نمي‌دانيم راه و روش رسيدن به خلاقيت چيست، از چه مسيري بايد برويم تا به خلاقيت برسيم، با كودكانمان چه رفتاري كنيم كه خلاقيتشان خشك نشود و سؤالات ديگري كه در اين باب براي والدين وجود دارد. تحقيق و پژوهش‌هاي زيادي درباره مسئله خلاقيت صورت گرفته است كه به اغلب سؤالاتي كه در اين زمينه وجود دارد پاسخ مي‌دهد. ما در ادامه به بررسي موانعي كه در مسير خلاقيت كودكان وجود دارد مي‌پردازيم؛ سدهايي كه والدين و خانواده يا محيط آموزشي ناخواسته آن را در مسير خلاقيت كودك مي‌كارند.
- ما همه خلاقيم
خلاقيت، نوآوري است؛ يعني فرد بتواند افكار و انديشه‌ها را با هم تركيب كند و مفهومي نو خلق كند. تعاريف متفاوتي در مورد خلاقيت وجود دارد اما عمده اين تعاريف معتقدند كه خلاقيت به توليد چيزي مي‌انجامد كه اصيل و ارزشمند و نو است. تمامي اختراعات، فناوري‌ها و آنچه در دنياي هنر و ادبيات رخ مي‌دهد، جلوه‌اي از خلاقيت بشر است. دانشمندان و پژوهشگران معتقدند كه نوع انسان خلاق است؛ يعني اگر خلاقيت را يك توانايي درنظر بگيريم اغلب انسان‌ها از آن برخوردارند. منتهي خلاقيت مجموعه به‌كارگيري چند‌قوه است؛ هوش، پشتكار و توانايي تفكر متفاوت، مجموعا به خلاقيت مي‌انجامد. كودكان معمولا همه اينها را در كنار هم دارند اما در مسير خلاقيتشان ممكن است با موانعي روبه‌رو شوند كه خيلي زود قوه خلاق‌شان ضعيف شود.
- بچه تيزهوش مدرسه‌تيزهوشان
حتما شما هم با پدر و مادرهايي برخورد كرده‌ايد كه تمام هم و غم‌شان اين است كه فرزندي داشته باشند تا در دسته تيزهوشان قرار بگيرد و در مدارس مخصوص تيزهوشان درس بخواند. اما اين تمركز و توجه به تيزهوشي كه اغلب به انبار كردن حجم زيادي از اطلاعات در ذهن كودك مي‌انجامد و هدفش تنها برآمدن از پس انواع تست‌هاست، مانعي بر سر خلاقيت به شمار مي‌آيد. به جاي تمركز بر انباشت اطلاعات بهتر است بر توانايي‌هاي ذهني و رواني كودك و تفكر خلاق او تمركز كنيم.
- اتاقي پر از جايزه
آيا براي هر كاري كه فرزندتان انجام مي‌دهد يك هديه درنظر مي‌گيريد؟ براي نمره 20، خواندن درس، مرتب كردن اتاق و... در اين حالت كودك شما به جاي اينكه حواسش را به متفاوت و خلاقانه و درست انجام دادن كار بدهد، همه تمركزش پي جايزه‌اي است كه قرار است در ازاي آن كار بگيرد.
- رقابت افراطي
ايجاد رقابت افراطي به قضاوت بين كودكان مي‌انجامد؛ يعني لازمه رقابت، ارزشگذاري توسط والدين است. معمولا ايجاد رقابت با معرفي پيروز ميدان و تقديم پاداش و جايزه پايان مي‌يابد كه در اين صورت تمام فكر و ذكر كودك برآوردن خواست والدين و گرفتن جايزه و محبوب شدن است. در اين حالت ديگر تمركز و تفكري براي نوآوري باقي نمي‌ماند. كودك در اين حالت نمي‌تواند از استعداد واقعي خودش استفاده كند.
- والدين سختگير
كسي از شما نمي‌خواهد كه خانه‌اي بدون قانون داشته باشيد و اجازه دهيد فرزندتان هركاري كه دلش مي‌خواهد انجام دهد. اما اگر آنقدر قانون به در و ديوار خانه نصب كرده‌ايد و فرزندتان را تحت فشار و كنترل قرار داده‌ايد كه هيچ گزينه ديگري برايش نمانده، بدانيد كه بايد خيلي سريع با خلاقيت كودك خداحافظي كنيد. قوانين خشك، غيرقابل انعطاف و محدود كننده، افراد را در دام كليشه و تكرار اسير مي‌كند.
- تو هرگز خيلي خوب نيستي
كودكي كه مدام مورد انتقاد واقع مي‌شود و تحت فشار انتقادهاي دائمي والدينش قرار مي‌گيرد، كودك خلاقي بار نمي‌آيد. قرار دادن كودك زير ذره‌بين و نشاندن انتقاد به جاي تشويق و پذيرفتن مشوقانه، كودك را دچار ترس از ابراز نظر مي‌كند. در اين حالت كودك از ابراز نظرهاي متفاوت خود، از ترس مورد انتقاد قرار گرفتن و اشتباه گفتن، امتناع مي‌كند. اين كودكان مدام ترس از مورد خشونت و عدم‌تأييد قرار گرفتن دارند به همين‌خاطر دست به هيچ كار خلاقانه‌اي نمي‌زنند.
- تخيل كن
تخيلات كودك پايه و اساس تفكر خلاق آنهاست. اگر آنها را جدي نگيريد و همه را يكسره بي‌فايده و اوهام بپنداريد يا مسخره كنيد در واقع مانعي جدي بر سر خلاقيت او به‌وجود آورده‌ايد. برخي از والدين از فرزندانشان مي‌خواهند به‌جاي خيالپردازي كمي واقع‌بين باشند كه اين، كاري اشتباه است. البته اين بدان معنا نيست كه كودك را به خيالپردازي افراطي و مرضي تشويق كنيم اما جلوي خيالبافي‌ها و رؤياهاي كودكانه را هم نگيريم.
- تحميل نكن
علايق خود را به كودك‌تان تحميل نكنيد. بگذاريد او خودش آنچه را دوست دارد كشف كند و شما نيز تلاش كنيد كه علايق و استعدادهاي دروني او را بشناسيد. در فضايي كه شما هيچ شناختي از توانايي، علاقه و استعداد فرزندتان نداريد، هرگز نمي‌توانيد به خلاق شدن او كمك كنيد. اگر كودكي دلش مي‌خواهد مدام نقاشي بكشد و رنگ‌آميزي كند او را به زور مجبور نكنيد كه به كتاب خواندن شما توجه كند يا اينكه با آن بازي فكري كه شما برايش خريده‌ايد بازي كند.
- بگذاريد كودكي كند
عجله نكنيد، كودك شما هم بزرگ مي‌شود. برخي از والدين توقع دارند فرزند خردسالشان رفتاري مشابه بزرگسالان داشته باشد؛ به همان اندازه معقول و منطقي. به همين دليل مدام به آنها تأكيد مي‌كنند تو بزرگ شده‌اي، اين كار براي تو زشت است، اين بازي براي تو كم است، اين رفتار در‌شأن تو نيست و حتي سعي مي‌كنند همانند بزرگسالان با كودك رفتار كنند. در چنين فضايي كودك با تحميل نقش بزرگسالي از ذات و فطرت كودكانه و خلاق خود دور مي‌شود و به ايفاي نقش‌ها و رفتارهاي كليشه‌اي مورد پسند والدين خود رو مي‌آورد.
- چند تمرين ساده براي افزايش خلاقيت كودكان
1- سعي كنيد كنجكاوي كودك‌تان را برانگيزيد، سؤالاتش را بشنويد و او را به‌سوي يافتن پاسخ هدايت كنيد. اين در عوض قرار دادن پاسخ در دست كودك است. براي كنجكاو شدن كودك، لازم است كه او را در محيطي غني قرار دهيد. براي اين كار نيازي به صرف هزينه و وقت خيلي زياد نيست. كافي است زماني كه به مسافرت رفته‌ايد يا حتي در حال عبور از يك خيابان هستيد و يا زماني كه به يك گردش آخر هفته‌اي به بيرون از خانه مي‌رويد، حتي حين پختن يك كيك يا درست كردن ناهار، كودك را با عوامل و وسايل مختلف آشنا كنيد و بگذاريد تا مي‌تواند روي آنها تمركز كرده و با آنها وقت بگذراند. آنها را در چنين شرايطي از ترس آسيب ديدن، كثيف شدن و... محدود نكنيد. به‌عنوان مثال يك كفشدوزك را به كودك نشان دهيد و از او بخواهيد خوب به آن نگاه كند، آن‌را روي دستش لمس كند. در چنين شرايطي مطمئنا كودك با سؤالات مختلفي روبه‌رو مي‌شود؛ «مامان كفشدوزك نفس مي‌كشه؟»، «بابا كفشدوزك هم غذا مي‌خوره» ،«مامان كفشدوزك چطوري به دنيا مياد؟» و...
2- قصه‌ها را از ابتدا تا انتها شروع به خواندن نكنيد و بعد هم كتاب را ببنديد و به كودك‌تان بگوييد: «خب تموم شد، ديگه بخواب» يكي از تمرين‌هاي ايجاد تفكر خلاق در كودك اين است كه از او بخواهيد چيزهاي نيمه‌تمام را تمام كند. مثلا داستاني را تا نيمه بخوانيد و از كودك بخواهيد براي آن يك پايان بسازد. نقاشي نيمه‌كاره‌اي بكشيد و بخواهيد آن‌را تمام كند. در جمع خانواده وقت‌هايي را به بازي جمله‌سازي اختصاص دهيد، به اين شكل كه نفر اول يك كلمه مي‌گويد و نفر دوم بايد كلمه‌اي به كلمه اول اضافه كند كه تركيب اين دو كلمه معني تازه‌اي بدهد و در نهايت با يك داستان يا جمله خلاقانه روبه‌رو خواهيد بود.
3- درست كردن كاردستي‌هاي متنوع و مختلف تفكر و خلاقيت كودك را تقويت مي‌كند. اسباب‌بازي‌هايي كه به كودك امكان درست كردن انواع كاردستي‌ها را مي‌دهد ذهن خلاق كودك را تقويت مي‌كند و حس سازندگي و خلق را در او پرورش مي‌دهد.
4- مسيرها و راه‌هاي متفاوت را با كودك‌تان تجربه كنيد. به‌طور مثال لازم نيست هميشه از يك مسير سر راست و تكراري به خانه برويد، به او توضيح دهيد كه اين بار از مسيري تازه به خانه خواهيد رفت. حتي بخواهيد كه در انتخاب مسير تازه به شما كمك كند و حدس بزند كه فلان راه به كجا ختم مي‌شود. در اين صورت هم تفكر كودك تقويت شده و راه مي‌افتد و هم درمي‌يابد كه براي رسيدن به هدف راه‌هاي مختلفي وجود دارد.
5- يك كارتن بزرگ، مثل كارتن يخچال يا كارتن لباسشويي كه جادار و محكم باشد تهيه كنيد و از كودك بخواهيد آن‌را تبديل به اتاق خودش كند. او از اين كار لذت مي‌برد. حتما خواهيد ديد كه چطور به در و ديوارش چيزهاي مختلف آويزان مي‌كند و برايش پنجره و دودكش مي‌سازد. وسايلي را كه مي‌خواهد در اختيارش بگذاريد و بگوييد كه در و ديوار اتاق جديدش را مي‌تواند هر طور كه دوست دارد تزئين كند يا روي آن نقاشي بكشد.