چه موقع براي درس خواندن بهتر است؛ صبح يا شب؟ چرا هر چه مي‌خوانم چيزي به خاطرم نمي‌ماند؟ و سؤالاتي از اين دست. اگر هم از اين فضا فاصله گرفته باشيد، باز در خانواده، فاميل، همسايه و دوست، كسي را سراغ داريد كه درگير درس و امتحان باشد. اما اگر نه دانش‌آموز و دانشجو هستيد و نه كسي در اطرافتان درگير علم‌آموزي است، بالاخره خودتان كه كتاب مي‌خوانيد، روزنامه و مجله ورق مي‌زنيد و به سايت‌ها و خبرگزاري‌ها سرك مي‌كشيد و نياز داريد خواندني‌هايتان را در ذهنتان نگه داريد تا به موقع به كارتان بيايد. هدفتان قطعا خوانش‌هاي سطحي و فراموش كردني نيست كه اين جز هدر دادن وقت، چيز ديگري نصيبتان نمي‌كند.
- به‌نام خودش
يادتان نرود كه در ابتداي مطالعه نام خدا را ببريد. از او كمك بخواهيد و دعاي مطالعه را تكرار كنيد. حتي مي‌توانيد وضو گرفته و براي مطالعه‌تان نيت كنيد. دعاي مطالعه اين است: «اللهم اخرجني من الظلمات والوهم و اكرمني بنورالفهم وافتح علينا ابواب رحمتك وانشر علينا خزائن علومك، برحمتك يا ارحم الراحمين».
- با علاقه و انگيزه بخوانيد
قدم اول اين است كه انگيزه كافي براي خواندن و خوب خواندن را در خودتان ايجاد كنيد. با بي‌حوصلگي چيزي عايد‌‌تان نمي‌شود. ايجاد انگيزه يك پيش‌شرط مهم دارد و آن هم علاقه است. به سراغ آنهايي برويد كه علاقه داريد. اما اگر دانشجو يا دانش‌آموزي هستيد كه به اجبار بايد درسي را يادبگيريد كه علاقه چنداني به آن نداريد، براي خودتان انگيزه‌سازي كنيد؛ يعني يا سعي كنيد با مطالعات بيشتر و پيدا كردن ربطي ميان آنچه مي‌خوانيد و آنچه علاقه داريد، متون مورد نظر را تبديل به نكات جذاب كنيد يا با خودتان وارد مذاكره شده و بگوييد كه اگر چه اين درس را دوست نداري، اما لازم است براي پيشرفت و موفقيت در آنچه به آن علاقه‌مندي اين كتاب را خوب و بهينه مطالعه كني. هر كسي براي انگيزه‌سازي راه‌هاي منحصربه‌فرد خودش را دارد، از آنها استفاده كنيد.
- هدف داشته باشيد
براي خواندنتان هدف داشته باشيد. هدفي كه وقتي زانوهاي انگيزه‌تان شل شد و كف جاده مطالعه از حال رفت، بتواند زير بغل‌هايش را بگيرد و از جا بلندش كند. پس هدف بايد قوي باشد. مثل هدف‌گذاري در هر امر ديگري، اينجا هم لازم است كه اهداف را به كلي و جزئي تقسيم كنيد. اهداف كلي خوبند اما در كوتاه‌مدت انگيزه‌هايتان را تحليل مي‌برند و شايد خسته‌تان كنند. اما اهداف ريز به شما انگيزه بيشتر و حسِ تجربه موفقيت مي‌دهند؛ به‌عنوان مثال اگر قرار است كتاب تاريخ‌تان را بخوانيد، هدف كلي مي‌شود مطالعه درباره تاريخ معاصر ايران و هر آنچه از سال فلان تا فلان در كشور اتفاق افتاده است. اما اهداف جزئي بسيار خرد و كوچك هستند؛ مثل اينكه مي‌خواهم بدانم چرا با وجود يك خط‌مشي نسبتا مشخص، انقلاب مشروطه شكست خورد.
- زمان خود را بشناسيد
توصيه‌هايي وجود دارد كه به شما مي‌گويد در ساعاتي از شبانه روز درس بخوانيد كه مغزتان عملكرد بهتري دارد و خسته نيست. با اين حال هيچ نسخه قطعي‌اي وجود ندارد كه شما را ملزم به مطالعه در يك زمان خاص كند. شما بايد زمان خودتان را بشناسيد. برخي از افراد در ابتداي صبح و پس از صرف يك صبحانه سبك احساس خوبي دارند، ذهنشان خالي‌است و مي‌توانند به راحتي پشت ميزشان بنشينند و مطالعه كنند. برخي ديگر روشن شدن موتور ذهنشان نياز به كمي زمان بيشتر دارد و بهتر است به حافظه‌شان مهلت بدهند. برخي نياز به خواب بعد از ظهر دارند و برخي ديگر از سكوت آن استفاده مي‌كنند و به مطالعه مي‌پردازند. عده‌اي شب بيداري برايشان عذاب است و عده‌اي ديگر لحظه شماري مي‌كنند شب با سكوتش فرابرسد و آنها شروع كنند به درس خواندن و مطالعه. پس لازم است زمان خودتان را دريابيد. با اين همه بهتر است صبح‌ها را به خواندن مطالبي كه نياز به تفكر بيشتر دارند و به‌اصطلاح سخت‌ترند اختصاص دهيد و شب‌ها به‌خاطر خستگي ذهن، آسان‌ترها را بخوانيد.
- خانه و كتابخانه
در كنار زمان، بايد مكان را هم درنظر بگيريد. با محيط كتابخانه راحت‌تريد و بازدهي بهتري داريد يا خانه؟ ترجيح مي‌دهيد حين مطالعه قدمي بزنيد، در يخچال را باز كنيد و آبي بنوشيد و لقمه‌اي بخوريد يا اينكه يك نفس چندساعت مطالعه كنيد و به لطف سكوت و فضاي كتابخانه، كسي تمركزتان را به هم نزند؟ برخي از افراد صرف اينكه در محيط مطالعاتي قرار مي‌گيرند انگيزه‌شان قوي مي‌شود. درنظر داشته باشيد مدام مكان مطالعه‌تان را تغيير ندهيد؛ يك روز خانه و يك روز كتابخانه، لحظه‌اي پشت ميز و 2 ساعت روي كاناپه پذيرايي، گوشه زيرزمين و كنج حياط! يك مكان ثابت براي مطالعه درنظر بگيريد. مكاني را درنظر بگيريد كه نور و دماي مناسبي داشته باشد، گرما و سرماي زياد تمركزتان را از بين مي‌برد.
- استراحت كنيد
يك نفس نخوانيد. 8-7ساعت پشت سر هم مطالعه كردن، كيفيت يادگيريتان را تحت‌تأثير قرار مي‌دهد. بهتر است بعد از هر يك‌ساعت مطالعه، 15-10دقيقه را به استراحت ذهن و بستن چشم‌ها اختصاص دهيد و يا چيزي بخوريد.
- بخوانيد، درك كنيد، فكر كنيد
اگر قرار است يك فصل از يك كتاب را بخوانيد اينگونه برنامه‌ريزي كنيد؛ 15-10دقيقه را به خواندن كلي متن آن فصل اختصاص دهيد، سپس بازگرديد و سعي كنيد مطالب را براي خودتان توضيح دهيد؛ 30دقيقه اين كار را انجام دهيد. با هر زبان و هر روشي كه مي‌دانيد سعي كنيد مطالب را درك كنيد. يك ربع باقي مانده را هم مي‌توانيد با آرامش به آنچه خوانده‌ايد فكر كنيد.
- سبك‌هاي يادگيري را بشناسيد
ديداري‌ها
خوب است ويژگي‌هاي خودتان را بشناسيد و بدانيد جزو كدام دسته هستيد؛ از آنها هستيد كه ترجيح مي‌دهيد محتوا را ببينيد و سپس به‌خاطر بسپاريد؟ يعني آدم ديداري هستيد، حافظه ديداري قوي‌اي داريد و هر آنچه مي‌بينيد را بهتر از شنيده‌ها به‌خاطر مي‌سپاريد؟ در اين صورت شما يادگيرنده ديداري هستيد. يادگيرنده‌هاي ديداري ترجيح مي‌دهند كتاب را بخوانند تا بشنوند. اگر يادگيرنده ديداري هستيد، نياز به يادداشت برداري داريد. اين بهترين راه براي پربار كردن مطالعه يادگيرندگان ديداري است. يك دفترچه يادداشت، يا چند برگ چرك‌نويس و قلم در اطراف خودتان هميشه داشته باشيد و نكات مهم و ضروري را يادداشت كنيد؛ تعاريف را بنويسيد و نام‌ها را در گوشه و كنار دفترتان با رنگ‌هاي متفاوت پررنگ يادداشت كنيد.
بساوايي‌ها
يادگيرنده‌هاي بساوايي افرادي هستند كه از طريق حس بساوايي بهترين يادگيري را دارند. اين افراد در مدرسه يا دانشگاه دروسي را كه كارگاه‌هاي آزمايشگاهي دارند مثل زيست‌شناسي، داندانپزشكي يا پرستاري، ترجيح مي‌دهند. اگر فردي بساوايي‌ها هستيد لازم است حين مطالعه از دست‌هايتان استفاده كنيد، پس شما هم نياز به قلم داريد؛ قلمي كه با آن مشغول باشيد. زير مطالب مهم خط بكشيد، مطالب كلي را خلاصه و كليدواژه‌ها را علامت‌گذاري كنيد. اين‌كار به شما كمك مي‌كند كه نتيجه بهتري از ساعت‌هاي مطالعه‌تان بگيريد.
شنيداري‌ها
يادگيرنده‌هاي شنيداري افرادي هستند كه با گوش دادن بهتر مي‌توانند اطلاعات را پردازش كنند. اين افراد نسبت به 2 گروه قبل، در كلاس درس احساس بهتري دارند و بيشتر ياد مي‌گيرند تا زماني كه بخواهند در كتابخانه ساكت بنشينند و با چشم‌هايشان مطالعه كنند. اگر جزو اين دسته هستيد پس مطالب را براي خودتان بلند و رسا بخوانيد يا حتي صداي خودتان را ضبط كنيد و به آن گوش دهيد.
- خوب درس بخوانيم
براي خوب خواندن و درك بهتر مطالب چند مرحله وجود دارد:
مرور كلي: در مرحله مرور كلي سعي كنيد از كليت آنچه مي‌خواهيد بخوانيد باخبر شويد تا دست تان بيايد موضوع كلي چيست. اين كار را با خواندن فهرست مطالب و مقدمه هر فصل مي‌توانيد انجام دهيد.
مرحله سؤال‌سازي: در‌مرحله دوم سؤالاتي را درباره هر قسمت طرح كنيد.
مرحله دقيق‌خواني و پاسخ‌دهي: حالا دقيق و با تمركز مطالب را ريز به ريز بخوانيد و نيم‌نگاهي هم به سؤالات داشته باشيد و جواب آنها را از بين مطالب بيرون بكشيد، يادداشت و علامت‌گذاري در اين مرحله به كمك‌تان مي‌آيد.
مرحله تكرار: آنچه خوانده‌ايد و يادداشت كرده‌ايد و پاسخ سؤالات را مرور كنيد.
مرحله آزمون:از خودتان امتحان بگيريد.