بنرها و پلاكاردها سفارش داده مي‌شود، سالن‌ها رزرو مي‌شود، كارت‌هاي دعوت پخش مي‌شود و... تا شهر خودش را براي استقبال از «قوم به حج رفته» آماده كند. اتفاقات خوبي مي‌افتد؛ همين كه چشم‌مان به اين پلاكاردها و بنرها و... مي‌افتد خودش نشانه‌اي است از حاكميت شعائر اسلامي، بر بخشي از سبك زندگي اسلامي ما. اما گاهي وقت‌ها و البته غالبا از سر فراموشي و سرشلوغي و امثالهم، اين رفتارهاي اسلامي دچار تغيير و تحولاتي مي‌شود. بالاخره انتظار از «قوم به حج رفته» بسيار است و وقتي كه برخي از تغيير رفتارها در اين ميانه مشاهده مي‌شود هضمش ممكن است سخت‌تر باشد. در اين مطلب قصد داريم به بخشي از رفتارهاي نسبتا تغيير يافته در استقبال از بازگشت حاجيان بپردازيم؛ رفتارهايي كه اي كاش نباشند تا اين نشانه‌هاي سبك زندگي اسلامي درخشش بيشتري داشته باشند.
- وليمه‌هايي كه بايد هم شأن اين سفر باشد
وليمه لطف و صفاي خاص خودش را دارد. در دين ما هم بر آن تأكيد شده است. برخي از حاجيان ترجيح مي‌دهند كه پيش از سفر حج، تالاري رزرو كرده و از اين بابت خيال خودشان را راحت كنند، البته برخي ديگر ترجيح مي‌دهند كه بعد از بازگشت تكليف تالار و وليمه را مشخص كنند چون هميشه احتمال دير و زود شدن زمان پروازها وجود دارد. براي وليمه دادن بابت بازگشت از سفر حج، بسيار سفارش شده است. اساسا در اسلام، سفرهاي كه پهن شود و عده‌اي دور آن بنشينند و غذا ميل كنند از ارج و قرب بالايي برخوردار است و دعاهاي سر اين سفره زودتر اجابت مي‌شود. اما متأسفانه در بخشي از اين برنامه‌ها تكلف به جاي سادگي نشسته است و اساسا حاجيان، خودشان را به سختي مي‌اندازند و خداي ناكرده در برخي موارد نيز شاهد خودنمايي‌ها و اسراف‌هايي هستيم. بهترين وليمه‌ها، ساده‌ترين آنهاست؛ وليمه‌هايي كه حاجيان را به اين دردسر نيندازد، از اسراف در آن خبري نباشد و فقرا نيز در آن ديده شوند. استفاده از يك يا نهايتا 2نوع غذا و عدم‌دور ريختن ته مانده غذاها و... جزو مواردي است كه در اين وليمه‌ها مي‌تواند مورد توجه قرار بگيرد تا مراسم در شأن حاجي از سفر برگشته باشد.
- در خريد سوغاتي كمي تعادل داشته باشيد
لابد شما هم اين انتقاد را زياد شنيده‌ايد كه وقت زيادي از حاجيان ايراني در عربستان به خريد در بازارها گذشته و از اين بابت زائران ايراني، هميشه مورد انتقاد زائران ديگر كشورها بوده‌اند. البته در اين نكته كه زائر خانه خدا بايد سوغاتي بياورد و اين سوغاتي آوردن حتي ارزش ديني زيادي دارد جاي بحث و اما و اگري نيست اما نكته در تغيير شكل و فرهنگ اين رفتار پسنديده ديني است. مي‌گويند كه هزينه‌هاي يك حاجي ايراني گاهي وقت‌ها به 3برابر هزينه اعزام او نيز مي‌رسد؛ يعني رقمي بين 20تا 30ميليون تومان. بخشي از اين مبلغ صرف خريد سوغاتي‌ها مي‌شود. نكته ديگر اين است كه برخي از حاجيان سفارش مي‌كنند كه خريدهايي هم در بازارهاي ايران شود تا جنس‌هايشان جورتر باشد. اين يعني يك اسراف آشكار كه مي‌تواند خلاف سفارش‌هاي ديني ما هم باشد. همانطور كه سفارش به خريد سوغات شده، سفارش به عدم‌اسراف و به زحمت افتادن حاجيان هم شده است. بحث بعدي، خريد هديه براي حاجي توسط اقوام نزديك است كه اين امر نيز هزينه‌هايي را بر دوش استقبال‌كنندگان مي‌اندازد. مراعات حاجيان در خريد سوغاتي‌ها، خريد سوغاتي‌هايي كه نمونه ايراني آنها در داخل كشور بهتر و ارزان‌تر است و سفارش به مهمانان براي عدم‌خريد هديه و امثالهم، مي‌تواند جزو تمهيدات موجود در اين زمينه باشد.
- تشريفات را به حداقل برسانيد
از ديگر تغييرات فرهنگي و ديني كه در مراسم اينچنيني مطرح مي‌شود نوع بدرقه و استقبال‌هاست. عده‌اي از فاميل حاجي، هم براي خداحافظي مي‌آيند و هم براي استقبال از بازگشت وي. البته اين امر به‌خودي خود بسيار ارزشمند است اما اين كار وقتي از دايره سفارش‌هاي ديني و سبك زندگي اسلامي خارج مي‌شود كه پذيرايي از اين مشايعت‌كنندگان و مستقبلين و... تبديل به يك مراسم سنگين شود و بخش قابل‌توجهي از هزينه‌هاي اين سفر را به خود اختصاص دهد. اين كار را خيلي ساده‌تر و كم خرج‌تر هم مي‌توان برگزار كرد، جوري كه نه حاجي و اطرافيانش و نه مشايعت‌كنندگان و مستقبلين به زحمت بيفتند. كافي است مراسم بدرقه و استقبال در يك مدت محدود و مشخص توسط كل فاميل انجام شود تا حاجي موقع رفتن بتواند به كارهاي عقب‌افتاده‌اش برسد و موقع برگشت نيز بتواند خستگي اين سفر طولاني را از تن به‌در كند.
- بين 2تا 4نفر به فرودگاه بروند
حاجي به خانه خدا مي‌رود و بعد از چند هفته بازمي‌گردد. اين سفر چند سال انتظار به همراه داشته است و شايد يك‌بار در طول عمر هر كسي اتفاق بيفتد، پس انتظارات بالاست. حاجي انتظار دارد كه اقوام به ديدنش بيايند و اقوام هم وظيفه خود مي‌دانند كه به ديدارش بروند. اين سنت‌ها بسيار پسنديده و قابل‌تقديرند اما مشكل از جايي شروع مي‌شود كه فرودگاه‌ها و شريان‌هاي ارتباطي اطراف آنها درگير اين استقبال‌ها مي‌شوند. اين اتفاق هميشه جزو شكايت‌هاي پليس فرودگاه و پليس راهور در هنگامه بازگشت حاجيان بوده و هست. با توجه به حجم محدود فضا و جاي پارك در فرودگاه‌ها، وقتي كه حجم استقبال‌كنندگان و خودروهاي آنها بيش از حد استاندارد اين اماكن مي‌شود نتيجه‌اش ترافيك سنگين، سردرگمي پرسنل فرودگاه و درگير‌شدن مسافران ديگر پروازهاست. گاهي حتي به واسطه ترافيك و شلوغي ممكن است مسافران ديگر از پرواز خود جا بمانند. پسنديده‌تر آن است كه صرفا چند نفر به‌طور محدود براي استقبال و آوردن حاجي بروند و باقي فاميل در محله منتظر بمانند و از يكي‌دو خيابان آن طرف‌تر به استقبال حاجيان بروند؛ اينجوري هم سنت پسنديده استقبال حفظ مي‌شود و هم دردسري براي ديگران ايجاد نخواهد شد. ضمن آنكه هم‌محله‌اي ها هم در جريان موضوع قرار مي‌گيرند.
- معقول‌تر معابر را آذين بندي كنيد
اين روزها محل زندگي حاجيان را مي‌توان خيلي راحت تشخيص داد؛ با آذين‌بندي خانه و كوچه‌هايي كه اين عزيزان در آنها ساكن هستند. البته چند تا چراغ و پرچم ساده زدن، سنت خوبي است. هيچ عقل سليمي هم در آن مشكلي نمي‌بيند اما مسئله اينجاست كه گاهي وقت‌ها، چراغاني ابعاد وسيعي پيدا مي‌كند و چند شبانه‌روز اين چراغ‌ها روشن مي‌مانند. نكته بدتر اينكه گاهي حتي در طول روز هم اين چراغ‌ها روشن مي‌مانند و كسي به فكر خاموش كردن آنها نيست. استفاده از حداقل لامپ‌ها و آن هم كم‌مصرف، خاموش كردن آنها هنگام روز و در ساعت‌هاي نيمه شب به بعد، عدم‌استفاده از برق عمومي كه مشكل شرعي و خطر جاني دارد، عدم‌استفاده از لامپ‌هاي بسيار قوي و آزاردهنده و... مي‌تواند اين كار را بدون هيچ مشكلي به سرانجام برساند. اسراف منع ديني دارد؛ حاجي و غيرحاجي هم نمي‌شناسد و حكم ديني هميشه جاري و ساري است.
- خود را اسير تكلف‌هاي نوساخته نكنيد
استقبال از حاجيان مي‌تواند بسيار ساده برگزار شود؛ چنانچه كارهايي چون نصب بيش‌از حد بنر و پارچه‌نوشته و پلاكارد، توزيع كارت‌هاي دعوت از فاميل براي مراسم وليمه، خريد دسته‌گل و فيلمبرداري و... انجام نشود. چنين رفتارهايي البته به شكلي بسيار ساده و معقول‌تر مي‌تواند انجام شود اما متأسفانه بعضا تعداد بنرها و پارچه نوشته‌ها 2رقمي مي‌شود كه واقعا مشخص نيست چرا فيلمبرداري با دوربين‌هاي ساده خانگي و حتي با دوربين‌هاي باكيفيت تبلت‌ها و گوشي‌هاي همراه هم مي‌تواند انجام شود. اينكه چرا بايد اين همه هزينه فيلمبرداري حرفه‌اي شود هم علتش نمي‌تواند جز حواس‌جمع نبودن برخي از حاجيان باشد كه از كجا آمده‌اند و چرا رفته‌اند و چگونه برگشته‌اند.
- دسته‌گل‌هاي گران‌قيمت نخريد
مسئله ديگري كه در استقبال از حاجيان مورد تأكيد قرار مي‌گيرد، تهيه دسته گل و قرباني‌كردن است. اين موارد نيز البته مي‌توانند خيلي كم‌خرج‌تر برگزار شوند. سفر خانه خدا، جدا از سفرهاي ديگر است. واقعا نيازي به دسته گل آنچناني ندارد. كلي هزينه دسته گل‌ها مي‌شود و بعد از چند روز قابل‌استفاده نيستند. قرباني‌كردن هم وقتي كه حاجي وليمه مي‌دهد، تقريبا وجهه خودش را از دست مي‌دهد مگر اينكه گوشت آن صرف امور خيريه شده يا بين همسايه‌ها و نيازمندان پخش شود، نه اينكه صرف مهماني‌هاي بعدي شود. نكته اصلي‌تر هم اين است كه هيچ‌يك از اين موارد واجب نيستند، مستحب هستند. اگر انجام عمل مستحب، منجر به شكل گرفتن عمل حرامي شود قطعا بايد از آن صرفه نظر كرد. خريد دسته گل البته مي‌تواند از نظر ديني امري مباح باشد اما صرف هزينه‌هاي سنگين براي اين موارد از دل اين مباح، اعمالي چون تبذير و اسراف و چشم و هم چشمي و... را بيرون مي‌آورد. مراسم استقبال از حاجي نيز بايد به سادگي خود حاجي در مكه و مدينه و به همان سلامت باشد.
- چند راه‌حل طلايي براي جلوگيري از حواشي استقبال
از نخستين پيشنهادهايي كه مي‌توان مطرح كرد تجميع مهمانان چند حاجي در يك وليمه است. واقعا تجميع چند مراسم، هيچ اشكالي نداشته و بسيار هم پسنديده است.
پيشنهاد ديگري كه بسيار ديني و پسنديده است، استفاده از مساجد براي مراسم وليمه حاجيان است. اينجوري هم كمك هزينه‌اي به متوليان مسجد داده مي‌شود تا امور خانه خدا را بهتر اداره كنند و هم به‌واسطه احترام مسجد، از ريخت‌وپاش‌ها جلوگيري مي‌شود. نكته بعدتر و بهتر اين است كه خانه خدا، همه‌اش براي ختم نيست، بايد وليمه و حتي مراسم شادي مثل عقدها و... هم در آن اتفاق بيفتد تا به رونق سابقش بر‌گردد.
از ديگر جايگزين‌هايي كه مي‌تواند كاربرد داشته باشد، استقبال‌هاي دسته جمعي است. اين مراسم دسته جمعي ايضا مي‌تواند براي چند حاجي و يكباره صورت بگيرد. البته بسيار بهتر است كه اين استقبال در محله صورت بگيرد تا از شلوغي‌هاي پيش آمده در پايانه‌هاي مسافري و فرودگاه‌ها جلوگيري شود. اگر هم اصرار بر اين استقبال بود بهتر است كه تعداد كمي به فرودگاه بروند و ترجيحا استقبال‌كنندگان چند حاجي نزديك به هم كه موعد برگشت‌شان يكي است مراسمي يكپارچه بگيرند.
بعضي از حاجي‌ها در كارت دعوت خود قيد مي‌كنند كه از آوردن هرگونه هديه جدا خودداري شود. اين ايده مي‌تواند براي همه حاجيان اجرايي باشد و نيز فاميل را از سختي خريد هديه معاف كند.
رويكرد بعدي حاجيان استفاده از سوغاتي‌هاي ارزان، با ارزش معنوي مي‌تواند باشد. باور كنيد بازارهاي داخلي، هم جنس‌هاي بهتري دارند، هم كيفيت و هم تنوع بيشتري پس چرا بايد مهم‌ترين سفر زندگي و وقت معنوي را به خريد در كشور غريبه اختصاص داد؟ همان سوغاتي‌هاي ارزان با ارزش معنوي مي‌تواند پاسخگوي نياز حاجيان باشد.