تاریخ ایران باستان را به خوبی می‌شناسد و با اینکه از سال‌های دبستان در آمریکا زندگی کرده است، اما فارسی را مثل خیلی از ایرانیان مقیم خارج از کشور، قالبی و با لهجه انگلیسی حرف نمی‌زند.
دکتر تورج دریایی، متولد 1346 ، استاد دانشگاه فولرتن کالیفرنیا در کرسی تاریخ باستان، علاوه بر تدریس و نویسندگی، سردبیر فصلنامه «نامه ایران باستان» مرکز نشر دانشگاهی نیز هست و به تازگی در دانشگاه یو.سی.آی کالیفرنیا به تدریس در کرسی تاریخ ایران باستان مشغول شده که توسط یک ایرانی پایه‌گذاری شده است و به نام «هوارد باسکرویل» ، معلم تاریخ آمریکایی نامگذاری شده است که در انقلاب مشروطه در تبریز کشته شد.
دریایی یکی از نویسندگان کتاب «تاریخ جهان» است که به تازگی توسط انتشارات «هارلن دیویدسن» منتشر شده است.درباره این کتاب و تاریخ ایران باستان با او در منزلش در تهران گفت‌وگو کرده‌ایم که گزارشی از آن را می‌خوانید.
خواندن تاریخ جهان حتماً خیلی وقت شما را می‌گیرد اما این روزها در دنیا تاریخ جهان را با دید دیگری می‌نویسند که در آن دیگر خبری از حفظ کردن ترتیب حکومت پادشاهان یک سلسله نیست! دکتر تورج دریایی که او را با کتاب «سقوط ساسانیان» می‌شناسیم، یکی از 6 نویسنده کتاب «تاریخ جهان»است که جلد نخست آن از دنیای باستان تا قرون وسطی را دربرمی‌گیرد.
او می‌گوید: «الان در آمریکا مرسوم شده است که تمام دانشجوهای سال اول و دوم یکسری کلاس‌های عمومی را بردارند که «تاریخ جهان» هم از آن جمله است. 20 یا 30 سال پیش در جهان غرب فقط تاریخ تمدن غرب تدریس می‌شد، اما امروزه خیلی روی تاریخ جهان تأکید می‌شود.
«پنج نویسنده دیگر این کتاب و من که هر کدام در بخشی از تاریخ جهان تخصص داریم، تصمیم گرفتیم یک کتاب تاریخ جهان بنویسیم که پس از 6 سال کار، جلد اول آن منتشر شده است.»او درباره بازه زمانی جلد اول تاریخ جهان می‌گوید: «این کتاب از عصر کشاورزی شروع می‌شود و تقریبا در قرن شانزدهم میلادی به پایان می‌رسد البته در جلد بعدی، رنسانس را تا تاریخ معاصر پی خواهیم گرفت.»
جلد اول تاریخ جهان در 17 بخش منتشر شده است. دریایی درباره تقسیم‌بندی نوشته شدن بخش های این کتاب می گوید:« من به خاط حوزه تخصصی خود، بیشتر بخش هایی را که به تاریخ رم، یونان، هند و ایران مربوط بوده است نوشته‌ام. یکی از همکاران بخش مربوط به مصر، بین‌النهرین و دنیای اسلام را نوشته، یک تاریخدان دیگر بخش مربوط به چین و آسیا را نوشته است و دو نویسنده بخش‌های مربوط به تمدن آمریکای مرکزی و اروپا را نوشته‌اند.»
نگاه جدید به تاریخ
دریایی درباره تم‌های مورد نظر گروه نویسندگان تاریخ جهان می‌گوید: «برای نوشتن این کتاب چند فرمت و تم مشخص را در نظر داشتیم. آنچه که از ابتدای کار در نظر داشتیم این بود که باید درباره برخورد و رویارویی انسان‌ها و تمدن‌ها بنویسیم و همچنین درباره اپیدمی‌هایی که به وجود آمدن و انتقال آنها از تمدنی به تمدن دیگر، نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت بشر دارد.
به عنوان مثال یک اپیدمی که در قرن اول قبل از میلاد در چین آغاز می‌شود، سرانجام در قرن سوم میلادی جان یک سوم از مردم رم و منطقه دریای مدیترانه را می‌گیرد. اینکه چگونه این اپیدمی از چین به این منطقه رسیده، نشان دهنده یک نوع ارتباط و رویارویی بین این مردم است. من در آغاز کتاب، پیشگفتار بلندی دارم که در آن درباره کشاورزی و اپیدمی و تأثیر آنها بر تاریخ بشر به‌طور جداگانه بحث شده است.»
او اضافه می‌کند: «در این کتاب خیلی کمتر راجع به تاریخ سیاسی صحبت شده چون نه دانشجویان مایل هستند این چیزها را بشنوند و نه ما به عنوان تاریخدان دوست داریم راجع به شاه اول ، دوم و... صحبت کنیم.
این چیزها چه فایده‌ای برای دانشجویی دارد که می‌خواهد از این کلاس سود ببرد؟ بیشتر لازم است مسائلی را که حتی امروزه هم انسان‌ها با آن درگیرند در این تاریخ‌ها بیاوریم تا دانشجویان ببینند یک نوع سیکل‌هایی در تاریخ هست که دوباره پیش می‌آید و با شناختن این تم‌ها، مشکلات مردم قدیم را بشناسند و ببینند زیاد هم با امروز فرق ندارد! تاریخ جدید یعنی این.»
سهم تاریخ ایران باستان در کتاب «تاریخ جهان»
دریایی در پاسخ به این سؤال که تاریخ ایران‌باستان چه سهمی در این کتاب دارد، می‌گوید: «در این کتاب سهم تاریخ ایران باستان نسبت به تاریخ‌های دیگر موجود در دنیا بیشتر است چون من در آن همکاری می‌کردم و با توجه به قواعدی که ویراستار برای ما تعیین می‌کرد، تا جایی که توانستم قسمت‌های نسبتاً بلندی را درباره تاریخ ایران‌باستان در کتاب آورده‌ام.»
وی درباره دلایل کمتر مطرح شدن تاریخ ایران‌باستان در منابع تاریخی می‌گوید: «درباره تاریخ ایران‌باستان کار آنچنانی نشده است. بیشتر کارها یکسری گزافه‌گویی بوده که در تاریخ به آن غلو کردن می‌گوییم. یک قسمت‌هایی هم که اصلاً نادیده گرفته می‌شود. بنابراین کار آنچنانی نمی‌شود. تعداد کسانی هم که در جهان روی تاریخ ایران و خصوصاً ایران‌باستان کار می‌کنند، خیلی اندک است.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا کم بودن منابع درباره ایران باستان به دلیل از بین رفتن منابع پهلوی است، می‌گوید: «بله، منابع از بین رفته، اما نه همه منابع. فکر می‌کنم سبک هر تمدنی فرق می‌کند. مثلاً درباره تمدن هند تا سال 500 قبل از میلاد و حتی بعدتر هیچ منبعی نداریم.
دلیلش این نیست که هند تمدن غنی ندارد، بلکه سبک فکر و رویارویی آنها با تاریخ خیلی فرق می‌کند یا مثلاً تاریخ قوم یهود که تاریخ کتابت خیلی برایشان مهم است. یا رمی‌ها و یونانی‌ها که تاریخ را به کتابت درمی‌آوردند. مردم شرق و خصوصاً ایرانی‌ها یک سنت دیگر داشته‌اند که در کتیبه‌ها خود را نشان می‌دهد. ما به زبان‌های مختلف راجع به تاریخمان سند داریم که باید در کنار هم گنجانده شوند.»
دریایی نوشتن به زبان فارسی را هم یکی از دلایل کمتر مطرح شدن تاریخ ایران‌باستان در جهان می‌داند و می‌گوید: در قرون وسطی وقتی می‌خواستند کاری بنویسند که همه بخوانند، یا به عربی می‌نوشتند یا به لاتین که زبان‌های بین‌المللی آن دوره بودند.
قبل از آن هم یونانی و آرامی بین‌المللی بودند. در عصر معاصر هم چه خوشمان بیاید و چه نیاید، زبان انگلیسی بین‌المللی است اما چند نفر را می‌شناسید که در ایران آثارشان را به زبان انگلیسی می‌نویسند یا حتی آثارشان به انگلیسی ترجمه می‌شود؟ این یک مسئله است و مسئله دیگر هم این است که در خارج از کشور کرسی تاریخ ایران‌باستان تک و توک است.»
اسناد زندگی اجتماعی ایرانیان باستان
آنچه که در بیشتر کتیبه‌های باستانی ایران و حتی منابع تاریخی بعد از اسلام دیده می‌شود، اسنادی درباره زندگی شاهان و طبقات بالای جامعه است اما دریایی می‌گوید: «هر دوره‌ای از تاریخ ایران‌باستان منابع مخصوص خودش را دارد. ب
ستگی دارد که شما به چه منبعی نگاه کنید. کتیبه‌های سلطنتی بیشتر از دید پادشاهان است که در نوشتن تاریخ از دید اجتماعی و انسانی آنچنان کمکی نمی‌تواند بکند. منابع دیگر منابعی است که می‌شود گفت دشمنان ما نوشته‌اند ولی در عین حال شیفته امپراتوری ایران بوده‌اند و بیشتر به عنوان یک شیء خارجی به جامعه ایران نظر می‌افکنده‌اند.»
او درباره الواح باستانی و ارتباط آنها با زندگی مردم جامعه می‌گوید: «ما الواح عیلامی داریم که درباره زندگی روزمره مردم است و در آنها مطرح شده است که چه کسی سرکارگر است، کارگران چقدر حقوق می‌گیرند و.... که می‌تواند دید دیگری درباره زندگی اجتماعی و اداری این جامعه به ما بدهد.
اشیای بازمانده هم می‌تواند استفاده‌هایی برای نوشتن تاریخ روزمره داشته باشد. مثلاً مهرها و سکه‌ها دید دیگری درباره وضعیت جامعه به ما می‌دهد و در نهایت باید از چند زاویه به این منابع نگاه کنیم تا در رویکرد اجتماعی و انسانی به تاریخ به ما کمک کند.»
ابطال توهم توطئه!
دیدگاه غالبی که درباره منابع پیش از اسلام در ایران وجود دارد این است که با فتح ایران در پایان دوره ساسانی، بسیاری از منابع پهلوی برای همیشه نابود شده‌اند. دکتر دریایی می‌گوید: «من اصلاً اعتقاد ندارم که تمام منابع سوزانده شده و از بین رفته است. بعد از اسلام، زبان بین‌المللی زبان عربی است و از غرب چین گرفته تا مدیترانه به این زبان می‌نویسند. می‌توان به جرأت گفت که تمام منابع پهلوی مهم به عربی ترجمه شده است.
در دوره عباسی مکانی به نام «بیت الحکمه» وجود داشته که ایرانی‌های مسلمان در آن کار می‌کردند و مأمور بودند منابع مهم پهلوی را به عربی ترجمه کنند که بسیاری از آنها هم‌اکنون موجود است. بسیاری از کتاب‌های عربی را هم ایرانی‌ها نوشته‌اند. پس آن پارچه‌نوشته‌ها و چرم‌نوشته‌ها در زمانی که زبان پهلوی دارد از یاد می‌رود و چیزهای مهم هم به عربی ترجمه شده چه فایده‌ای دارد؟!»
او می‌افزاید: «در رژیم گذشته این مسئله باب شده بود که اعراب آمدند و تمام کتابخانه‌ها را سوزاندند و رفتند که این دیدگاه یک دعوای خیلی جدی بین یکسری از روشنفکران سکولار ایرانی و مذهبیون ایجاد کرده بود. بسیاری از ناسیونالیست‌های دو آتشه این دیدگاه را مطرح می‌کردند و می‌کنند که زبان ما فارسی است و به آنچه که به عربی نوشته شده کاری نداریم.
آنها همچنین به جای اینکه درباره نقش ایرانیان در اعتلای اسلام صحبت کنند، آن را نفی می‌کنند. در صورتی که نمی‌دانند با انکار این منابع عربی و با انکار تأثیر ایرانیان، در حقیقت به خودشان ضربه می‌زنند! اینها مسائلی است که در دوره معاصر با آنها درگیر بوده‌ایم و خیلی هم جا افتاده است و هنوز هم ادامه دارد.
برعکس خیلی از کشورها که در آنها تاریخ پویا است و هر نسلی دوباره تاریخ را می‌نویسد و مورد سؤال قرار می‌دهد، ما خیلی راحت با مشیرالدوله یا تاریخ‌هایی که آقای کشاورز با دید چپ ترجمه کرده‌اند، بزرگ شده‌ایم؟»
کارهای در دست چاپ
دکتر دریایی که این روزها برای انجام کارهای فصلنامه «نامه ایران‌باستان» مرکز نشر دانشگاهی در ایران به سر می‌برد، به زودی با همکاری ایرج افشار مجموعه نامه‌های یک مستشرق به نام دکتر برنر هنینگ به تقی‌زاده را منتشر می‌کند که درباره مسائل ایران‌شناسی است. او می‌گوید: «ناشر این کتاب بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی است و به زودی منتشر می‌شود، اما کتاب دیگری هم با عنوان تاریخ ساسانی دارم که تبلیغاتش در سایت آمازون انجام شده و به زودی در انگلستان منتشر می‌شود.»