افزايش قيمت و آزادپزي نانوايي‌ها مشتريان را با دردسرهاي تازه‌اي براي كشف قيمت و تطابق حجم و كيفيت نان در نانوايي‌هاي آزادپز و يارانه‌اي مواجه كرده است. در واقع آزادپزي، سرپوشي بر تخلف واحدهاي صنفي توليد و عرضه نان با آرد يارانه‌اي شده و از سوي ديگر نانوايي‌هاي آزادپز نيز فارغ از هرگونه قيمت مصوب، عرضه نان به قيمت‌هاي بالا را با اضافه كردن برخي افزودني‌ها در دستور كار قرار داده‌اند.
گرچه در مصوبه دولت بر آزادپزي تدريجي 20درصد نانوايي‌ها تأكيد شده بود و مسئولان نيز از متوسط 9درصدي آزادپزي نانوايي‌ها در كل كشور(6درصد فانتزي و 3درصد سنتي) و آزادپزي 21.3درصدي مجموع نانوايي‌هاي فانتزي و سنتي در استان تهران خبر مي‌دهند، اما كم و كيف توليد و عرضه نان در استان تهران حاكي از خيز اغلب نانوايي‌ها براي افزايش قيمت و حركت به سوي آزادپزي پنهان است. به‌رغم گفته مسئولان دولتي اكنون ضعف نظارت، افت كمي و كيفي انواع نان سنتي، عرضه چندنرخي نان، رواج آردفروشي و سردرگمي مصرف‌كنندگان براي دريافت نان با قيمت و كيفيت مصوب از واقعيت‌هاي كنوني بازار نان است.
- تشديد نارضايتي از كيفيت و قيمت نان
بررسي‌هاي ميداني همشهري از برخي نانوايي‌هاي آزاد پز و يارانه‌اي سنتي سطح شهر تهران نشان مي‌دهد كه اقدامات دولت براي آزادپزي و افزايش قيمت نان نه‌تنها منجر به بهبود كيفيت و رضايت مردم از انواع نان سنتي نشده است بلكه اكنون آزادپزي برخي نانوايي‌ها و عرضه چند نرخي نان، سرمنشأ افزايش تخلفات قبلي در زمينه قيمت و كيفيت اين قوت لايموت مردم شده و علاوه بر آن به شكل‌گيري تخلفات تازه دامن زده است. اغلب مشتريان در صف نانوايي‌ها، از حجم، كيفيت و قيمت نان‌هاي يارانه‌اي رضايت نداشته اما كيفيت نان آزادپز را در مقايسه با نان يارانه‌اي بهتر قلمداد مي‌كنند.
- نان يارانه‌اي چند نرخي
براساس مصوبه دولت نانوايي‌هايي كه آرد سهميه‌اي يارانه‌اي دريافت مي‌كنند، ملزم به عرضه نان با نرخ مصوب، وزن مشخص چانه خمير و با كيفيت مناسب به مردم هستند اما اكنون كمتر نانوايي سنتي است كه با وزن‌كردن چانه خمير نان را با وزن مصوب به مردم عرضه كند. علاوه بر آن مشتريان حق هيچ‌گونه اعتراضي در مورد كيفيت نان در نانوايي‌هاي سنتي يارانه‌اي را ندارند. با وجود اين نابساماني قيمت وعرضه نان در نانوايي‌هاي يارانه‌اي به اينجا ختم نشده، بلكه برخي نانوايي‌هاي سنتي با افزودن كنجد، انواع نان را تا حدود دوبرابر نرخ مصوب به مردم عرضه مي‌كنند.
درحالي‌كه براساس اصلاحيه ابلاغي 23آذر‌ماه سال گذشته كارگروه استاني نان در تهران، قيمت مصوب هر قرص نان سنگك با وزن چانه خمير667گرم 800تومان تعيين‌شده، برخي نانوايي‌هاي داراي آرد دولتي در كنار فروش نان سنگك به نرخ مصوب مذكور اما با وزن كمتر، فروش نان سنگك كنجدي با افزودن كنجد به نرخ 1500تومان را نيز در دستور كار قرار داده‌اند؛ موضوعي كه در برخي نانوايي‌هاي بربري نيز رايج شده و نرخ 650توماني مصوب اين نوع نان با وزن چانه 600گرمي را به هزار و 200تومان افزايش داده‌اند اما در ساير انواع نان سنتي مانند تافتون و لواش، كاهش وزن چانه خمير و كم فروشي رواج بيشتري دارد.
اين در حالي است كه رئيس كارگروه آرد و نان و معاون برنامه‌ريزي استانداري تهران در گفت‌وگو با خبرنگار همشهري با بيان اينكه تعيين نرخ انواع نان با افزودن كنجد يا ساير افزودني‌ها را قبول نداريم اعلام كرد، اتحاديه نانوايان اعلام مي‌كند كه برخي مردم متقاضي خريد نان با افزودني‌ها هستند و مشكلي براي عرضه اين نوع نان وجود ندارد.
به گفته نعمت‌الله تركي نرخ نان سنگك 800توماني در نانوايي‌هاي يارانه‌اي با افزودن كنجد با حداكثربين 100تا 200تومان افزايش بيش از هزار تومان نخواهد بود. اگر نانوايي يارانه پز نان سنگك كنجدي را به نرخ 1500تومان عرضه مي‌كند تخلف محرز بوده و مردم نيز بايد گزارش دهند. بر اين اساس در چند‌ماه اخير برخي نانوايي‌ها به‌دليل اين تخلف پلمب شده‌اند.
- آزادپز يا يارانه‌اي؟!
به‌نظر مي‌رسد آزادپزي نان نيز نه‌تنها قادر به رفع مشكلات و كاهش گلايه‌هاي مردم از كيفيت و قيمت نان نبوده، بلكه زمينه شكل‌گيري تخلفات بيشتر در بازار نان را فراهم كرده است چرا كه اين نانوايي‌ها فارغ از هرگونه نظارت، نان را به نرخ روز و با كميت و كيفيت دلخواه به مردم عرضه مي‌كنند. انتظار آن بود كه كيفيت و حجم نان در نانوايي‌هاي آزادپز با رشد دوبرابري قيمت‌ها بهبود يابد اما اكنون نه‌تنها اين افزايش قيمت منجر به بهبود كيفيت نان نشده بلكه به‌دليل آزادپزي تعداد اندكي از نانوايي‌ها، هنوز خبري از شكل‌گيري رقابت در بازار نان سنتي براي افزايش قدرت انتخاب مشتريان نيست.
همچنين برخي نانوايان آزادپز نه‌تنها با افزودن كنجد، نرخ نان را افزايش داده‌اند بلكه با عرضه فقط يك نوع خاص نان(كنجدي) قدرت انتخاب را از مشتريان سلب كرده‌اند. از سوي ديگر برخلاف گفته مسئولان كه آزادپزي نانوايي‌ها در مناطق مختلف كشور، شهرها و روستاها با درنظر گرفتن تعداد و نحوه پراكندگي نانوايي‌ها و قدرت خريد اقشار مختلف صورت خواهد گرفت، اكنون در برخي مناطق شهر تهران اغلب نانوايي‌ها آزادپز شده‌اند به‌نحوي كه در محلاتي با چند هزار نفر جمعيت كه داراي يك واحد نانوايي سنگكي، تافتون و بربري هستند، اين نانوايي‌ها نيز آزادپز شده‌اند. همچنين درحالي‌كه به گفته مسئولان مقرر شده بود تا نانوايي‌هاي آزادپز با نصب پارچه‌نوشته مشخص شوند، در برخي از اين نانوايي‌ها خبري از درج اين مشخصات نيست.
- رواج پديده آرد فروشي
تفاوت نرخ نان در نانوايي‌هاي يارانه‌اي و آزادپز، همچنين زمينه رواج پديده آرد فروشي را فراهم كرده است. نرخ هر كيلوگرم آرد در نانوايي‌هاي يارانه‌اي از 762تا 846تومان براساس درصد 12تا 21درصدي سبوس‌گيري و تفاوت شديد اين نرخ با قيمت آرد آزادپزي، انگيزه لازم براي رواج پديده آرد فروشي و كاهش توليد نان در نانوايي‌هاي يارانه‌اي را فراهم كرده است چرا كه فروش آرد توسط نانوايي‌هاي داراي سهميه يارانه‌اي به نانوايي‌هاي آزاد پز سود مناسبي را نصيب اين نوع نانوايي‌ها مي‌كند.
- شكايت كجا برم؟!
گرچه به گفته مجتبي خسروتاج، معاون بازرگاني داخلي وزير صنعت بازرسان اصناف، اتحاديه‌ها، سازمان‌هاي صنعت، معدن و تجارت، سازمان حمايت و تعزيرات حكومتي وظيفه نظارت بر توليد و عرضه نان را دارند اما در عمل برخي از اين دستگاه‌هاي نظارتي وظايف خود به‌خصوص در نظارت بر نانوايي‌هاي آزادپز را محدود و منوط به اعلام شكايت از سوي مردم مي‌دانند.
وجود حدود 4هزار واحد صنفي نانوايي در سطح شهر تهران و تقسيم بندي نانوايي‌ها به آزادپز و يارانه‌اي موجب شده تا نظارت بر توليد و عرضه نان به كلافي سردرگم تبديل شود به‌نحوي كه مشخص نيست در مواردي مانند تخلفات نانوايي‌هاي آزادپز در زمينه قيمت، كيفيت يا نصب نكردن پارچه نوشته رسيدگي به اين تخلف بر عهده اتحاديه نانوايان است كه خود در اين زمينه ذي‌نفع است يا اينكه ساير دستگاه‌هاي نظارتي نيز بايد بر عملكرد اين نانوايي‌ها نظارت كنند؟