هواکش‌ها معمولا در آشپزخانه و سرویس بهداشتی نصب می‌شوند و کافی است یک روز از کار بیفتند تا قدرشان دانسته شود. البته نوع و کیفیت هواکش‌ها در طول عمر آنها تأثیر زیادی دارد. با این‌حال هرگز نباید بازدید و سرویس بموقع را نادیده گرفت. انواع مختلفی از هواکش‌ها در بازار موجود است که از برخی از آنها می‌توان لااقل 20 سال کارکرد را انتظار داشت. در مقابل، نمونه‌های دیگری هم هستند که ذاتا عمرشان کم است. در این مطلب به هواکش‌های خانگی و روش‌های نگهداری از آنها به کمک یک کارشناس باتجربه پرداخته‌ایم و مهارت‌های لازم را برای نظافت و سرویس آنها مرور کرده‌ایم.
- انواع هواکش‌ها
بسیاری از آشپزخانه‌های ایرانی علاوه بر هود، هواکش دیگری نیز دارند که اغلب بالای پنجره‌ها نصب می‌شود و کارکردهای زیادی هم دارد. در آشپزخانه‌ها با هر پخت و پز، مجموعه‌ای از بوها و رطوبت ایجاد و در هوا معلق می‌شود که اگر از محدوده آشپزخانه به بیرون رانده نشود، هم تمام خانه را فرا می‌گیرد و هم ممکن است باعث رشد قارچ‌هایی شود که برای سلامتی مضر است. علاوه بر آن، ذره‌های چربی و رطوبتی که در هوا مانده، عاقبت بر سقف و دیوارها خواهد نشست و دیگر نباید تعجب كرد که در پایان سال و حین خانه‌تکانی، دیوارهای خانه چرب و کثیف است. هواکش‌ها متناسب با قدرتی که در مکش هوا دارند، به ۲ گروه خانگی و صنعتی دسته‌بندی می‌شوند. هواکش‌های خانگی که در آشپزخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند هم متناسب با ابعاد و نوع پروانه‌هایشان به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. اما انتخاب رایج برای آشپزخانه‌ها، هواکش‌های 15 تا 25 سانتی‌متری هستند که از 15 تا 300هزار تومان قیمت دارند. ابعادی که بیان شد، اندازه قطر پروانه هواکش است. برای سرویس‌های بهداشتی هم اغلب از هواکش‌های 10 سانتی‌متری استفاده می‌شود که چون فضای پره‌های آنها اندکی به لوله شبیه است، به هواکش‌های لوله‌ای معروف هستند. آنها هم از 8 تا 250هزار تومان قیمت دارند و همگی لااقل یک سال ضمانت شده‌اند. پروانه‌های هواکش‌ها آهنی و آلومینیومی یا پلاستیکی هستند. پروانه‌های پلاستیکی صدای کمتری تولید می‌کنند و برای مصارف خانگی بیشتر توصیه می‌شوند.
- دشمنان هواکش‌ها
هواکش‌های خانگی بین هزار تا ۳۰۰۰ دور در دقیقه می‌چرخند و عجیب نیست که در این بین نیاز به استراحت پیدا کنند. بنابراین یکی از نخستین نکته‌ها برای نگهداری و افزودن بر طول عمر هواکش‌ها، استراحت دادن به آنهاست. هواکش‌ها یک الکتروموتور دارند که داخلش سیم‌پیچ‌هایی ظریف وجود دارد و باید مراقب بود که فشار چندانی به این موتورهای کوچک آورده نشود که داغ نکنند و نسوزند چون تمام بهایی که برای هواکش پرداخت می‌شود، در واقع قیمت همین الکتروموتور است که تعمیرشدنی هم نیست. هر عاملی که مانع از چرخیدن پروانه هواکش شود، می‌تواند دلیلی برای سوختن الکتروموتور باشد. پروانه‌های هواکش با چرخش سريع خود، هوای داخل را به بیرون می‌رانند و هرچه که در هوا معلق باشد نیز از میان پره‌های آنان می‌گذرد و ممکن است بین پره‌های گرفتار شود. مثلا یک تکه نخ که در آسمان شناور است اگر بین پره‌ها گرفتار شود، می‌تواند مانع از چرخیدن پروانه شود. بخشی از الکتروموتور هم لازم است گاهی روغنکاری شود. نوسان برق هم یکی از دلایل قطعی سوختن هواکش‌هاست. در واقع نوسان برق تمام تجهیزات برقی را تهدید می‌کند و یکی از وسایلی که قطعاً به ترانس محافظ مجهز نیست، هواکش است که شاید به راحتی بسوزد. اما اصلی‌ترین دلیل خرابي هواکش‌های خانگی خصوصاً در روزهای خانه‌تکانی، تماس با آب است. الکتروموتورها، محفظه‌ای که مانع از ورود آب باشد، ندارند و کوچک‌ترین تماس آب با سیم‌پیچ‌های داخل آن، اتصالی ایجاد می‌کند و علاوه بر آنکه هواکش خواهد سوخت، خطر برق‌گرفتگی هم وجود دارد. بنابراین هرگز نباید برای نظافت هواکش‌ها، آب را روی آنها گرفت.
- سرویس هواکش‌ها
جدا کردن پروانه و نظافت هواکش‌ها، یک اقدام ضروری است و بسته به اینکه چه میزان آلودگی در فضا معلق است، باید در دوره‌های زمانی مختلف انجام شود. در یک کارگاه خیاطی که فضایش پر از پنبه و نخ است، لااقل هر ۲هفته باید هواکش مورد نظافت قرار گیرد. اما در آشپزخانه‌ها و سرویس‌های بهداشتی خانه‌ها، توصیه شده که هر ۴ ماه یک‌بار به نظافت و سرویس هواکش‌ها پرداخته شود. روش کار ساده است. ابتدا باید پروانه از هواکش جدا شود. اغلب هواکش‌هایی که پروانه غیر پلاستیکی دارند، پروانه‌هایشان با پیچ به الکتروموتور متصل است. اغلب نمونه‌های پلاستیکی اما پیچ هم ندارند و می‌توان آنها را با فشاری اندک بیرون کشید و از موتور جدا کرد. پروانه‌ها را به‌راحتی می‌توان شست‌وشو داد و گوشه‌ای گذاشت تا خشک شود. در این فاصله باید با پارچه‌ای نمدار، داخل محفظه‌ای که پروانه می‌چرخد را تمیز کرد. میله کوچک فلزی که از الکتروموتور خارج شده و پروانه روی آن قرار می‌گیرد، شفت نام دارد. تنها بخشی از الکتروموتور که باید سرویس شود، همین میله کوتاه است. شفت‌ها اندکی در جهت افقی خلاصی دارند و جلو و عقب می‌روند. قطره‌ای روغن روی آن بریزید و با فشاری مختصر، جلو و عقب ببریدش تا روغنکاری شود. سرویس هواکش به پایان رسید. حواستان باشد روغن به داخل الکتروموتور نریزد که آن را خراب می‌کند. اگر جدا کردن پروانه از هواکش دشوار است و قصد دارید آن را به‌صورت درجا نظافت کنید، باید مراقب باشید که با فشار بیش از اندازه، باعث شکستن پروانه نشوید. دستمالی نمدار را به آرامی روی پروانه بکشید و با تعویض دستمال، مطمئن شوید که تمامی آلودگی‌ها را از محفظه هواکش خارج کرده‌اید.
- نشانه‌های بیماری
صداهای نامعمول، نخستین نشانه‌ای است که هواکش‌های خراب بروز می‌دهند. این صداها اغلب ۲ دلیل دارند؛ یا زایده‌ای به پروانه هواکش چسبيده است و دارد مانع از چرخش آزادانه آن می‌شود یا آنکه شفت الکتروموتور خشک شده و نیاز به روغنکاری دارد. نشانه دیگری که هواکش‌ها بروز می‌دهند، مکث در لحظه روشن شدن است. در صورت بروز اين مشكل نیاز اضطراری به سرویس وجود دارد. از کار افتادن ناگهانی هواکش‌ها نیز نشانه‌ای از اختلال در کار الکتروموتور است که شاید با سرویس و روغنکاری حل شود و شاید هم خرج یک هواکش جدید را روی دست‌تان بگذارد.
- یک پیشنهاد خوب
یکی از مسیرهای ورود حشرات به خانه‌ها، می‌تواند هواکش‌ها باشد و این مسیر قاعدتا باید مسدود شود. به این منظور یک روش سنتی وجود دارد که آن هم کشیدن توری به قاب پشتی هواکش است. نسل جدید هواکش‌ها که البته چند سالی هست به بازار آمده، هواکش‌های دریچه‌دار است. این هواکش‌ها دریچه‌ای در قاب پشتی خود دارند که هرگاه هواکش خاموش باشد، بسته می‌شود. خصوصا برای آشپزخانه‌ها توصیه شده است که از این نوع هواکش استفاده شود چون ابعاد قاب هواکش‌های آشپزخانه بزرگ‌تر است و می‌تواند یک مسیر راحت برای رفت و آمد حشرات باشد.
- حواستان به هودها باشد
هودهای آشپزخانه نیز یکی از تجهیزات تهویه هوای خانه هستند و اگر به خوبی سرویس و بموقع استفاده شوند، کمک زیادی به کاستن بوها و رطوبت آشپزخانه می‌کنند.
هواکشی که داخل هودها وجود دارد، از نوع دبل فوروارد است که اصطلاحا به آن هواکش کولری مي‌گويند. سرویس كردن این هواکش‌ها آسان نیست و توصیه نمی‌شود. به‌جای آن بهتر است در دوره‌هایی منظم، هود نظافت شود تا با بالاترین بهره‌وری کار کند و به هواکش آن نیز فشاری نیاورد.
پاک کردن پنجره هود از چربي‌ها و آلودگی‌ها، نخستین گام برای سرویس آن است. سپس باید به سراغ فیلترها بروید. فیلترهای زغالی باید متناسب با میزان پخت و پز و استفاده‌ای که از هود می‌شود، هر ۶ ماه تا یک‌سال یک‌بار عوض شوند. فیلتر متالیک را مي‌توان بارها با مایع ظرفشویی شست و دوباره استفاده کرد.
هواکش یا فن هود همانطور که اشاره شد، پروانه‌ای پلاستیکی و کولری دارد. بهتر است کاری به الکتروموتورش نداشته باشید، در عوض می‌توانید پره‌های پروانه را با دستمالی آغشته به مواد شوینده تمیز کنید و چربی‌های احتمالی را از روی آن بزدایید.
برای حفظ سلامت هود، باید به فیلترهایش توجه زیادی داشت. فیلترهای سالم، از آسیب دیدن هواکش و باقی اجزای هود جلوگیری می‌کند.