کارون، سازمان محیط زیست به وظایف قانونی خود عمل کرده و از مرحله دوم آبگیری سد گتوند علیا جلوگیری خواهد کرد.
این مقام مسئول گفت: در صورت مشاهده تغییرات کیفی آب، دریچه‌های تنظیمی سد گتوند مسدود و از آبگیری مرحله دوم این سد جلوگیری می‌شود. در خصوص سد گتوند بررسی‌های لازم انجام گرفته و نظرات به وزارت نیرو اعلام شده تا در جهت جلوگیری از خسارت‌های احتمالی ناشی از ساخت سد در سازند نمکی و به حداقل رساندن آن اقدامات لازم انجام شود.
- تاثیر نمک بر توربین‌های تولید انرژی
اما وجود آب شور در مخزن سد گتوند سبب بروز نگرانی‌هایی در زمینه توقف فعالیت توربین‌های تولید برق این سد و نیروگاه وجود داشته است زیرا بر اساس مطالعات، این توربین‌ها برای وضعیت عادی ساخته شده‌اند و در فصل زمستان به دلیل افزایش احتمال اختلاط لایه‌های آب شیرین و شور، این نگرانی‌ها تشدید می‌شود.
سد گتوند علاوه بر اینکه قرار بود آب رها شده از سدهای کارون 3 و شهید عباسپور را قبل از انتقال به خلیج فارس ذخیره کرده و به صورت تنظیم شده در اختیار بخش کشاورزی قرار دهد،بر اساس گفته‌های مسئولان سد 2100 مگاوات برق نیز تولید و در زمان اوج مصرف وارد مدار می‌کند.
در پنجم دی ماه سال 91 و با گذشت بیش از یک سال از آبگیری مخزن سد گتوند' مصطفی پورمحمدی' رئیس وقت سازمان بازرسی کشور از ابلاغ حکم تخلیه سد گتوند به دلیل اثرات منفی آن بر منطقه خبرداد. با وجود آنکه قوه قضاییه و رئیس سازمان بازرسی درباره زیانبار بودن افزایش شوری آب مخزن سد گتوند به دلیل حل شدن لایه‌های نمکی مخزن در آب ذخیره شده پشت آن به نتیجه نهایی رسیده و حتی برای تخلیه آن حکم صادر کردند، معلوم نشد که چرا هنوز هم این سد به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
قاضی'سراج ' رئیس سازمان بازرسی کل کشور نیز در سفر به استان خوزستان در پاسخ به خبرنگار ایرنا درخصوص پرونده سد گتوند اظهار کرد: درخصوص پرونده سد گتوند گزارش‌های این سازمان محرمانه است و تا زمان رسیدگی زمان دادگاه نمی‌توان جزئیات آن را فاش کرد.
- خرید 10 کیلومتر لوله برای انتقال آب شور
آب شور گتوند نه تنها حیات پایین دست این سد را با مشکل مواجه می‌کند، بلکه به دلیل خوردگی که در توربین‌های تولید برق ایجاد می‌کند یکی از کارکردهای سد یعنی تولید برق را با مشکل مواجه خواهد کرد. برای همین سازندگان سد به دنبال این هستند که آب شور لایه‌های زیرین را برای استخراج نمک و مواد معدنی به پتروشیمی‌هایی در جنوب کشور و یا به حلیج فارس منتقل کنند تا این آب شور برای توربین‌های تولیدکننده برق اشکالی ایجاد نکند.
اما در حالی فقط 10 کیلومتر لوله برای انتقال آب شور خریداری شده که فاصله سد گتوند از خلیج فارس حدود 200 کیلومتر و تا مجتمع‌های پتروشیمی حدود 160 کیلومتر است. در نتیجه اگر سرعت اجرای پروژه انتقال آب شور به همین شکل باقی بماند، سالیان سال طول خواهد کشید تا آب شور گتوند منتقل شود و معلوم نیست در این فاصله زمانی چه اتفاقاتی در مخزن سد گتوند رخ خواهد داد.
' مهدی قمشی' استاد دانشگاه شهید چمران اهواز معتقد است، مسئولان سد گتوند قرار است آب شور را از لایه‌هایی که درجه شوری آن حدود 1000میکروموس است، برداشت کنند. به این ترتیب، آب شور لایه‌های پایین‌تر به تدریج در لایه‌های شیرین بالاتر حل شده و مخزن به حال تعادل می رسد؛ البته به شرط آنکه حجم آب خروجی از مخزن سد قابل توجه باشد.
این استاد دانشگاه شهید چمران اهواز می‌گوید در زمستان که هوا سرد است، احتمال اختلاط لایه‌های شور با لایه‌هایی که درجه شوری آنها پنج تا شش هزار میکروموس است، وجود دارد. البته قمشی تاکید دارد، این نگرانی در سال‌های قبل هم وجود داشته اما مشکلی ایجاد نکرده است.
دکتر قمشی تاکید می‌کند، اگر فقط 9 کیلومتر مخزن سد گتوند جابه جا می‌شد، هیچ یک از این مشکلات پیش نمی‌آمد و فقط حجم مخزن سد اندکی کاهش می‌یافت. وی معتقد است که در ساخت سد گتوند ملاحظات زمین شناسی به درستی مورد توجه قرار نگرفته است. معادن موجود در مخزن سد سابقه برداشت داشته و برای اطلاع از حضور آنها به صرف وقت و انرژی زیادی نیاز نیست، اما معلوم نیست چرا در زمان ساخت سد، به این مسئله توجهی نشده است.
- تاثیر سد گتوند بر کشاورزی استان
'کیخسرو چنگلوایی' رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان معتقد است، احداث سد گتوند باعث شور شدن آب رودخانه کارون شده که تداوم این مسئله سبب نابودی کشاورزی منطقه می‌شود.
وی گفت: کسانی که مدعی هستند که آب سد شور نشده است، ساده‌ترین راه حل اندازه گیری میزان شوری آب است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان ادامه داد: میزان نمک آب ورودی به سد گتوند بسیار پایین‌تر از میزان نمک در دریاچه سد است.
وی درباره علت شوری آب این سد نیز گفت: کوه‌های نمک اطراف سد، آب ورودی به سد را شور کرده و این موضوع کشاورزی منطقه را تهدید می‌کند.
چنگلوایی اظهارکرد: زمین‌هایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از 420 هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمین‌ها کشت می‌شود.
وی گفت: محصولات زراعی نسبت به شوری آب آستانه تحمل متفاوتی دارند و باید میزان شوری آب آبیاری متناسب با حساسترین گیاه منطقه باشد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان ادامه داد: باید برای شوری آب سد گتوند علاج اندیشی شود و هر چه سریع‌تر اقدام عاجل صورت بگیرد.
وی بیان کرد: تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور سد گتوند تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود خواهد کرد و به مرور زمان زمین‌های زراعی پایین دست سد شور و لم یزرع می‌شوند.
چنگلوایی گفت: سالیانه جهاد کشاورزی میلیون‌ها تومان هزینه زهکشی برای شیرین کردن زمین‌ها می‌کند ولی آب شور سد گتوند این هزینه‌ها را بی‌اثر می‌کند.
- تیم کارشناسی، شوری آب سد گتوند را بررسی می‌کند
در این میان معاون عمرانی استاندار خوزستان از تشکیل تیم کارشناسی برای بررسی وضعیت سد گتوند و میزان شوری خبر داد و گفت: تلاش می‌شود با استفاده از نظرات کارشناسان و مسئولان راهکاری عملی برای حل مشکلات آب مخزن سد گتوند اتخاذ شود.
احمد سیاحی افزود: از مسئولان سد گتوند خواسته شده با مدیریت در حوزه این سد میزان ˈای سیˈ خروجی سد را کنترل کنند تا نوسانی در کیفیت آب آشامیدنی شهرهای پایین دست به وجود نیاید.
وی گفت: وزارت نیرو نیز باید پیشنهادهای عملی خود در خصوص رفع مشکلات و شوری آب پشت سد گتوند را هر چه زودتر ارائه دهد.
سیاحی افزود: تامین آب آشامیدنی با کیفیت برای مردم شهرهای پایین دست از اهمیت بسیار برخوردار است.
معاون عمرانی استانداری خوزستان گفت: شرکت آب و نیرو به عنوان متولی ساخت سد گتوند باید ارقام و اعداد واقعی از میزان ای سی آب پشت سد ارائه دهد و سازمان آب و برق خوزستان و اداره کل محیط زیست استان نیز وظیفه بررسی دقیق مشکلات و ارائه آمار دقیق از وضعیت را بر عهده دارند.
وی افزود: در صورتی که واقع بینانه به مشکلات نگاه شود می‌توان با ارائه راهکار هایی از ورود آب شور سد گتوند به رودخانه کارون جلوگیری کرد.
سیاحی اظهار کرد: در حال حاضر ای سی آب پشت دریاچه سد گتوند بین یک هزار و 800 تا 2 هزار و 200 میکروموس است .
وی بیان کرد: معین شده در طی 5 سال آینده تمامی آب شور پشت سد گتوند از طریق خط انتقال به طول 220 کیلومتر به خلیج فارس منتقل شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خوزستان افزود: تا پایان سال 90 میزان نمک آب پشت دریاچه سد گتوند سه ونیم میلیون تن بود که این میزان در پایان سال 91 به بیش از هفت میلیون و 700 تن رسیده است.
سیاحی با اشاره به اینکه پروژه سد گتوند یکی از طرح‌های ملی است و وزارت نیرو باید در بحث شوری آب این سد مدیریت لازم را داشته باشد؛ گفت : مسئولان استان خوزستان اجازه نخواهند داد تغیراتی در کیفیت رودخانه کارون ایجاد شود.
اما تمامی اظهار نظر‌های انجام شده در خصوص وضعیت سد گتوند و تاثیر استان بر این سد ،در حالی انجام شده که حتی مسئولان استانی نیز اطلاعاتی دقیق در خصوص وضعیت و میزان شوری آب پشت این سد ندارند و تنها اقدامی که برای مهار این شوری انجام شده کنترل خروجی این سد است .
زیرا در حال حاضر آب شور به دلیل سنگین بودن در کف دریاچه تقربیاً به تثبیت رسیده است اما در صورت بروز هر گونه مشکلی این میزان آب شور می‌تواند تمامی زمین‌های کشاورزی استان را نابود کند.