همه افراد در طول زندگي خود بارها و بارها پیچ‌خوردگی مچ پا را تجربه كرده‌اند. پیچ‌خوردگی مچ پا شايد در ظاهر مشكل كوچكي به نظر برسد، ولي همين مشكل به‌ظاهر كوچك، مي‌تواند در برخي موارد براي فرد حسابي دردسرساز شود. «دكتر علي تركمان» متخصص ارتوپدي و آسيب‌هاي ورزشي، فلوشيپ زانو و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشكي ايران، نكته‌هايي را كه بايد در رابطه با پیچ‌خوردگی مچ پا بدانيد، به شما مي‌گويد.
- وقتي پا پيچ مي‌خورد
مچ پا، ساختار نسبتاً پيچيده‌اي دارد. مچ پا داراي يك قوزك خارجي و داخلي است كه اين قوزك‌ها به‌وسیله ليگامان‌ها (Ligament) يا رباط‌ها به استخوان تالوس (Talus) و پاشنه متصل مي‌شوند. اين ليگامان‌ها باعث پايداري و حفظ مچ پاها مي‌شوند. زمانی که مچ پا، بنا بر دلايل مختلف و به‌صورت اتفاقي، در حالت غیرعادی روي زمين قرار مي‌گيرد، پیچ‌خوردگی مچ پا را به وجود مي‌آورد.
ورزش، به‌ویژه ورزش‌هايي كه با دويدن و پريدن همراه است، مي‌تواند باعث پیچ‌خوردگی در ناحيه مچ پا شود. حدود 30 تا 50 درصد از پيچ‌خوردگي‌هاي ناحيه مچ پا، در ورزشكاران دومیدانی‌کار به وجود مي‌آيد. همچنين پيچ‌خوردگي مچ پا، در فوتباليست‌ها و بسكتباليست‌ها نيز شايع است. علاوه بر افراد ورزشكار، احتمال پيچ‌خوردگي مچ پا در افراد غير ورزشكار نيز وجود دارد. اگر افراد عادي كفش نامناسب بپوشند يا روي زميني كه داراي ناهمواري است راه بروند، احتمال چرخش و پيچ‌خوردگي در ناحيه‌ي مچ پا براي فرد وجود دارد. يكي ديگر از دلايل اين مسئله، مي‌تواند ضربات ناشي از تصادفات باشد.
- آشنايي با انواع و اقسام پيچ‌خوردگي
وقتي مفصل مچ پا دچار پیچ‌خوردگی مي‌شود، اين مسئله مي‌تواند با درجات مختلفِ كشيدگي در رباط‌ها همراه باشد. گاهي كشيدگي خفيف است و باعث تورم و درد مختصر مي‌شود. معمولاً مشكلات ناشي از اين نوع پيچ‌خوردگي، بين يك هفته تا 10 روز از بين مي‌رود. همچنين شدت پيچ‌خوردگي مي‌تواند شديد باشد، طوری که باعث پارگي كامل رباط يا ليگامان شود. در چنين شرايطي، مچ پا حالتِ لق و ناپايدار خواهد داشت. افرادي كه دچار اين نوع پيچ‌خوردگي در ناحيه پا مي‌شوند، درد شديدي را تحمل مي‌كنند كه اين درد ممكن است تا چندين ماه نيز ادامه داشته باشد. پيچ‌خوردگي، يك نوع ديگر هم دارد كه به آن پيچ‌خوردگي با درجه متوسط گفته مي‌شود. اين نوع پيچ‌خوردگي از نظر علائم و شدت در بين دو پيچ‌خوردگي با درجه خفيف و شديد قرار مي‌گيرد. در اين نوع پيچ‌خوردگي، پارگي به وجود آمده در مچ پا، كامل نيست، ضمن اينكه حالتِ ناپايداري و لق شدن وجود ندارد. در چنين شرايطي درد، التهاب و ناراحتي وجود دارد و معمولاً درد بعد از گذشت يك و نيم تا دو ماه از بين مي‌رود.
- اقدامات ضروري هنگام پیچ‌خوردگی
اولين اقدامي كه بايد در زمان پيچ‌خوردگي مچ پا انجام داد، گذاشتن يخ روي محل آسیب‌دیده است. اين كار بايد در 24 تا 48 ساعت اوليه بعد از پيچ‌خوردگي انجام شود. انجام چنين كاري به كاهش درد، التهاب و تورم كمك مي‌كند. براي اين منظور بايد يك كيسه حاوي يخ را كه دور آن حوله پيچيده شده است، روي محل آسیب‌دیده قرار داد. افراد بايد توجه داشته باشند كه نبايد يخ را به‌صورت مستقيم روي پوست گذاشت. يخ بايد 10 تا 15 دقيقه روي محل آسيب ديده به صورت غيرمستقيم ،گذاشته شود و سپس هر دو ساعت يك‌بار اين كار را ادامه داد. اگر شرايطِ حاد مطرح باشد بايد محل آسیب‌دیده را بي‌حركت نگه داشت، براي اين منظور بايد مچ آسیب‌دیده را بانداژ يا آتل‌بندی كرد. بالاتر نگه داشتن محل آسیب‌دیده نسبت به ساير قسمت‌هاي بدن، نيز ضروري است و براي اين منظور بايد يك بالش زيرِ ناحیه‌ی آسیب‌دیده قرار داد تا بالاتر از بدن قرار بگيرد. انجام چنين كاري به كاهش تورم و درد كمك مي‌كند.
- واي به روزي كه بشكند استخوان!
هميشه بايد بعد از پيچ‌خوردگي، احتمال شكستگي را نيز مدنظر داشت، به همين دليل مراجعه به پزشك متخصص ارتوپدي ضروري است. پزشك متخصص ارتوپدي علاوه بر معاينه پا، عكس‌برداري از ناحيه آسیب‌دیده را توصيه مي‌كند تا احتمال شكستگي و آسيب‌هاي جدي از نظر دور نماند. ممكن است در برخي موارد خاص كه آسيبِ ناشي از پيچ‌خوردگي مچ پا، خفيف باشد، راديوگرافي انجام نشود كه تشخيص اين مسئله تنها بر عهده پزشك متخصص ارتوپدي است.
- مشكل از جاي ديگر است
برخي از افراد به دليل ساختار كف پاي خود، بيش از سايرين مستعد ابتلا به پیچ‌خوردگی مچ پا هستند. براي مثال، آن دسته از افرادي كه كف پاي صاف دارند يا كف پاي آن‌ها، داراي قوس بیش‌ازاندازه است، بيشتر از سايرين مستعد ابتلا به پيچ‌خوردگي مچ پا هستند.
- پيچ‌خوردگي همان دررفتگي است؟
برخي از افراد كه دانش پزشكي كافي نسبت به آناتومي بدن ندارند، هر نوع آسيب به ناحيه مچ پا را به‌اشتباه دررفتگی تلقي مي‌كنند كه پيچ‌خوردگي مچ پا نيز از اين امر مستثنا نيست. اين دسته از افراد به دليل تشخيص نادرست پيچ‌خوردگي، اقدام به‌جا انداختن مچ پا مي‌كنند، درحالي‌كه در مشکلِ پيچ‌خوردگي، كشيده شدن و آسيب به رباط مطرح است و ارتباطي بين پيچ‌خوردگي و اين نوع درمان غیراصولی وجود ندارد. در چنين شرايطي كشيدن مچ پا، آسيب بيشتري را براي افراد به همراه دارد.
- حتماً بايد گچ گرفت؟
شايد خيلي از افراد تصور كنند كه در زمانِ پيچ‌خوردگي تحت هر شرايطي بايد مچ پا را گچ گرفت، درحالی‌که اين باور نادرست است و احتمال اينكه پزشك متخصص ارتوپدي، به بيمار استفاده از مچ‌بند يا آتل را توصيه كند، وجود دارد. اگر براي بيمار گچ گرفتنِ محل آسیب‌دیده در نظر گرفته شود، مدتي كه مچ پا در گچ مي‌ماند، معمولاً كوتاه است. براي مثال، مدت‌زمان اين كار 10 روز و حداكثر 2 هفته خواهد بود. كاهش حركت پاي آسیب‌دیده و ثابت نگه داشتن آن، به كم شدن درد و تورم كمك مي‌كند. احتمال اينكه براي كاهش درد بيمار، دارو تجويز شود زياد است و براي كنترلِ درد، داروهاي مسكن ضدالتهاب تجويز مي‌شود. انجام اين كار به‌ویژه در چند روز اول آسيب‌دیدگی، مي‌تواند بسيار مفيد باشد.
- وقتي جراحي مطرح مي‌شود
درمان‌هايي كه براي پيچ‌خوردگي مچ پا در نظر گرفته مي‌شود از بيماري به بيمار ديگر مي‌تواند متفاوت باشد. به عبارت روشن‌تر، براي آن دسته از افرادي كه دچار آسيب خفيف تا متوسط شده‌اند، استفاده از آتل توصيه مي‌شود و گاهي بنا بر تشخيص پزشك متخصص ارتوپدي ممكن است تنها باندپيچي مطرح باشد. به‌طورکلی حدود دو هفته تا يك ماه پا بايد بي‌حركت بماند. در شرايطي كه آسيبِ شديد مطرح است فرد بايد حتماً از عصا استفاده كند.
گاهي بيمار براي درمان بايد اقدام به گچ گرفتن مچ پاي خود كند. اگر آسيب ناشي از پيچ‌خوردگي مچ پا شديد باشد و باعث لق شدن و ناپايداري مچ پا شود، ممكن است متخصص ارتوپدي، جراحي را مناسب فرد تشخيص بدهد. معمولاً حدود 20 درصد از پيچ‌خوردگي‌هاي شديد بهبودي كامل ندارند و درد مداوم و لقي پا منجر به جراحي مي‌شوند.
- پا عادت به پيچ خوردن دارد؟
گاهي بعد از گذشت سه ماه و با وجود پیگیری مراحل مختلف درمان، درد و ناراحتي در ناحيه مچ پا باقي مي‌ماند و درد مداوم براي فرد ايجاد مي‌شود. علاوه بر اين مسئله، مشكل ديگري هم ممكن است بعد از طی کردن دوره درمان براي فرد پیش بیاید كه اين مشكل «عادت به پيچ‌خوردگي مچ پا» محسوب مي‌شود. يعني بعد از گذشت شش ماه يا یک سال بعد از درمان، اين مشكل به وجود مي‌آيد.
دلايل زيادي براي به وجود آمدن اين مشكل پس از درمان مي‌تواند وجود داشته باشد. براي مثال، ممكن است آسيب غضروفي يا التهابِ تاندون‌ها وجود داشته باشد. اين عوامل باعث باقي ماندن درد بعد از درمان مي‌شوند و بايد به‌دقت موردبررسی قرار بگيرند.
- لطفاً پاشنه‌دار نپوشيد
افرادي كه دچار پيچ‌خوردگي مچ پا مي‌شوند بايد بعد از درمان حتماً يكسري نكات را مدنظر داشته باشند. براي مثال، اين دسته از افراد بايد براي كاهش درد و ناراحتي‌هاي ناشي از پيچ‌خوردگي، از فيزيوتراپيست كمك بگيرند.
تقويت عضلات مچ پا يكي ديگر از نكاتي است كه بايد به آن توجه كافي داشت. اين دسته از افراد بايد از تمريناتي كه به حفظ تعادل بدن آن‌ها كمك مي‌كند، بهره ببرند. استفاده از كفي با ضخامت زياد،براي كفش و عدم استفاده از كفش‌هاي پاشنه‌بلند (در مورد خانم‌ها) به پيشگيري از پيچ‌خوردگي مجدد كمك مي‌كند. انجام برخي از ورزش‌ها نيز براي اين دسته از افراد در نظر گرفته مي‌شود.