نذر ازجمله مواردي است كه صاحبان همه اديان الهي مي‌توانند براي گرفتن حاجتشان به آن متمسك شوند. البته برخلاف باور عامه، نذر شرعي و واجب تنها در شرايط خاصي تحقق مي‌يابد. در اين صفحه با احكام و شرايط مربوط به نذر با كمك كارشناس مهمان ما بيشتر آشنا خواهيد شد. البته براي دانستن جزئيات بيشتر بايد به رساله مراجع تقليد مراجعه كنيد.
- نذر به چه معناست؟
در تعريف نذر آمده كه شخص با صيغه مشخص و كلام معين عملي را كه انجام آن رجحان داشته يا ترك عملي را كه انجام ندادن آن رجحان داشته باشد بر خودش واجب كند. نكته مهم درباره تحقق نذر و واجب شدنش اين است كه حتما براي انجام نذر بايد صيغه آن خوانده شود. يعني اگر شخص موضوعي را در ذهنش گذراند و تنها نيت كرد، اين نذر واجب نخواهد بود. پس تنها به زبان آوردن صيغه نذر، آن هم به شكل تعيين شده، شخص را مكلف به انجام آن خواهد كرد.
نكته: رجحان داشتن نذر مهم است؛ يعني آنچه در نذر بيان شده، انجام يا ترك آن بايد رجحان داشته باشد؛ مثلا انجام آن واجب باشد يا مستحب يا مباح (از نظر انجام آن) و يا ترك آن حرام باشد يا مكروه (از نظر ترك آن)؛ مانند اينكه نذر كند روزه بگيرد يا زيارت برود يا نذر كند غيبت را ترك كند يا سيگار نكشد. بنابراين درصورتي‌كه نذر، امر رجحان‌داري نباشد، نذر صحيح نيست؛ مانند اينكه نذر كند سيگار بكشد يا غيبت كند.
- چطور صيغه نذر بخوانيم؟
خواندن صيغه نذر يكي از اصول اساسي تحقق نذر شرعي است. براي همين شخص مي‌تواند به هر زباني صيغه نذر را جاري كند؛ مثلا به عربي بگويد «لله علي ان كان حاجتي مقضيا كذا» يا ترجمه اين جمله را به فارسي اينگونه بگويد كه براي خداوند بر عهده من است كه اگر حاجتم برآورده شد چنين كنم. نكته مهم آن است كه شخص حتما بايد لفظ «الله»را در صيغه بياورد و اگر چنين نكند حكم نذر واجب شرعي بر آن مترتب نخواهد بود.
- شرايط كلي نذر چيست؟
براي انجام دادن هر عمل شرعي شرايطي لازم است. اين موضوع براي تحقق نذر نيز صادق خواهد بود. نذركننده بايد ۴ شرط داشته باشد.
اول: بالغ باشد. دوم: عاقل باشد. سوم: مختار باشد و از روي اختيار نذر شرعي كند. اگر شخصي را به هر دليلي مجبور به نذر كنند، حتي اگر صيغه شرعي آن را هم خوانده باشد نذرش صحيح نيست و به گردنش حقي وارد نمي‌شود.چهارم: شرط نذر اين است كه بايد بر امري كه انجام دادن آن مقدور باشد صورت بگيرد و نذركننده از مال خودش (و نه مال ديگران) اين كار را انجام بدهد.
- مي‌توان زمان انجام نذر را تغيير داد؟
اگر نذر مقيد به زمان خاص باشد بايد حتما در همان زمان انجام شود و تغيير زمان آن جايز نيست؛ مثلا اگر شخصي نذر شرعي كند كه در ماه مبارك رمضان يك‌بار قرآن را به‌صورت كامل ختم كند، نمي‌تواند اين كار را در ماه‌هاي ديگر انجام بدهد. علاوه بر اين، اگر نذر مخصوص يك مكان خاص هم باشد تغيير آن جايز نيست؛ مثلا شخصي نذر كرده كه يك گوسفند به فلان مسجد يا هيأت مشخص بدهد، ديگر نمي‌تواند مكان نذر را تغيير بدهد.
- به چه نذرهايي آزاد گفته مي‌شود؟
معمولا به نذرهايي كه بدون صيغه مشخص شرعي خوانده مي‌شود نذر آزاد مي‌گويند؛ مثلا شخص در ذهن خودش نيت مي‌كند كه اگر حاجتش روا شد كار معيني را انجام بدهد، اما صيغه آن را به‌طوري كه گفته شد نمي‌خواند. در اين شرايط، عمل كردن به نذر بر عهده شخص نذركننده واجب نيست، هر چند انجام دادن آن بهتر است. يكي از محسّنات نذورات آزاد كه بدون صيغه شرعي هستند اين است كه مي‌توان آنها را تغيير داد؛ مثلا شخصي بدون خواندن صيغه، نذر كرده كه براي امامزاده‌اي لوستر بخرد اما حالا شخص بيماري كه واقعا به همان پول احتياج دارد را نيز مي‌شناسد. در اين شرايط، مي‌تواند مبلغ نذر غيرواجب را صرف اين امر كند و مشكلي هم به‌وجود نمي‌آيد.
- چه نذرهايي تغيير نمي‌كنند؟
اگر شخصي نذر شرعي كند، يعني براي انجام كاري صيغه نذر را بخواند لازم است كه حتما به همان نذري كه كرده مقيد باشد و امكان تغيير آن را نخواهد داشت؛ مثلا شخصي نذر كرده كه همه‌ساله به يك هيأت عزاداري يك كيسه برنج بدهد، حالا امكان تغيير آن به يك كالاي ديگر را ندارد. متصديان حسينيه‌ها و مساجد هم اگر بدانند كه وجه و يا كالايي كه به دستشان مي‌رسد از راه نذورات واجب است نبايد در نوع مصرف آن تغييري ايجاد كنند، مگر آنكه اطمينان حاصل شود وجه و يا كالايي كه تحويل داده شده از نوع نذورات آزاد است و اهدا كننده راضي به تغيير باشد.
- اجازه شوهر براي نذر كردن واجب است؟
يكي از اصول مهم تحقق نذر واجب آن است كه از مال شخصي كه در آن اختيار دارد انجام شود. در بحث اموال و دارايي‌هاي زناني كه ازدواج كرده‌اند، اگر اموال به‌صورت كامل در اختيار زن باشد مانند ارثيه، مهريه، نفقه، هديه و حقوقي كه به‌صورت ماهانه از راه اشتغال به‌دست مي‌آورد ۲ نظر مطرح است.
درنظر اول، ازجمله حضرت امام خميني(ره) و مقام معظم رهبري، زنان حتي اگر اموال متعلق به‌خودشان باشد بايد با اذن شوهرانشان اقدام به نذر كنند و در غيراين حالت، نذرشان به لحاظ شرعي صحيح نيست.
در حالت دوم، مراجع نظر دارند اداي نذر اگر با حقوق شوهر متناقض باشد جايز نيست، وگرنه اشكال ندارد؛ مثلا زن نذر كند كه با پول خودش به زيارت عمره يا كربلا برود و در اين شرايط، مدتي از همسرش دور خواهد ماند. اگر شوهر راضي به اين امر نباشد، انجام اين نذر جايز نخواهد بود.گاهي هم پيش مي‌آيد كه زنان ابتدا نذر شرعي مي‌كنند و بعدا اجازه آن را از همسرانشان مي‌گيرند. در چنين شرايطي نذر صحيح است.
- نذركننده مي‌تواند وكيل بگيرد؟
نذر را بايد حتما خودتان انجام دهيد اما اگر نذر كرده‌ايد كه كالا و يا مبلغ پولي را به يك مسجد، هيأت و يا مؤسسه خيريه بدهيد مي‌توانيد انجام آن را به شخصي كه مورد وثوق و اعتماد شماست بسپاريد و او را وكيل خود در انجام نذر قرار بدهيد اما اگر مطلع شديد كه وكيل مورد اعتماد شما به هر دليلي نتوانست نذر را ادا كند، همچنان بر ذمه شما باقي خواهد ماند.
- شرايط رفع تكليف نذر چيست؟
حكم كلي اين است كه اگر نذر كننده، از انجام نذر (چه نذري كه زمان دارد و چه نذري كه زمان ندارد) ناتوان شود، نذر منحل مي‌شود و چيزي بر عهده نذركننده نيست؛ مگر در مورد نذر روزه كه درصورت ناتواني، بايد در ازاي هر روز، يك مد طعام(حدود 750گرم يا 10سير) به فقير بدهد.
- موضوع نذر يادمان رفت، چه كنيم؟
اين مورد هم ممكن است براي برخي‌ها پيش بيايد. گاهي افرادي صيغه نذر واجب شرعي مي‌خوانند و بعد‌ها يادشان مي‌رود كه موضوع نذر دقيقا چه بوده است؛ يعني اصل نذر را به‌خاطر مي‌آورد، اما موضوع و نوع آن را فراموش كرده است. در اين شرايط نذركننده تكليفي نخواهد داشت.
- نذر شرعي را ادا نكرديم چه كنيم؟
اگر شخص به‌صورت عمدي و از روي اختيار به نذر، عهد و يا قسم خود عمل نكند بايد كفاره آن را بپردازد. كفاره عهد اين است كه شخص همانند كفاره روزه، ۶۰ روز روزه بگيرد و يا به ۶۰ نفر فقير طعام بدهد. كفاره قسم نيز آن است كه ۱۰ فقير را اطعام كند و يا ۳ روز پياپي روزه بگيرد.
اما درباره كفاره نذر ۲ قول وجود دارد؛ مطابق نظر حضرت امام خميني(ره) كفاره نذر همانند كفاره عهد است، يعني شخص بايد ۶۰ روز روزه بگيرد و يا به ۶۰ فقير طعام بدهد. اما مطابق نظر مقام معظم رهبري، كفاره نذر همانند كفاره قسم است و شخص بايد يا ۱۰ فقير را اطعام كند يا آنان را لباس بپوشاند و درصورتي‌كه مقدور نباشد، ۳ روز پياپي روزه بگيرد.
نكته ۱:اگر نذر مقيد به زمان خاصي است:
| نوع نذر مقيد به زمان | وظيفه |
| نذر، روزه است و عمدا انجام نداده است. | واجب است قضاي آن را به جا بياورد و كفاره بدهد. |
| نذر، نماز است و عمدا انجام نداده است. | بنابر احتياط واجب، قضاي آن واجب است، اما كفاره دادن واجب است. |
| نذر غير از نماز و روزه بوده و عمدا انجام نداده است. | قضا واجب نيست ولي كفاره واجب مي شود. |
نكته ۲: اگر انجام نذر مقيد به زمان خاصي نيست جايز است تأخير آن تا زماني‌كه گمان به فرارسيدن مرگش كند؛ در اين صورت تأخير آن جايز نيست. كفاره در اين نذر زماني واجب مي‌شود كه نذر را در مدت حياتش انجام ندهد.
- يك نكته مهم
اگر شخصي نماز و روزه واجب دارد و همين‌طور نذر نماز و روزه نيز بر عهده دارد ابتدا بهتر است به واجبات خود عمل كند، يعني اداي نماز و روزه قضا بر اداي نذر ارجحيت دارد اما اگر شخص نذر كرده باشد كه مثلا در زمان معين، روزه بگيرد بايد ابتدا به نذر خود بپردازد. البته شخص مي‌تواند نذر كند كه روزه‌هاي واجبي كه نگرفته را در زمان خاصي (مثلا ايام شعبان كه فضيلت بيشتري دارد) بگيرد.
- دنبال نذر فرهنگي هم باشيم
معمولا بسياري از اشخاصي كه نذر مي‌كنند سراغ مواردي همچون پرداخت مبلغ پولي مشخص و يا انجام كار معيني مي‌روند؛ مثلا مي‌گويند كه اگر حاجتم روا شد، فلان مبلغ را در راه خدا صدقه مي‌دهم يا اين تعداد روز را روزه مي‌گيرم، نماز مي‌خوانم و يا صلوات مي‌فرستم؛ نيت‌هايي كه آثار بسيار پربركتي بر زندگي شخصي خود نذركننده و ديگران مي‌تواند داشته باشد. اما نوع ديگري از نذر‌ها كه در سال‌هاي اخير بيشتر باب شده و مورد استقبال مردم هم قرار گرفته «نذرهاي فرهنگي» است. در اين نوع از نذر‌ها، تلاش مي‌شود تا نيازهاي فرهنگي و معنوي ديگر افراد جامعه توسط نذركننده برطرف شود؛ يعني به جاي اينكه فقط اموال يك شخص مورد استفاده قرار بگيرد وقت و تخصص او در جهت رفع مشكلات جامعه به‌كار گرفته مي‌شود. مثلا مي‌توان نذر كرد كه يك‌ساعت در مدرسه‌اي محروم تدريس كرد. شهرداري تهران در جهت توسعه و ترويج نذرهاي فرهنگي سايتي را به همين منظور راه‌اندازي كرده است. طرح نذر فرهنگي شهرداري تهران با هدف تبليغ، ترويج و نهادينه كردن فرهنگ نذر ميان متخصصان و دانش آموختگان جامعه، ايجاد فرصت جديد براي همه مردم (نذر وقت و مهارت) و برآورده كردن نيازهاي فرهنگي جامعه پايه‌ريزي شده است. اشخاص حقيقي و يا حقوقي كه علاقه‌مندند به اين طرح بزرگ و پرفايده بپيوندند مي‌توانند سري به نشاني اينترنتيwww.nazrefarhangi. ir بزنند و اطلاعات لازم را به‌دست آورند. شما خيلي راحت مي‌توانيد به اين سايت برويد و پس از ثبت نام و مشخص كردن نوع توانمندي‌هايتان و كمكي كه مي‌توانيد بكنيد به گروه بزرگ خيرين فرهنگي بپيونديد.
- نذر شرعي يا نذر آزاد؟
(استفتائات مقام معظم رهبري)
- شخصي نذر مي‌كند در ۱۰روز، هر روز ۱۰۰ صلوات بفرستد، اگر مراد خاصي از روز در نذرش معين نكرده باشد آيا روز تا ساعت ۱۲ شب است؟ و اگر در يكي از روزها، بعد از ساعت ۱۲ شب يادش بيايد و صلوات‌ها را بفرستد انجام نذرش درست است؟
در فرض عدم‌تعيين، چنانچه در ۲۴ ساعت يك روز انجام دهد كافي است. اگر در نذر صيغه مخصوص را نخوانده است ترك آن عمل نيز مانعي ندارد. ضمن آنكه انجام آن پس از وقت مذكور نيز صحيح خواهد بود.
- من نذر كردم كه تا رسيدن اين‌ماه رمضان، ۳۰ روز روزه بگيرم، ولي تا الان نتوانسته‌ام. حالا تكليف چيست؟ اگر به نذرم عمل نكنم تكليف چيست؟
اگر موقع نذر كردن، صيغه نذر را خوانده‌ايد و قدرت گرفتن ۳۰ روز روزه را داشته‌ايد بايد به نذرتان عمل كنيد و اگر عمل نكنيد بايد كفاره مخالفت با نذر را بپردازيد. اگر پس از نذر شرعي، به واسطه عذري نتوانستيد روزه بگيريد بايد آن روزه‌ها را بعد از مرتفع شدن عذر قضا كنيد، در اين حالت كفاره ساقط است.
- بنده نذر كردم كه ۴۰ روز پشت سر هم روزه بگيرم اما سفري براي من پيش آمده كه ناچار از انجام آن هستم. تكليف روزه‌هاي بنده چه مي‌شود؟
اگر براي آن وقت تعيين كرده است و ناچار شد به سفر برود، بايد قضاي آن مقداري را كه سفر كرده به جا بياورد ولي اگر وقت تعيين نكرده است، بايد در موقع ديگري ۴۰ روز پي در پي روزه بگيرد.