نوشابه‌های انرژی‌زا معمولاً حاوى آمیزه گوناگونى از مواد کربوهیدراتى (قندى)، ویتامین‌ها، مواد معدنى و مواد دیگرى از جمله مواد محرکى مانند کافئین، تورین (یک اسید آمینه، پیش ساز پروتئین) و گلوکورونولاکتون (یک ماده طبیعى که در بدن از تجزیه قند ساده گلوکز ایجاد مى شود) هستند.
علاوه بر این داروهاى گیاهى مانند ژله سلطنتى، جین سنگ و گوارانا ممکن است در این نوشابه ها موجود باشد که به ادعاى تولیدکنندگان نوشابه ها باعث افزایش بنیه جسمى و تشدید هشیارى و تمرکز ذهنى مى شوند.
ترکیبات موجود در نوشابه‌ای انرژی‌زا
در اغلب این نوشابه‌ها مواد به اصطلاح "تشدیدکننده انرژى" مثل کافئین، تورین و در بعضى موارد گلوکورونولاکتون براى تحریک سوخت و ساز و به دست آوردن سریع انرژى وجود دارد.
هر سه این مواد در غذاهاى طبیعى و در بدن ما وجود دارند اما غلظت هاى آنها در این نوشابه ها بالاتر است. معمولاً در هر قوطى این نوشابه ها ۸۰ میلى گرم کافئین وجود دارد (گرچه برحسب مارک هاى مختلف این میزان متفاوت است)
این مقدار تقریباً معادل همان مقدار کافئینى است که یک فنجان قهوه خورى متوسط دارد و حدود ۲ برابر میزان کافئین موجود در یک فنجان چاى یا قوطى نوشابه کولادار است.
منبع بیشتر کافئین این نوشابه‌ها، گوارانا، یک عصاره کافئین‌دار است که از گیاهى در آمریکا جنوبى به دست مى‌آید.
تورین یک ماده پروتئینى است که در گوشت وغذاهاى دریایى وجود دارد و به ادعاى تولیدکنندگان نوشابه ها مى‌تواند در دفع مواد زاید و سم زدایى از بدن کمک کند. برخى از مطالعات هم نشان دهنده اثر کاهنده فشار خون تورین در مبتلایان به فشار خون بالا بوده است، اما در هر حال میزان بى خطر این ماده در حال حاضر معلوم نیست.
براى گلوکورونولاکتون نیز مانند تورین نقش سم‌زدایى قائل هستند، اما تحقیقات چندانى در مورد آن انجام نشده است.
مواد قندى یا کربوهیدراتى موجود در این نوشابه‌ها معمولاً به صورت مخلوطى از قندهاى ساده با جذب سریع و کربوهیدرات هاى پیچیده تر با جذب آهسته موجود است.
میزان قند در نوشابه هاى انرژى‌زا (۱۰ تا ۱۲ درصد) معمولاً بسیار بیشتر از میزان قند نوشابه هاى معمول ورزشى ( ۶ تا ۸ درصد) است.
گرچه قند یک منبع فورى انرژى است. اما مصرف بیش از حد آن مى تواند به مشکلات دندانى و چاقى منجر شود. مصرف مقادیر زیاد قند مى‌تواند جذب آب به بدن را آهسته کند و در نتیجه استفاده از این نوشابه ها را براى مصرف حین ورزش یا پس از آن نامناسب کند.
کافئین ماده اصلى محرک موجود در این نوشابه‌ها مى‌تواند اعمال بخش هایى از بدن و مغز را سرعت بخشد. کافئین باعث افزایش ضربان قلب، فشار خون و درجه حرارت بدن مى‌شود. در مقادیر زیاد ممکن است باعث لرزش دست و تغییرات ریتم قلب شود. کافئین همچنین داراى خاصیت ادرارآورى است و بنابراین ممکن است به خصوص در ورزش شدید باعث کم آبى بدن شود.
بررسی «کمیته علمى غذاى کمیسیون اروپا" (SCF) در مورد خطر کافئین موجود در نوشابه هاى انرژى زا نشان می‌دهد که گرچه این نوشابه ها در مقدار متعادل براى مصرف عمومى بى خطر هستند، اما کودکان و نوجوانانى که دو قوطى یا مقدار بیشترى از این نوشابه ها مصرف مى کنند ممکن است دچار تحریک پذیرى و اضطراب شوند.
همچنین این کمیته توصیه کرد زنان باردار این نوشابه ها را مصرف نکنند چرا که اثرات کافئین بر روى جنین نامعلوم است.
در مجموع کودکان کم سن، افرادى که به کافئین حساسیت دارند، مبتلایان به بیمارى هاى قلبى و زنان باردار (به خصوص در سه ماه اول حاملگى) نباید از این نوشابه‌ها استفاده کنند.
تاثیر بر کارکرد ورزشی
شکى وجود ندارد که کافئین کارکرد ورزشى را در ورزشکاران نخبه افزایش مى دهد و براى همین است که کمیته بین المللى المپیک مصرف کافئین از حدى به بالا را ممنوع کرده است و آن را دوپینگ مى شمارد. (با آزمایش ادرار مى توان میزان کافئین مصرفى را تعیین کرد) بنابراین ورزشکاران نخبه باید به خصوص در حوالى زمان مسابقه در مورد میزان مصرف کافئین احتیاط به خرج دهند.
مسئله مهم‌تر خطراتى است که ممکن است ورزشکار را به علت مصرف زیاد کافئین تهدید کند.
همانطور که گفته شد مصرف زیاد کافئین باعث افزایش تعداد ضربان قلب مى‌شود و ممکن است به وجود آمدن ریتم‌هاى نامنظم قلبى را باعث شود.
مواد محرکى مانند کافئین مى‌توانند باعث از دست رفتن هماهنگى عضلانى شوند و توانایى بدن را در حفظ یک درجه حرارت معین دچار اختلال کنند.
این اثر به علاوه اثر ادرارآور کافئین به خصوص هنگامى که ورزش در آب و هواى گرم انجام مى شود ممکن است باعث گرمازدگى و کم آبى شود.به طور خلاصه به جز افرادى که مصرف کافئین براى آنها نامناسب است و در بالا ذکر شد، نوشابه‌هاى انرژى زا را در مقدار متعادل مى‌توان مصرف کرد.
اما مصرف مقادیر زیاد این نوشابه‌ها یا سایر مواد محرک مانند کافئین از سایر منابع به خصوص مدت کوتاهى بیش از فعالیت جسمى به قصد افزایش قدرت در یک ورزشکار متوسط ممکن است بیشتر اثرات منفى بر کارکرد ورزشى به جاى بگذارد تا اثرات مثبت.
افرادى که از این نوشابه‌ها یا سایر منابع کافئین بیش از ورزش استفاده مى کنند باید عوارض جانبى بالقوه این مواد را درنظر داشته باشند و با مصرف مقدار زیاد آب و کم کردن مصرف آنها از این عوارض پیشگیرى کنند.
اگر باز هم می‌خواهید در این باره بخوانید؛ یک کلیک: یک قوطی پر از شکر و کافئین