زنبور براي توليد 400گرم عسل بايد چيزي حدود دوبرابر محيط كره‌زمين را طي كند و محصولي كه به اين سختي به‌دست مي‌آيد استثنايي است. از طرفي، ايران هشتمين توليد‌كننده عسل در جهان است و تعداد زيادي زنبوردار در كشور به توليد عسل اصل و مرغوب مي‌پردازند. اگر مي‌خواهيد بيشتر از دنياي جذاب و شيرين عسل سردربياوريد با ما به دنياي زنبورها بياييد.
- انواع
عسل‌ها براساس گياهي كه در تغذيه زنبور به‌كار رفته اثرات درماني، رنگ، بو و مزه مختلفي دارند. استاخودوس، آويشن، گل كبود، كلپوره، كنار، اكاليپتوس، گون، خارشتر، پنبه، يونجه، مركبات، عناب، مريم‌گلي، خلنگ، نعناع، زرشك، شويد و گشنيز چند نمونه از گياهاني هستند كه از آنها عسل درست مي‌شود.
عسل كلپوره
رنگ: قرمز تيره
عطر: عطر مخصوصي كه بايد تجربه شود
ميزان آب يا رطوبت: در مناطق خشك حدود 14درصد
مناطق توليد: اغلب مناطق ايران و در دشت‌ها و مناطق خشك سمنان، جنوب خراسان و كاشمر
عسل گون
رنگ: زرد كاهي مايل به تيره
عطر: عطر ويژه شبيه بوي بادام
ميزان آب يا رطوبت: در مناطق خشك حدود 17درصد
مناطق توليد: اغلب مناطق ايران در ارتفاع 2000متر به بالا
عسل گل‌كبود
رنگ: قرمز شفاف
عطر: فوق‌العاده قوي و شبيه جوشانده مرزنجوش
ميزان آب يا رطوبت: در مناطق بينالود خراسان‌رضوي و آلاداق بجنورد و زاگرس و در جاهايي كه تخريب مكانيكي صورت گرفته و كنار آبراهه‌ها حدود 13درصد رطوبت دارد و مزه تلخي آن در انتهاي دهان مشخص مي‌شود. از ويژگي‌هاي اين عسل رنگ سبز تيره آن در شان(همان مكعب‌هاي چوبي كندو) است و به زحمت از آن خارج مي‌شود.
مناطق توليد: در كوه‌هاي بجنورد، منطقه پلور، جاده هراز، دماوند و فيروزكوه
عسل آويشن
رنگ: قرمز تيره
عطر: فوق‌العاده زياد و شبيه لباس نمدار و مانده در ماشين لباسشويي
ميزان آب يا رطوبت: در مناطق خشك حدود 16درصد
مناطق توليد: كوه‌هاي آلاداق (بجنورد)، منطقه پلور، جاده هراز، دماوند و فيروزكوه
در كل 3نوع عسل داريم. عسل‌هاي موم‌دار درون‌‌شان، عسل‌هاي شهد خالص و عسل‌هاي شهد با تكه‌هاي موم شناور در بسته‌بندي. بهترين نوع عسل در ايران همان شهد خالص‌ها هستند.
توليد عسل ايران در سال 1370 حدود 20هزار تن بود اما اين توليد در سال 1391 به حدود 71هزار تن رسيد.ضمن اينكه مصرف سرانه عسل كه در سال 1370 كمتر از 300گرم، در سال براي هر نفر بوده در سال 1390 به بيشتر از 600گرم، درسال و درسال 91 با جهشي باور نكردني به حدود 900گرم براي هر نفر رسيد. ايران در حال حاضر 4درصد توليد عسل كل دنيا را در دست دارد و رتبه هشتم توليد جهان را (از نظر ميزان توليد) براي خود به‌دست آورده. از طرفي، مصرف سرانه عسل در ايران 893گرم و همين رقم در جهان 235گرم است و اين يعني ايراني‌ها خيلي بيشتر از ديگر مردم جهان عسل دوست هستند.
- خريد
بهترين نوع عسل همان شهد عسل (عسل بدون موم) است. موم عسل خاصيت دارويي ندارد و قابل‌جذب و تجزيه در بدن نيست. براي همين توصيه مي‌شود كه عسل بدون موم بخريد. موم عسل فقط مي‌تواند براي افرادي كه زخم معده دارند خاصيت داشته باشد و در بدن جذب نمي‌شود. گول موم‌هاي خوش آب و رنگي كه داخل شيشه‌هاي عسل است را نخوريد كه موم اصلا نشانه طبيعي و اصل بودن عسل نيست و معمولا براي جذب مشتري از آن استفاده مي‌شود. بهتر است بدانيد براي درمان بيماري‌هاي زنبور از دارو استفاده مي‌كنند و اين داروها در موم عسل ذخيره مي‌شود و گاهي خوردنش مضر هم مي‌تواند باشد. تازه اينها در مورد موم طبيعي است. متقلب‌ها مي‌توانند با پارافين موم مصنوعي توليد كنند و به خورد شما بدهند.
عسل‌هايي را كه در ظروف پت يا همان پلاستيك بسته‌بندي مي‌شوند نخريد. در كل پلاستيك، مس و آهن براي بسته‌بندي عسل مضر است چون عسل كمي خاصيت اسيدي دارد و اگر درون اين ظروف بماند باعث خوردگي و مخلوط شدن مواد ظرف با عسل مي‌شود. بهترين ظرف براي بسته‌بندي و نگهداري عسل، شيشه، استيل و سفال است.
عسل‌هاي مناطق گرم و خشك رطوبت كمتري دارند و براي همين رنگشان تيره‌تر و غليظ‌تر است و داراي عطر بيشتر هستند. اين به‌خاطر رطوبت هواست و ربطي به مراحل ساخت عسل ندارد.
اگر ديديد روي عسل، كنار يا صدر يك لايه كف بسته شده است تعجب نكنيد. اين كف به‌خاطر ساكاروز زياد عسل است و به گياه سازنده آن مربوط مي‌شود.
عسل در تمام فصل‌ها توليد مي‌شود ولي شما موقع خريد سعي كنيد عسل‌هاي پاييزه را بخريد (در تابستان توليد و در پاييز عرضه مي‌شوند) چون از بقيه بهتر هستند.
- شناخت
از چند راه مي‌توانيد تا حدودي عسل خوب و بد را از هم تشخيص دهيد و هر چه تجربه‌تان در اين زمينه بيشتر شود بهتر مي‌توانيد خريد كنيد.
عطر و طعم: عسل مركبات رنگ روشن و عسل گون و آويشن رنگ تيره دارد. البته درست است كه عطر عسل يك راه شناسايي است اما در مواردي عسل كم كيفيت را با آويشن بخور مي‌دهند كه بوي آن را بگيرد. در مورد رنگ هم ممكن است براي تيره كردن عسل نامرغوب آن را حرارت بدهند كه اينطوري مواد مفيدش از بين مي‌رود.
رطوبت: غيراز كش‌آمدن عسل يك راه ديگر هم براي شناسايي ميزان رطوبت عسل هست. اگر يك كبريت را روي عسل كشيديد و روشن شد يعني رطوبت كمي دارد و خوب است. عسل كم‌رطوبت موقع ريختن در ظرف شبيه يك مايع سرازير نمي‌شود و مثل پارچه‌اي كه از بلندي به زمين مي‌افتد روي هم جمع مي‌شود. عسل‌هاي مناطق مرطوب رطوبت بيشتر و غلظت كمتري دارند.
شفافيت و يكنواختي: عسل‌هاي مرغوب، شفاف و يكدست هستند و هيچ ناخالصي‌اي درون ظرفشان ديده نمي‌شود. تكه‌هاي باقيمانده از گرده گل، مواد جامد غيرمحلول غيرطبيعي، بدن زنبور و ديگر ذرات نشانه غيربهداشتي بودن عسل است؛نشانه‌هايي كه از دستكاري شدن عسل توسط فروشنده خبر مي‌دهد.
تغذيه: اگر عسل تغذيه‌اي با شكر را داخل آب سرد بريزيد و هم بزنيد خيلي زود حل مي‌شود درحالي‌كه عسل طبيعي كشدار است و زود حل نمي‌شود. خيلي‌ها عسل‌هاي كريستاله شده (شكرك‌زده يا رسوب كرده) را نامرغوب مي‌دانند، درحالي‌كه اين عامل اصلا نشانه نامرغوبي و تقلبي‌بودن عسل نيست و يك امر طبيعي است و حتي مي‌تواند نشانه‌اي براي اصل، غليظ و طبيعي بودن عسل باشد.
موم: بعضي وقت‌ها عسل‌هاي موم دار كيفيت پايين‌تري از بقيه دارند موم گران است (حدود كيلويي 30هزار تومان)، براي همين اگر عسل با موم را با قيمت كيلويي مثلا 30هزار تومان به شما فروختند شك كنيد كه عسل خوبي مي‌خريد يا خير. چون اين قيمت فقط هزينه موم عسل است و احتمالا موم با يك عسل نامرغوب پوشيده شده است.