طبق اصل ششم قانون اساسي در جمهوري اسلامي ايران، همه امور بايد به اتكاي آراي عمومي اداره شود. در اين نظام، مردم تصميم‌گيرنده اصلي امور هستند و با حضورشان در انتخابات سرنوشت كشور خود را تعيين مي‌كنند. نمايندگان مجلس شوراي اسلامي به‌صورت مستقيم توسط مردم انتخاب مي‌شوند. انتخابات مجلس شوراي اسلامي از اهميت فراواني برخوردار است و مردم با حضور خود پاي صندوق‌هاي رأي مي‌توانند با انتخاب نماينده مورد نظر در اداره امور كشور نقش داشته باشند. انتخابات هميشه با قوانين مخصوص خود همراه بوده است اما متأسفانه تعداد زيادي از انتخاب‌كنندگان با اين قوانين آشنا نيستند و ممكن است ناخواسته و به دليل عدم‌آشنايي با قوانين، حتي مرتكب جرم شوند. با توجه به نزديك شدن به انتخابات مجلس شوراي اسلامي و مجلس خبرگان رهبري شما را با تمام قوانيني كه بايد توسط رأي‌دهندگان رعايت شود آشنا مي‌كنيم.
- بايدها و نبايدهاي قبل از انتخابات
شايد شما بخواهيد براي كانديداي مورد نظرتان تبليغ كنيد. خب، اين كار، هم قانون دارد و هم‌زمان مشخص. اينطور نيست كه هروقت خواستيد و به هر شكلي كه دلتان خواست اين كار را انجام دهيد. رعايت‌نكردن اين قوانين مي‌تواند جرم محسوب شود. قوانين تبليغات براي انتخابات مجلس شوراي اسلامي عبارتند از:
فعاليت‌هاي تبليغاتي براي مجلس شوراي اسلامي از ۸ روز قبل از انتخابات آغاز مي‌شود و تا ۲۴ ساعت قبل از اخذ رأي ادامه خواهد داشت. هرگونه فعاليت تبليغاتي خارج از اين محدوده زماني جرم محسوب مي‌شود.
نصب هرگونه پوستر، پلاكارد، بنر و البته ديوارنويسي به استثناي عكس براي تراكت، زندگينامه و جزوه براي كانديدا‌ها و طرفدارانشان ممنوع است. هرگونه تخلف در اين زمينه، فرد متخلف را به 3 تا 30روز زندان محكوم خواهد كرد. البته يادتان باشد كه نصب بنر و پارچه در محل ستادهاي اصلي نامزد‌ها مجاز است.
استفاده از كاروان‌هاي تبليغاتي و بلندگو‌هاي سيار خارج از محيط سخنراني ممنوع است. البته سخنراني به‌صورت پرسش و پاسخ از طرف نامزد‌ها و طرفدارانشان مانعي ندارد.
هيچ‌كس حق ندارد آگهي تبليغاتي نامزدي را كه در محل‌هاي مجاز نصب شده است پاره، معدوم يا مخدوش كند. انجام اين كار جرم محسوب مي‌شود، پس كمي نسبت به رقيب‌ها خونسرد باشيد و اخلاق انتخاباتي را رعايت كنيد.
فعاليت تبليغاتي در محيط‌هايي كه جنبه رسمي و دولتي دارند، مثل صدا و سيما ممنوع است. اين را هم يادتان باشد كه فعاليت تبليغاتي كارمندان در ساعات اداري هم ممنوع خواهد بود و متخلف، مجرم محسوب مي‌شود.
هرگونه استفاده از امكانات و وسايل شركت‌ها، مراكز دولتي و مؤسسه‌هاي وابسته به آن براي تبليغات ممنوع است. مي‌توان گفت به‌طور كل هرگونه استفاده از بودجه عمومي يا بيت‌المال براي تبليغات نامزد‌ها جرم محسوب مي‌شود.
تشكيل ستاد انتخاباتي هم داراي قوانين مخصوص به‌خود است؛ اول اينكه ستاد تبليغاتي در مراكز بخش‌ها، شهرستان‌ها و شهر‌ها داير مي‌شود و در شهر‌هاي بزرگ در هر منطقه شهرداري يك محل به‌عنوان ستاد مي‌تواند فعاليت كند. درضمن تشكيل ستاد تبليغات انتخابي بدون اعلام نشاني محل ستاد و نام مسئول آن به فرمانداري يا بخشداري ممنوع است.
- بايدها و نبايدهاي هنگام برگزاري انتخابات
بخش مهمي از قوانين انتخاباتي مربوط به روز برگزاري انتخابات مي‌شود. ممكن است افراد ناخواسته هنگام اخذ رأي مرتكب جرم و خطايي شوند كه خود از آن خبر ندارند. اين بخش شما را با قوانين انتخاباتي هنگام روز اخذ رأي آشنا مي‌كند.
۱- هرگونه خريد و فروش رأي چه توسط نامزد‌ها و چه توسط طرفدارانشان ممنوع است.
۲- رأي دادن با شناسنامه جعلي يا شناسنامه كسي كه حضور ندارد هم جرم محسوب مي‌شود.
۳- توصيه به نوشتن اسم كانديدا در برگه رأي توسط افراد متفرقه يا مسئولان صندوق و ناظران، جرم محسوب مي‌شود. اگر مشاهده كرديد كه فردي در محل اخذ رأي اسم نامزدي را توصيه مي‌كند مي‌توانيد از او شكايت كنيد.
۴- هرگونه ايجاد اخلال در امر انتخابات هم جرم محسوب مي‌شود.
۵- اگر شخص بي‌سوادي پاي صندوق رأي حاضر شود بايد فرد معتمد ديگري نام كانديداي مورد نظر او را بنويسد. البته حضور و نظارت ناظر صندوق‌هاي رأي در انجام اين كار الزامي است.
۶- ايجاد هرگونه رعب و وحشت در محل اخذ رأي ممنوع است و انتخابات بايد به‌گونه‌اي باشد كه افراد انتخاب‌كننده آرامش رواني داشته باشند.
- بايدها و نبايدهاي بعد از انتخابات
بعد از انتخابات، هر فردي كه طبق قانون در انتخابات شركت كرده مي‌تواند به شرايط انتخابات، نحوه شمارش آرا و مسائل ديگر، شكايت و اعتراض كند. هيأت‌هاي اجرايي مراكز انتخابات موظفند شكايات را بپذيرند. شكايت كردن نسبت به هر مسئله‌اي هم مثل موارد ديگر در انتخابات داراي قوانين مخصوص به‌خود است. البته بايد اضافه كرد كه احترام به قانون اساسي بر هركسي واجب است و شكايت نمي‌تواند نسبت به اصل قانون اساسي در حوزه انتخابات باشد. افراد تنها مي‌توانند طبق قوانين نسبت به مسائل انتخاباتي اعتراض و شكايت كنند. اين قوانين عبارتند از:
افراد مي‌توانند تا 2روز پس از اعلام نتيجه، شكايت خود را به هيأت‌هاي اجرايي مراكز انتخابات تحويل دهند. البته بد نيست بدانيد كه افراد مي‌توانند ظرف 7روز از تاريخ اخذ رأي، شكايت خود را به دبيرخانه شوراي نگهبان تسليم كنند.
شكاياتي قابل رسيدگي خواهد بود كه مشخصات شاكي يا شاكيان شامل نام، نام خانوادگي، نام پدر، شغل، نشاني، شماره تلفن و اصل امضاي شاكي را داشته باشند.
شكاياتي كه نسبت به نحوه برگزاري انتخابات تحويل دبيرخانه شوراي نگهبان يا هيأت‌هاي اجرايي مي‌شوند بايد داراي سند و مدرك باشند. درصورتي كه شاكي بدون دليل و مدرك كسي را متهم كند عمل شاكي عنوان افترا داشته و قابل پيگيري خواهد بود.
اين اطمينان وجود دارد كه طبق قانون، طرح و بررسي شكايات در مورد افراد محرمانه بوده و افشاي آن ممنوع است.
شكاياتي كه در جريان انتخابات به هيأت‌هاي اجرايي تسليم مي‌شود مانع ادامه كار انتخابات نخواهد شد.
درصورت تأييد شكايات توسط شوراي نگهبان، با متخلفان برخورد و در نتيجه آراي اخذ شده در محل شكايت تجديد نظر مي‌شود.
- شما مي‌توانيد رأي دهيد
رأي‌دهنده طبق قانون اساسي جمهوري اسلامي بايد داراي شرايط تعيين‌شده‌اي باشد. نخستين شرط براي انتخاب‌كنندگان، داشتن تابعيت كشور جمهوري اسلامي ايران است. علاوه بر اين شرط، حداقل سن انتخاب‌كننده بايد ۱۸سال تمام باشد. عاقل‌بودن هم شرط سوم براي انتخاب‌كننده است؛ يعني اينكه خود فرد بتواند نماينده يا كانديداي مورد نظر را تشخيص دهد و انتخاب كند.
- فقط درباره خودتان
نامزد‌ها و طرفدارانشان حق ندارند عليه كانديداي ديگري تبليغ كنند. در حوزه تبليغات افراد تنها مي‌توانند شايستگي خود يا نامزد مورد نظرشان را مطرح كنند. هرگونه هتك حرمت و حيثيت نامزد‌هاي انتخاباتي براي عموم ممنوع است و متخلفان طبق مقررات مجازات خواهند شد.
اعلام نظر شخصيت‌ها در تأييد نامزد‌ها به شرطي مجاز است كه بدون ذكر عنوان و مسئوليت آنها باشد و مدرك كتبي امضاي آنان تسليم هيأت‌هاي اجرايي انتخابات شده باشد.