این اتفاق در شرایطی روی داد که عده‌ای از دست‌اندرکاران این بازار بر این باور بودند که صادرات یا به عبارتی دیگر قاچاق زعفران از علل اصلی کمبود آن و افزایش بهای این محصول بوده است.
در اردیبهشت ماه امسال در کمال ناباوری ناگهان بهای هر کیلوگرم زعفران در بازار مشهد به یک میلیون و 800 هزار تومان بالغ شد. درست در این وضعیت پایگاه اطلاع‌رسانی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خبراز تشدید کنترل معابر مرزی برای جلوگیری از قاچاق پیاز زعفران ایرانی را اعلام کرد.
طبق مقررات و ضوابط جاری، صادرات پیاز زعفران ممنوع است.بر اساس آخرین آمار موجود صادرات زعفران از گمرک‌های خراسان در 4 ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر ارزشی 77 درصد و از نظر وزنی 76 درصد کاهش یافته است.
مدیرکل گمرک‌های خراسان رضوی با اشاره به کاهش صادرات زعفران می گوید: در 4 ماهه نخست سال جاری معادل 11 تن زعفران به ارزش 5 هزار و 487 دلار صادر شده است.
مسعود عاطفی، می‌افزاید: در مدت مشابه سال گذشته معادل 45 تن زعفران به ارزش 23 هزار و 997 دلار از کشور صادر شده بود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی، نیز درباره علت بروز این مشکل و افزایش بیش از حد بهای زعفران می‌گوید: متاسفانه سال گذشته عده‌ای از دلالان و واسطه‌ها بازار را آلوده کرده‌اند که این مساله باعث نامتعادل شدن بازار شد.
به گفته محمد اسماعیل‌نیا، قیمت این محصول باید در حد کشش بازار داخلی و بازار جهانی باشد، تا تولیدکنندگان و مصرف کنندگان هر دو قانع شوند.
وی می‌افزاید: به دنبال تلاش دولت برای بهبود بها، هم‌اکنون قیمت هر مثقال زعفران در بازار مشهد و تهران به ترتیب به 8 و 11 هزار تومان رسیده است.
وی تاکید می‌کند: با ادامه روند کاهش بها، تولیدکنندگان نباید نگران شوند، چرا که اگر بهای این محصول از حد متوسط خود پایین‌تر رود دولت قطعاً حمایت می‌کند.همچنین آمار رسمی در زمینه قاچاق زعفران نداریم.
احتکار
از آنجایی که زعفران یکی از مهم‌ترین اقلام صادرات غیرنفتی کشور به‌شمار می‌آید، توجه به تولید، کیفیت و صادرات آن همواره باید در رأس امور متولیان این امر قرار داشته باشد.
وقتی درباره علت کاهش 77 درصدی صدور این محصول از استان خراسان از رئیس صندوق توسعه صادرات زعفران ایران می‌پرسیم، وی در پاسخ می‌گوید: احتکار و عرضه نشدن به دلیل سودجویی محتکران، در کنار افزایش بیش از حد قیمت به میزان 6 تا 8 برابر قیمت‌ها در زمان مشابه پارسال، از علل این کاهش است.
به گفته علی شریعتی مقدم، این در حالی است که بخشی از تولید داخل هم به‌صورت فلهای توسط عوامل رقبای خارجی در ابتدای فصل صادر می‌شود که این محموله‌های تقلبی همزمان با اعلام قیمت‌های به‌مراتب پایین‌تر به مشتریان خارجی از سوی واسطه‌ها و محتکران، در کاهش حجم صدور این کالا تأثیر گذاشته است.
به گفته وی، متاسفانه با وجود داشتن رتبه نخست در تولید زعفران در ایران، به دلیل نبود امکانات و نداشتن بسته‌بندی مناسب،90 درصد از تولید به‌صورت فلهای و از طریق 3 بازار امارات متحده عربی، اسپانیا و عربستان مجدداً صادر می‌شود.وی بر این باور است که برای حفظ بازارهای صدور، باید زمینه صادرات زعفران به‌صورت بسته‌بندی فراهم شود و اجرای طرح شناسنامه‌دار شدن محموله‌های زعفران نیز مدنظر قرار گیرد.
وی می‌گوید: از سوی دیگر با نظارت مسئولان کارگزاری بورس کالای کشاورزی یا کلیه تشکل‌ها می‌توانیم شاهد روند نزولی بهای این کالای کشاورزی در حد 30 تا 50 هزار تومان در هفته برای هر کیلو و به دنبال آن حفظ بازار صادراتی باشیم.
تولید 150 تن زعفران
مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های زعفران‌کاران ایران نیز در این باره می‌گوید: پیش‌بینی می‌شود امسال شاهد تولید 150 تن از این محصول کشاورزی باشیم. به گفته محمدحسین مشکانی، پارسال 120 تن زعفران در کشور تولید شده است.
وی بهای خرید تضمینی از کشاورزان را هر کیلو 480 هزار تومان اعلام می‌کند و می‌افزاید: امسال هم زعفران تولیدی بیشتر از بهای خرید تضمینی از کشاورزان خریداری می‌شود.
کشاورزان پیاز زعفران خود را نفروشند
با وجود آن‌که برخی از مسئولان به صراحت منکر فروش پیاز زعفران به متقاضیان در کشورهای همجوار می‌شوند، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، از فروش پیازهای زعفران کشاورزان به مناطق همجوار اظهار نگرانی می‌کند.
وجدانی‌فر، در این باره می‌گوید: کشاورزان باید از فروش پیازهای زعفران خود جداً خودداری کنند، چرا که ضربه این اقدام در سال‌‌های آینده گریبان خود کشاورزان را خواهد گرفت.وی افزایش بهای محصول ذکر شده را ناشی از کاهش عرضه آن می‌داند و در این باره اظهار می‌کند: طی 10 سال گذشته قیمت زعفران طوری بود که کشت آن برای کشاورزان توجیه اقتصادی نداشت، اما هم‌اکنون با حمایت‌های دولت، این وضعیت تغییر کرده است.
مدیر امور ترویج و زراعت ولایت هرات افغانستان هم در این باره با اشاره به زیر کشت رفتن زعفران در 750 جریب از زمین‌های کشورش به صراحت می‌گوید: به دلیل ممنوعیت خروج زعفران به‌صورت رسمی از ایران، 28 تن پیاز زعفران در سال 81 به‌صورت غیرقانونی وارد افغانستان شد که در 15 شهر ولایت هرات کشت گردید.
به گفته الحاج بشیر احمد، سال گذشته در افغانستان 824 کیلو زعفران برداشت شده است.
وی بر این باور است که مسئولان کشورش در کنار تولید به بازار صادراتی آن نیز می‌اندیشند.
وی حتی اعلام می‌کند که 25 تن پیاز زعفران مرغوب نیز از هلند به افغانستان وارد شده است.
اکنون 6 سال از قاچاق نخستین محموله پیاز زعفران توسط افغان‌های مقیم ایران، گذشته و دلال‌های افغان از نرخ کم و کیفیت بالای محصول خود می‌گویند. در این میان هم بازرگانان ایرانی بی‌توجه به آینده بازار تولید داخلی این محصول، خریدار زعفران افغان هستند.
افزایش قیمت، کاهش صادرات
عده‌ای بر این باورند که اگر بهای هر کیلو زعفران معادل 2 میلیون تومان باشد، کسی اقدام به خرید آن با این نرخ نخواهد کرد. به عبارت دیگر افزایش قیمت در مورد این محصول کشاورزی به نوعی موجب کاهش گرایش سایر کشورها به خرید آن از ایران شده است.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران، در این زمینه می‌گوید: افزایش قیمت این محصول باعث شده است که خرید این کالا برای کشورهای خریدار زعفران ایران توجیه نداشته باشد.
رضایی، می‌افزاید: با افزایش تولید و صادرات، امسال به‌طور حتم با کاهش قیمت این محصول و حذف واسطه‌ها روبه‌رو خواهیم شد.به گفته وی، زمانی که قرار شد دولت مانع از کاهش قیمت این محصول به زیر 400 هزار تومان شود، افرادی که هیچ تخصص و تجربه‌ای در این زمینه نداشتند، با فروش قسمتی از دارایی خود اقدام به خرید زعفران کردند که در حال حاضر نیز محصول خریداری شده به علت قیمت بالا روی دستشان مانده است.
وی با تاکید به این‌که تا همین چند وقت قبل صاحبان مغازه‌های داخل کشور در ماه حداقل 5 کیلو زعفران می‌فروختند، می‌افزاید: با افزایش بهای این محصول به مثقالی 11 هزار تومان همین افراد حتی نمی‌توانند ماهی 200 گرم فروش داشته باشند.
بازارهای صادراتی از دست می‌رود
با توجه به مطالب عنوان شده به صراحت باید گفت در صورتی که اقدامات اساسی در این زمینه از سوی مسئولان ذی‌ربط صورت نگیرد، به‌زودی ایران امکان عرضه زعفران در بازارهای جهانی را با روی کار آمدن رقبایی که تا حدی دست‌پرورده واسطه‌های داخلی هستند، از دست خواهد داد.
به عبارت دیگر با روند فعلی و نوسان قیمتی روی داده که عرضه این محصول را تحت‌الشعاع قرار داده است، با اسیر بودن چرخه تولید، توزیع و آماده‌سازی سنتی این محصول کشاورزی، به‌زودی بازار صادراتی زعفران ایران به‌دست افغان‌ها و حتی اسپانیایی‌ها که زعفران ایرانی را به نام خود در بسته‌بندی‌های خاص عرضه می‌کنند، سپرده خواهد شد؛ درست به مثابه اتفاقی که در زمینه بافت فرش‌های چینی با طرح کاشان و عرضه آنها با نرخی نصف نرخ ایران در بازار جهانی افتاد که نتیجه آن از دست رفتن امکان صادرات برای هنرمندان کشورمان بود.
در یک کلام باید گفت ورود افغانستان به جمع کشورهای تولیدکننده زعفران یکی از دلایل کاهش سهم صادرات این محصول از سوی کشورمان در سطح بازار جهانی است. بر اساس آمار موجود طی 10 سال گذشته، سهم تولید ایران در جهان از 90 درصد به81 درصد کاهش یافته است.