افرادی که بیشترین پروازهای هوایی در جهان را انجام می‌دهند- دیپلمات‌ها، خدمه هواپیما و بازرگانان بین‌المللی- به‌طور فزاینده‌ای در واقع به‌صورت کاركنان شیفتی در نظر گرفته می‌شوند که سبک زندگی‌شان خطرات جدي براي سلامتيشان ايجاد می‌کند.
هنگامي كه شما در ارتفاع 10 هزار متری از زمین در هوا در حال گذر از یک قاره به قاره دیگر هستید، خودتان را در معرض مقدار اندکی پرتوهاي کیهانی و جت‌زدگی قرار می‌دهید. اگر فقط یکی دو بار در سال سفر هوایی كنيد، این موضوع چندان مایه نگرانی نیست. میزان پرتوهایی که دریافت می‌کنيد، بسیار اندک است و معمولاً در طول چند روز می‌توان بر جت‌زدگی غلبه کرد.
اما کسی که چندین بار در سال سفر هوایی می‌کند- به‌عبارت‌دیگر هرماه دست‌کم دو بار سفرهای هوایی فراکشوری انجام می‌دهد، در معرض خطر بالاتری عوارضی مانند سرطان‌ها و سایر مشکلات مزمن بهداشتی قرار می‌‌گيرد.
اسکات کوهن که درباره عوارض احتمالی سفرهای هوایی مکرر مي‌گويد: "برخی از پروازکنندگان مکرر از دانستن اینکه قرار گرفتنشان در معرض پرتوتابی بیشتر از کاركنان نیروگاه‌های هسته‌ای است، شگفت‌زده می‌شوند. و معدودی از آنان درمی‌یابند که جت‌زدگی مکرر باعث اختلال کار ژن‌هایی می‌شود که بر سالمندی تأثیر می‌گذارند و خطر دچار شدن به بیماری قلبی را بالا می‌برد."
- پرتوهاي خطرآفرين
خورشید و ستارگان به‌طور مداوم کره زمین را با پرتوهاي کیهانی بمباران می‌کنند. جو و میدان مغناطیسی سیاره زمین ما را از اغلب این ذرات محافظت می‌کند. اما اگر شما تا 10 هزار متر از سطح زمین اوج گرفته باشید، جو نازک خواهد بود و میزان قرارگیری شما هم به این پرتوها اندکی بیشتر می‌شود.
این موضوع درصورتی‌که شما به‌طور گاه‌گاهی پرواز کنید، مایه نگرانی نیست. هنگام پرواز در يك فاصله هوایی 4500 کیلومتری و زمان سفر هوایی 4 ساعت و چهل‌وپنج دقیقه‌ای چه میزان پرتو دریافت می‌کنید. دو اپیدمیولوژیست در مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، لین پینکرتون و باربارا گراجوسکی نیز اطمینان می‌دهند که در افرادی که پروازهای گاه‌گاهی انجام می‌دهند، نگرانی از این لحاظ وجود ندارد.
اما افرادی که سفرهای هوایی متعدد انجام می‌دهند، از جمله خلبانان، مهمانداران و سایر کارکنان هواپیماها در برخي از كشورها به‌عنوان «کارکنان در معرض پرتوتابی» رده‌بندی می‌شوند- زیرا آنان به همان اندازه برخی از کارکنان نیروگاه‌های هسته‌ای در معرض پرتوتابی قرار دارند.
«کمیسیون بین‌المللی حفاظت رادیولوژیک» حد مجاز دوز دریافتی 20 هزار میکروسیورت در سال را به‌عنوان میانگین دوز دریافتی در طول پنج سال (بنابراین 100000 میکروسیورت در پنج سال) برای کارکنان در معرض پرتوتابی، و 1000 میکروسیورت در سال برای عموم مردم توصیه می‌کند.
شما در پروازي براي مثال ميان میان لوس‌آنجلس تا نیویورک با فاصله چهار هزار كيلومتر حدود 40 میکروسیورت پرتوتابی دریافت می‌کنید، بنابراین انجام 25 بار پرواز هوایی میان این دو شهر باعث عبور از حد مجاز برای عموم مردم می‌شود. (ضمناً نگران دستگاه‌های اسکن‌کننده اشعه ایکس در فرودگاه نباشید، همان‌طور که می‌توانید در نمودار بینید میزان پرتوتابی آن‌ها بسیار اندک است. حتی در افراد مکرراً سفر هوایی می‌کنند میزان دریافت پرتوتابی از این راه بسیار کم است).
اما آیا دریافت این میزان دوز پرتوتابی اضافی اثر زیانباری بر سلامت می‌گذارد؟ پژوهش‌ها نشان داده‌اند که کارکنان هوایی با احتمال بیشتری نسبت به عموم مردم ممکن است به سرطان پوستی مرگبار ملانوم مبتلا شوند. در یک بررسی، خلبانانی که برای یک ساعت در ارتفاع 10 هزار متری پرواز می‌کردند، به همان اندازه پرتوهای سرطان‌زای ماورای بنفش A دریافت کردند که در طول یک جلسه 20 دقیقه‌ای استفاده از تخت برنزه کردن ساطع می‌شود.
شماری از بررسی‌های نیز نشان داده‌اند که زنان مهماندار هواپیما با احتمال بیشتری نسبت به عموم مردم ممکن است دچار سرطان پستان تشخیص داده شوند.
البته درباره هر دو نوع این سرطان‌ها، مشکل است مشخص کرد آیا صرف قرار گرفتن در معرض پرتوتابی یا عوامل دیگر ممکن است باعث افزایش این خطر در افراد شده‌اند. از طرف دیگر تخمین زدن دوزهای پرتوتابی در این بررسی‌ها غیرقطعی است و بالقوه تحت تأثیر عوامل مخدوش‌کننده است.
هاجو زیب، اپیدمیولوژیست در انستیتوی لایپزیک که سلامت اعضای خدمه پرواز را بررسی کرده است، توضیح می‌دهد: «درباره افزایش خطر سرطان پستان، تاثير تفاوت‌ها در موضوعات سلامت تولیدمثلی مشاهده‌شده است- برای مثال، داشتن بچه‌های کمتر و دیرتر بچه‌دار شدن. الگوهای کار شیفتی و شبانه در کارکنان هوایی نیز این خطر را بالا می‌برند.
درباره ملانوم، این بحث مربوط بوده است که افرادی که سفرهای هوایی مکرر انجام می‌دهد، ممکن است اوقات فراغتشان را به شکل متفاوتی از دیگران، شاید در زیر آفتاب بیشتر، بگذرانند که می‌تواند توضیح‌دهنده تفاوت‌ها در خطر ملانوم باشد.
- جت‌زدگي مزمن هم خطرناك است
البته در واقعيت پرتوتابي ممكن است چيز اصلي نباشد كه بايد نگران آن بود. هر چه ما بيشتر و بيشتر درباره اهميت خواب براي سلامت درمي‌يابيم، همچنين مي‌آموزيم كه چقدر بيخوابي و به هم خوردن ريتم‌هاي طبيعي خواب شما بر بدن تاثير مي‌گذارد.
امروزه پژوهشگران افردي كه جت‌زدگي مزمن را تجربه مي‌كنند، به عنوان شكل منحصربفردي از كاركنان شيفتي در نظر مي‌گيرند كه تاثيراتي درازمدت بر سلامت‌شان ايجاد خواهد شد. اما در اينجا هم تفاوت بزرگي ميان جت‌زدگي ناشي از مسافرت هاي گاهگاهي و جت زدگي مزمني كه مسافران هميشگي و كاركنان پرواز تجربه مي‌كنند، وجود دارد. اين گروه دوم هستند كه تاثيرات درازمدت بر سلامت را تجربه خواهند كرد.
سوري كوهن در اين باره مي‌گويد: «تداخل با ريتم‌هاي بدن بازتاب‌دهنده اختلالي گسترده در بسياري از فرايندهاي زيست‌شناختي، از جمله ظهور ژن‌هاي موثر بر پيري است.» او توضيح داد كه جت‌زدگي حتي ممكن است ژن‌هاي مربوط به دستگاه ايمني را خاموش كند، «و خطر دچار شدن به حمله قلبي و سكته مغزي را بالا ببرد. جت‌زدگي مزمن درازمدت در ميان كاركنان كابين خطوط هوايي با نقصان‌هاي شناختي از جمله اختلال حافظه همراه است.»
به گفته پينكرتون و گراجوسكي، كار شيفتي يا نوبتي، از جمله نوع كاري كه خدمه هوايي تجربه مي‌كنند، از جانب «سازمان بين‌المللي پژوهش سرطان» وابسته به سازمان جهاني بهداشت يك علت احتمالي سرطان در انسان‌ها شمرده مي‌شود.
كار شبانه و شيفتي همچنين با سقط جنين و مشكلات توليدمثلي مربوط شده است.
پينكرتون و گراجوسكي در اين باره مي‌نويسند: «سقط جنين در سه ماه اول در مهمانداران زن بارداري كه 15 ساعت يا بيشتر در طول ساعات طبيعي خوابشان پرواز مي‌كنند، نسبت به مهمانداراني كه كمتر در طول ساعات طبيعي خواب پرواز مي‌كنند، با احتمال 50 درصد بيشتر دچار سقط جنين مي‌شوند.»
البته در اين مورد هم، پروازكنندگان گاهگاهي يا تفريحي نبايد نگران باشند و در عین حال به نظر مي‌رسد ملاتونين به برطرف كردن جت‌زدگي كمك مي‌كند.
- ايجاد لخته‌هاي خوني در وريدهاي پا
در مجموع براي اغلب افراد خطرات فوري براي سلامت در حين پرواز هوايي بايد مهم‌تر از مشكلات درازمدت شمرده شود.
از جمله اين خطرات افزايش خطر چهار برابري احتمال لخته شدن خون در وريدهاي عمقي پا در پروازهاي طولاني‌مدت است. به عبارت ديگر، در اين موارد حتما لازم نيست سفرهاي هوايي مكرر داشته باشيد تا به اين مشكل سلامتي دچار شويد. اگر در حال مصرف قرص‌هاي خوراكي ضدبارداري باشيد، اين خطر مي‌تواند حتي بالاتر باشد.
فضاهاي محصور در كابين‌هاي هواپيما- همراه با ضعف دستگاه ايمني پس از يك خواب بد شبانه در يك پرواز درازمدت- همچنين به انتشار بيماري‌هاي عفوني كمك مي‌كند.
در يك بازبيني درباره خطرات بهداشتي سفر هوايي در ژورنال لنست متشر شده، آمده است: «از سال 1946 به بعد، چندين شيوع بيماري‌هاي عفوني وخيم در خطوط هوايي تجاري گزارش شده است، از جمله آنفلوآنزا، سرخك، نشانگان حاد شديد تنفسي (سارس)،سل، مسموميت غذايي، آنتريت ويروسي، و آبله مرغان.»
منبع: Vox