گنبد کاووس بررسی پرونده شکایت پایگاه میراث فرهنگی از شهرداری را به‌دلیل شکستن حریم برج قابوس به کارشناسان متخصص نسپرد تا شانس جهانی شدن بزرگترین برج آجری جهان از بین برود.
جاوید ایمانیان، مدیر پایگاه پژوهشی برج‌قابوس در گفت‌وگو با میراث‌خبر از مخالفت دادگستری گنبدکاووس با بررسی پرونده شکایت این پایگاه توسط کارشناسان متخصص و آشنا با مقوله میراث‌فرهنگی خبر داد.
این شکایت از شهرداری و به‌دلیل ساخت یک مجتمع تجاری در پای برج بوده است.
شکایت پیشین پایگاه میراث فرهنگی برج قابوس از شهرداری با بررسی کارشناسان عمران دادگستری به نفع شهرداری تمام شد و به از سرگیری ساخت مجتمع تجاری قابوس در پای میل قابوس انجامید.
کارشناسان سازمان میراث فرهنگی با توجه به قوانین موجود که خواستار واگذاری پرونده‌های خاص به کارشناسان متخصص شده، از دادگستری گنبد خواسته بودند تا بررسی این پرونده را به کارشناسان تهران یا شهرهای دیگر بسپرند که با مقوله میراث فرهنگی و حریم منظرکیفی و کمی آشنایی دارند تا حق میراث فرهنگی ضایع نشود اما دادگستری با واگذار کردن پرونده به کارشناسان پیشین از این درخواست سرباز زد.
ایمانیان همچنین در این‌باره گفته است:«با توجه به اینکه این کارشناسان متخصص عمران هستند در بررسی‌های خود مسائل حریم و منظر اثر را در نظر نمی‌گیرند و دوباره مسئله به نفع شهرداری پایان می‌گیرد.»
برج قابوس دو سال پیش در حال آماده شدن برای ثبت جهانی بود که تصمیم شهردار پیشین شهر گنبد، آینده این برج را در هاله‌ای از ابهام برد.
تصمیم ساخت یک مجتمع‌تجاری در حریم درجه یک این برج با ارتفاع 13 متری بود که به شکستن ارتفاع مجاز این برج منتهی می‌شد.
تلاش سازمان میراث فرهنگی برای جلوگیری از این اتفاق پس از دو سال با سپردن ضمانتی 5 میلیون تومانی به توقف این طرح انجامید اما پس از انتخاب شهردار جدید، برنامه این سازمان عوض و برج قابوس به جهانی شدن امیدوار شد.
گنبد قابوس با 72 متر ارتفاع بلندترین برج آجری جهان است
از نظر کارشناسان معماری ارتفاع در یک بنا هنگامی معنا می‌یابد که بر فضای اطراف سیطره داشته باشد و از منظر زیبایی‌شناسی، بلندی برج احساس شود. با این تعریف، گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان محسوب می‌شود. چون از یک سو به دشتهای آسیای میانه اشراف دارد و از سوی دیگر، نگاهش به دریای مازندران است که 400 متر از سطح اقیانوس پایین‌تر است. اما برای آنکه بهتر این خصوصیات را لمس کنیم بد نیست مروری بر ویژگی‌های آن داشته باشیم.
این برج یکی از آثار باستانی کشورمان که در اعداد بزرگترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری است در شمال شرقی ایران در شهر گنبد کاووس قرار دارد. این بنای معروف که یکی از بلندترین آثار تاریخی جهان بشمار می‌آید بر فراز تپه خاکی که قریب 15 متر از سطح زمین بلند‌تر است قرار دارد این بنا در سال ( 397 ه. ق. و 375 ه. ش) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس ابن وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بنا گردیده است.
بنایی که از هزار سال پیش تا کنون بر فراز تپه‌ای خاکی استوار است در عین سادگی یکی از غرور انگیز‌ترین بناهایی است که نه تنها در خاک ایران بلکه در سراسر جهان شناخته شده است و مورد توجه بسیاری از جهانگردان و باستان شناسان است.
پروفسور « ارتورافام پوپ » در مورد این بنا چنین نوشته است: در زیر سمت شرق کوههای البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه «قابوس بن و شمگیر» است.
برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. محمد علی قورخانچی نیز تحقیقی در مورد گنبد قابوس داشته و در کتاب نخبه سینیه خود گنبد قابوس را در نیم فرسخی خرابه‌های شهر جرجان دانسته و نظیری را برای این گنبد در ایران زمین موجود ندانسته است. در معماری سنتی ایران به چنین بناهای عظیم و کشیده‌ای که ( میل نیز نامیده می‌شوند ) در طول راهها برای راهنمایی و تعیین مسیر کاروانها احداث می‌شده زیاد بر می‌خوریم ولی هیچکدام آنها به پای عظمت گنبد قابوس نمی‌رسند.
گنبد قابوس شامل 2 قسمت است یکی پی یا پای بست بنا و بدنه و دیگری گنبد مخروطی.پی سازی بنا از زمین سفت شروع و تا ارتفاع حدود 15 متری با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است. درون پای بست سردابی وجود داشته که پا کار طاق آن هنوز بر جای است ولی بر اثر کاوشهای پیاپی کاوشگران که در پی گنج بوده اند آثاری از کف آن بر جای نمانده است.
بدنه مدور خارجی گنبد قابوس دارای 15 ترک ( دندانه نود درجه ) است ( همانند ستاره ده پر ) این ترکها که در اطراف آن و به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند، از پای بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدی ادامه می‌یابد و میان این ترکها با کوههای آجری پر شده است ( به جز درب ورودی ) راس این ترکه‌ها به اندازه یک مترو سی و چهار سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند.
قطر داخلی گنبد به طول نه متر و هفتاد سانتی متر و قطر آن از قاعده ترکها بطول چهارده متر و شصت و شش سانتی متر و طول قطر آن از رأس ترکها یا به عبارتی قطر ارباب یا پای بست آن هفده متر و شش سانتی متر است ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمی دارد و در ارتفاع 37 متری گنبد مخروطی بنای برج را تکمیل می‌کند. این گنبد که با آجرهای مخصوص دنباله دار کفشکی ساخته شده است دو پوسته است.
گنبد درونی مانند گنبدهای خاکی به شکل نیم تخم مرغی و از آجر معمولی است و پوسته بیرونی با آجر دنباله دار، و ارتفاع این گنبد مخروطی 18 متر است در بدنه شرقی روزنه‌ای تعبیه شده که ارتفاع آن یک متر و نود سانتیمتر است عرض روزنه در قسمت بالا 73 و در وسط 75 و در پایین 80 است.
در ضلع جنوبی آن یک ورودی است که 5/1 متر عرض و 55/5 متر ارتفاع دارد. درون طاق هلالی سر در آن، مقرنسی است که به نظر می‌رسد در مراحل نخستین پیشرفت این نوع تزئینات معماری و گچ بری است.
شاید این مقرنس ساده و در عین حال زیبا از اولین نمونه‌های مقرنس سازی در بناهای اسلامی می‌باشد که بتدریج تکمیل شده است. دکتر ویلسن، نماینده دانشگاه پنسیلوانی نیز در بازدید و تحقیقاتی که از این بنا داشته راجع به این مقرنسها چنین نوشته است: بالای در، داخل هلال مدخل گیلوئی مقرنسی است که در مراحل اولیه ترقی است و این یکی از نمونه‌های تزئینی است از اصول یک معماری که بعد اهمیت پیدا کرده است.
در ردیف کتیبه کوفی به‌صورت کمر بند وار بدنه را آرایش کرده است که یک ردیف آن در 8 متری پای آن و دیگری بالا در زیر گنبد مخروطی قرار دارند. نوع نوشته کوفی کتیبه‌ها ساده و آجری است حروف آن آرایش ندارند. بر جسته و خوانا است و حاشیه دور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر.