روز پایانی جشنواره با تنی چند از داوران بخش موسیقی ایرانی و همین‌طور مدیران موسیقی، به گفت‌و‌گویی انتقادی نشستیم. در این میزگرد هوشنگ ظریف، عطا جنگوک، داریوش پیرنیاکان (دبیر جشنواره)، محمد حسین احمدی (مدیر دفتر شعر و موسیقی وزارت ارشاد) و معاون وی، علی ترابی حضور داشتند.
- آقای پیرنیاکان! به عنوان یک موسیقیدان و دبیر ششمین جشنواره موسیقی جوان، بفرمایید که اصولاً خروجی چنین جشنواره‌ای چیست یا چه می‌تواند باشد؟
پیرنیاکان: خروجی یک جشنواره بستگی به طراحی آن دارد. جشنواره جوان از ابتدا به منظور کشف استعدادهای جوان در خصوص نوازندگی سازهای مختلف چه ایرانی و چه کلاسیک غربی طراحی شده بود تا در صورت حمایت، اینها بتوانند در آینده جای استادان خود را بگیرند. اما این جشنواره در برخی مقاطع از هدف نخستین خودش دور شد.
برای مثال در دور پنجم، بنا را بر گروه نوازی گذاشتند و این باعث افت شدید جشنواره شده بود. پس یکی از ویژگی‌های جشنواره ششم بازگشت به چارچوب‌های نخستین بود و دیگری هم مسئله حفظ ردیف.
استعدادهای خوبی را پیدا کردیم که ردیف‌های مختلف را به خوبی فرا گرفته بودند و هر چه می پرسیدیم می دانستند. بنابراین خروجی جشنواره یعنی همین جوانان مستعد که به خوبی توانسته بودند ردیف را با حفظ چارچوب‌های مربوطه فرا بگیرند و از صافی داوری بگذرند.
آقای جنگوک! من در طول برگزاری جشنواره شاهد بودم جوانان گاهی به صورت بداهه تکنوازی می‌کردند که این شیوه نواختن از سوی هیات داوران مورد انتقاد قرار می‌گرفت و صراحتاً می گفتند عین ردیف بزن. خود شما که تکنوازی‌های منحصر به فردی در کارنامه هنری‌تان دارید، اگر قرار بود عین ردیف بزیند، آیا به اینجا می‌رسیدید؟
جنگوک: بداهه نوازی مرحله ای پس از این است. وقتی جوانان ما الگوهای ردیف را خوب یاد گرفتند و به واقع آنها را هضم کردند، آنگاه می‌توان خوشبین بود تا تعدادی از ایشان بتوانند بدهه نواز توانایی باشند. در این مرحله نباید انتظار داشته باشیم. ممکن است آنها به جای بداهه نوازی چیزهای ربط و بی ربطی را به هم پیوند بزنند، در حالی که اگر به درک عمیقی از ردیف برسند، دیگر نگرانی وجود ندارد.
- یعنی هیچ برنامه ای برای کشف استعدادهای بداهه نوازی نبوده است؟
پیرنیاکان: ببینید، بداهه نواز را نمی‌شود کشف کرد! اگر از همین جوان مستعد مراقبت‌های لازم صورت بگیرد، در آینده می‌تواند یک بدهه نواز بشود. بدهه نوازی چیزی نیست که یک جوان بیست و چند ساله بتواند انجام دهد. او فعلاً در حال تمرین و یادگیری است. به نظر من حتی مطرح کردن این موضوع درست نیست، چه رسد به آنکه در عمل بدان پرداخته شود. طرح آن هم انحراف به وجود می آورد.
- ولی گاهی اوقات خلاقیت‌های کوچکی را شاهد بودیم که آقای گنجه ای تذکر می‌دادند از خودتان نزنید، عین ردیف بزنید.
پیرنیاکان: اینها از نظر من خلاقیت نیستند.
- من ارزشگذاری نمی‌کنم. فقط می گویم که چنین حسی در برخی از آنها وجود داشت.
پیرنیاکان: اتفاقاً همین باعث انحراف می‌شود. وقتی جوان هنوز قوام پیدا نکرده و به قول آقای جنگوک مطلب را هضم نکرده است، چگونه می خواهد خلاقیت به خرج دهد و بداهه نوازی کند. این مرحله طول می کشد و باید زمان بگذرد تا به یک درجه مطلوبی از آموزش برسد.
- به موضوع دیگری می پردازم. تقریباً بخش بزرگی از شهرت و اعتبار همه شما، مدیون گروه نوازی در گروه‌های مختلف است یا انتشار آثار گروه نوازی. حال چگونه می شود که نسل جوان در جشنواره ای که به نام آنها برگزار می‌شود، از یک چنین امکانی محروم باشد؟
ظریف: ممکن است در جشنواره‌های آینده بخشی هم به گروه نوازی اختصاص پیدا بکند ولی در نظر داشته باشید که جشنواره ششم پس از چند سال وقفه برگزار شد و برای خود من جذابیت‌های زیادی داشت.
خیلی پر شور بود. تعداد شرکت کننده‌ها زیاد بود و جالب اینکه بیشتر استعدادها را در بین شهرستانی‌ها دیدیم. بنابراین لازم است از آنها حمایت بیشتری صورت بگیرد و این جشنواره می‌تواند محمل خوبی برای کشف و حمایت نوازندگان خوب شهرستانی باشد. نکته دیگری را هم اضافه بکنم و آن اینکه توقعات عموم از این جشنواره خیلی زیاد است. ما در حد بضاعت موجود کار می کنیم. واقعاً نمی‌توان چند موضوع همزمان را از چنین جشنواره ای انتظار داشت.
پیرنیاکان: اجازه بدهید نکته ای را اضافه بکنم. گروه نوازی در مرحله دوم می تواند موضوع جشنواره باشد. یعنی این جوان ابتدا باید در مرحله تکنوازی به یک جایی برسد تا بعد بتواند در گروه نوازی ایفای نقش کند. اتفاقاً یک مسابقه گروه نوازی باعث می شود که عیب و ایراد نوازندگی جوانان پوشیده بماند. شما در یک اجرای گروهی چگونه می توانید تشخیص دهید که مضراب نوازنده درست است یا نه؟
اگر عیب و ایراد نوازندگی این جوان گرفته نشود، همین جور ادامه می دهد و نمی تواند راه درست را پیدا کند ولی وقتی در جشنواره تکنوازی عیب کارش را می‌فهمد، خود به خود در پی رفع اشکال می‌رود.
پس از آن وقتی کارشان به حد مطلوبی رسید خودشان به فکر تشکیل گروه می افتند و در صورت حمایت مسئولان فرهنگی و موسیقیدانان می‌توانند کارهای ارزشمندی را اجرا کنند. نمونه‌اش گروه سپهر که یک مدت زیر نظر آقای طلایی و یک مدت زیر نظر من فعالیت می‌کردند و الان راه خود را پیدا کرده‌اند و به طور مستقل کار می کنند.
- بحث دیگری که در ارتباط با موسیقیدانان جوان مطرح می شود، مسئله تولید است. شما از گروه سپهر به عنوان یک نمونه مستقل و موفق یاد کردید. پرسش این است که اگر صدها گروه مثل سپهر داشته باشیم، چه اتفاقی در حوزه خلاقیت موسیقی ایرانی می‌افتد؟
پیرنیاکان: ما هنوز در ابتدای کار قرار داریم. اول باید گروه تشکیل بدهیم و پس از آن به فکر خوراک باشیم تا این گروه‌ها بتوانند اجراکنند. وقتی گروه شکل بگیرد، خود جوانان به فکر می‌افتند که تولید کنند. اینها در بدو کار نیاز به حمایت دارند. اگر به مرکز حفظ و اشاعه نگاهی داشته باشید،می بینید که از میان هنرآموزان آن مرکز، افرادی مثل علیزاده، لطفی، مشکاتیان، جنگوک و شکارچی آهنگساز شدند.
- پرسش را از زاویه دیگری مطرح می‌کنم. اگر 30 سال به عقب برگردیم ، برای مثال با یک جنگوک جوان یا شکارچی جوان روبه رو می شویم. واقعاً چه اتفاقی افتاد که اینک با کارنامه ای قابل قبول از اینها به عنوان آهنگساز یاد می کنیم؟
جنگوک: به نظر من برای خلاقیت در موسیقی ایرانی نباید تصمیم گیری کرد. در صورتی که شرایط مهیا باشد، خودش سرک می کشد و به پختگی می‌رسد. به قول جامی:
پری رو تاب مستوری ندارد
در ار بندی سر از روزن برآرد
اگر هنرآموز آموزش درست ببیند، راه خودش را پیدا می کند و اصلاً نیازی هم ندارد که دیگران به به و چه چه برایش بخوانند. این مسیر یک منطق و مبنایی دارد که اگر به درستی طی شود، هنرآموز حتماً موفق می شود.
- آیاجشنواره جوان برنامه ای برای کشف آهنگسازان جوان ندارد؟
پیرنیاکان: همین برنامه ای که الان ملاحظه می کنید، مقدمه ای بر کشف دیگر استعدادهاست. نکته دیگر اینکه آهنگساز را نمی‌شود ساخت ولی نوازنده را می‌توان تربیت کرد. جشنواره نمی‌تواند تعیین کند که چه کسی خلاقیت دارد یا ندارد. این به خود هنرمند جوان مربوط است. آهنگسازی یک ذوق است و ذوق را همیشه جامعه کشف می‌کند.
اینهایی که الان اسم و رسم دارند، به دلیل آن است که یک خوراکی را به جامعه داده‌اند و جامعه آن را پذیرفته و جذب کرده است. جشنواره موسیقی جوان جایگاه کشف آهنگساز نیست.
- جناب دکتر احمدی در فرهنگ ایرانی حمایت های والدین از فرزندانشان از بدو تولد تا شب عروسی شان بلا انقطاع ادامه دارد. یعنی به صرف اینکه فرزندشان در کلاس اول ابتدایی نمره 20 گرفت، جایزه ای به او نمی دهند و رهایش کنند. اما ساختار مدیریت فرهنگی ما غیر از این است. شما به عنوان یک مدیر موسیقی چه برنامه ای برای بعد از جشنواره دارید؟ آیا مانند ادوار گذشته برگزیدگان را به حال خود رها می‌کنید؟
احمدی: بخشی از این به خود جوانان مربوط می شود که با مدیریت موسیقی کشور در تماس باشند و از ما بخواهند. اما آن بخش که به ما مربوط می شود، مجموعه ای از حمایت‌هاست. نخست برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای آموزش بهتر و بیشتر جوانان با حضور اساتید طراز اول کشور است.
یعنی ما رابط بین جوانان و اساتید خواهیم شد. دوم: ایجاد فرصت‌های مطالعاتی و امکان حضور در جشنواره‌های جهانی برای برگزیدگان است. از سوی دیگر به دبیرخانه جشنواره‌ها تکلیف کردیم تا سوابق این جوانان را مدون کنند و حتی در اختیار پژوهشگران قرار دهند، بطوری که در هر زمان امکان دسترسی به سوابق آنان برای اهل فن ممکن باشد.
اضافه بر اینها پیشنهادی برای انتشار آثار برگزیده جوانان داریم تا هم تشویقی برای آنان باشد و هم جامعه از قابلیت‌های ایشان آگاهی یابد. اقدام دیگری که بدین منظور انجام خواهیم داد، رایزنی با وزارت علوم است تا صندلی‌های رشته موسیقی دانشگاه را از این طریق پر کنند.
- یعنی این جشنواره جایگزین کنکور هنر در رشته موسیقی بشود؟
احمدی: بله، چه مبنایی از این بهتر که اساتید بنام موسیقی کشور از جوانان امتحان به عمل بیاورند و بهترین‌ها را به عنوان برگزیده راهی دانشگاه بکنند. به نظر ما این نوع گزینش برای رشته موسیقی، دقیق ترین است.
- آیا اقدامی هم صورت گرفته است؟
احمدی: رایزنی‌های اولیه را انجام دادیم و امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم مصوبه آن را از مقامات وزارت علوم بگیریم.
- برگزاری جشنواره ششم پس از 4سال وقفه این نگرانی را دامن می زند که آیا باز هم به تعطیلی ادواری خواهیم خورد یا نه. شما فکری برای این موضوع کرده‌اید؟
احمدی: خوشبختانه از جشنواره بیست و دوم فجر، دبیرخانه جشنواره‌ها فعال شده و زیر نظر شورای عالی موسیقی کشور، با شکلی متفاوت ظاهر شده است. این مجموعه به سمت قانونمند شدن و هدفمند شدن پیش می‌رود و طبیعتاً موردی که شما اشاره کردید، دیگر پیش نمی‌آید و یا اگر قرار شد جشنواره ای خاص برگزار نشود، با ذکر دلایل از طریق رسانه‌ها اعلام خواهد شد.
- موضوع دیگر به ترکیب داوران مربوط می شود. به این معنی که اگر آنها جایشان را به افراد دیگری بدهند، ممکن است تغییرات شدیدی در جریان جشنواره به وجود آید. کما اینکه این مسئله از جشنواره پنجم تا ششم مشاهده می‌شود. در این خصوص چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
ترابی: ما از شرایط آرمانی هنوز فاصله داریم. موردی که شما اشاره کردید، مربوط به اختلاف سلیقه اساتید موسیقی ماست که باعث می شود به سادگی نتوانیم از مشارکت جمعی آنان بهره بگیریم. واقعاً سخت است همه ایشان را درگیر چنین برنامه‌هایی بکنیم.
با وجود این فکر می کنم آیین نامه جشنواره جوان کم کم به فصل مشترکی برای اساتید موسیقی تبدیل بشود. در همین دوره آقای پیرنیاکان دبیر محترم جشنواره بر مبنای آیین نامه‌های5 دور قبلی حرکت کردند و البته اصلاحاتی هم به عمل آوردند.
طبیعی است که این آیین نامه کم کم تکمیل می شود و الزاماتی بوجود می آورد. به عبارتی اساتیدی که احتمالاً در آینده وارد ماجرا خواهند شد، کم و بیش در آن چارچوب به ایفای نقش خواهند پرداخت.