با وجود آمار مطلوب مربوط به تولید پسته، روند صادرات این محصول از ایران به جهان ، رو به کاهش است.
به همین دلیل اواخر سال گذشته برنامه‌ای راهبردی از سوی موسسه تحقیقات پسته کشور تهیه و ارائه شد.
این در حالی است که هنوز هیچ‌‌گونه اطلاع رسانی درباره نتایج حاصل از برنامه‌ریزی مسئولان ،برای اجرایی شدن برنامه راهبردی، تشکیل ستاد و اجرایی شدن پیش نویس طرح حمایتی توسعه صادرات پسته صورت نگرفته است.
بر اساس آمار موجود سازمان‌های دخیل در تولید پسته، این محصول کشاورزی در مراحل تولید و بعد ازآن، دارای ریسک درآمدی بسیار بالایی است.
به عنوان نمونه با توجه به عملکرد تولید پسته در هر هکتار طی 30 سال گذشته، می‌توان دریافت ضریب تغییر تولید معادل 88/23 درصد است که خود بیانگر تغییرات بسیار بالای تولید و ریسک شدید آن است.
با توجه به اهمیت تولید و صدور این محصول در اردیبهشت ماه امسال مقرر شد تا ستاد پسته کشور به ریاست وزیر جهاد کشاورزی و عضویت تمامی وزارتخانه‌ها و سازمان‌هایی که در امر تولید و صادرات حضور دارند، در کنار نمایندگان بخش خصوصی و با هدف ایجاد مرجع اصلی تصمیم‌گیری فعال شود.
هر چند که در همان زمان تشکیل این ستاد از سوی نمایندگان مجلس ، معاون وزیر بازرگانی و معاون استاندار کرمان مورد استقبال قرار گرفت، اما ظاهرا هنوز اقدامات عملیاتی قابل توجهی از سوی این ستاد برای بهبود بازار پسته صورت نگرفته است.
اهمیت این موضوع از آنجا مشخص می‌شود که در گذشته ایران قرن‌ها بدون رقیب عمده‌ترین تولیدکننده این محصول کشاورزی در جهان بود، اما در حال حاضر کشورهای دیگر در زمینه تولید و تجارت پسته به رقابت با ایران پرداخته‌اند.
بر اساس گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، آمریکا پس از ایران دومین کشور تولیدکننده و صادرکننده پسته در جهان محسوب می‌شود، به نحوی که این کشور از حضور ضعیف ایران در بازارهای جهانی به علت تشدید مقررات اتحادیه اروپا علیه ایران، منتفع شده و در سال‌های اخیر صادرات خود را به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش داده‌است، به نحوی که هم‌اکنون تولید کنندگان در کالیفرنیا محصول فوق را به کشورهای هنگ‌کنگ، آلمان، روسیه، فرانسه و کانادا صادر می‌کنند.
در همین زمینه یک عضو مؤسسه تحقیقات پسته کشور، اظهار می‌کند: متاسفانه عملکرد تولید این محصول در هکتار و صادرات آن در مقایسه جهانی همچنان رو به کاهش است.
هرچند ممکن است تولید در کشورمان یک سال کاهش و یک سال افزایش یابد، ولی به طور متوسط و در مقایسه با تولید، صادرات و عملکرد در هکتار کشورهای رقیب (ترکیه و آمریکا) سهم ایران در حال کاهش است.
به گفته رضا صداقت، براساس مطالعات انجام شده در دوره زمانی سال‌های 1991 تا 2002 ، سهم تولید پسته ایران در 2سال اول از کل تولید جهانی 5/56 درصد بوده که در 2سال آخر این دوره با 7/17 درصد کاهش به 5/46 درصد رسیده است.
این در حالی است که در این دوره مطالعاتی ، سهم آمریکا از تولید جهانی از 15 درصد به 24 درصد رسیده است.
وی می‌گوید: در طول سال‌های ذکر شده سهم ایران از صادرات جهانی 21 درصد کاهش و آمریکا 50 درصد افزایش پیدا کرده است.
وی بر این باور است که متاسفانه کشاورزان کشور هیچ گونه آموزش لازم و ضروری در زمینه تولید ندیده‌اند، اما از آنجایی که 50 درصد از تولید جهانی، سطح زیر کشت و صادرات پسته متعلق به کشورمان است، هنوز هم با توجه به کاهش سهم کشورمان در موارد ذکر شده، ایران دارای مقام اول در تولید است.
پسته، در دست دلالان
این عضو موسسه تحقیقات پسته کشور همچنین تاکید می‌کند: هم‌اکنون نبض قیمت بازار دست دلال‌ها و واسطه‌هاست به نحوی که هر زمان اراده می‌کنند محصول خود را وارد بازار کرده و هر زمان که قیمت مناسب نباشد محصول را در انبارها نگه می‌دارند تا در طول سال و زمان مناسب بودن قیمت بازار ، اقدام به فروش کنند.
به گفته صداقت، کشاورزان به طور متوسط هر کیلوگرم پسته تولیدی خود با کیفیت معمولی را با نرخ 3500 تومان می‌فروشند، اما همین محصول در بازار با نرخ حداقل حدود 5500 تومان به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شود و بهای نوع مرغوب آن نیز حداقل معادل کیلویی 8500 تا
9 هزار تومان در بازار است.
وی می‌افزاید: مانند بسیاری از محصولات کشاورزی باز هم سود مطلوب عاید دلالان می‌شود، زیرا تولیدکننده‌ها معمولا به دلیل مشکلات مالی به محض برداشت محصول، تولیدات خود را می‌فروشند، به نحوی که بیشتر محصول در همان ماه‌های اول به فروش می‌رسد.
وی در خصوص صادرات پسته خاطرنشان می‌کند: متاسفانه بر اثر رعایت نکردن اصول صحیح در تولید باغ‌ها و اصول فنی در زمان فرآوری محصول در ترمینال‌ها و عبور پسته صادراتی از روی دریا در کنار فقدان بسته‌بندی مناسب این محصول اغلب محموله صادر شده دقیقا استانداردهای بازارهای اروپایی را ندارد.
حتی آلودگی به برخی سم‌ها و باقی مانده‌های سموم باعث شده در سال‌های اخیر صادرات این محصول از کشورمان به بازارهای جهانی سال به سال کمتر شود.
وی می‌افزاید: در حال حاضر صادرات ایران در این زمینه به آلمان نسبت به چند سال قبل به شدت کاهش پیدا کرده و در مقابل بیشتر صادرات به سمت کشورهای عربی و کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی سوق پیدا کرده است، یعنی به دلیل مشکل کیفیتی ،در حال از دست دادن بازارهای سودآور و نهایی هستیم.
آمار گمرک
به دنبال بروز مشکل در صدور ، مسئولان در تیر ماه امسال پیش نویس طرح حمایتی توسعه صادرات را با عنوان بسته حمایتی در دستور کار سازمان توسعه تجارت ایران قرار دادند.
بر پایه این طرح مقرر شد تا مشکلات عمده تولید، فرآوری و تجارت این محصول از جمله اعتبارات مورد نیاز برای جوایز صادراتی، وضعیت اجرای طرح کریدور سبز پسته و نیز برنامه‌ریزی برای اجلاس آتی کدکس بین‌الملل مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
باوجود برخی اظهار نظرها در خصوص کاهش صادرات ، بر اساس آمار گمرک در سال گذشته،171 هزار و 348 تن پسته و مغز پسته به ارزش یک میلیارد و 68 میلیون و 488 هزار دلار از کشور صادر شده است.
به عبارت دیگر با وجود مشکلات اتحادیه اروپا در مورد تعیین استاندارد سخت‌گیرانه در مورد میزان آفلاتوکسین، صادرات سال 85 نسبت به سال قبل از نظر وزنی 9/21 درصد و از نظر ارزشی 8/29 درصد افزایش یافته است.
هماهنگی میان مسئولان
سال گذشته از محل صدور پسته معادل یک میلیارد و68 میلیون دلار درآمد ارزی عاید کشور شده است. این در حالی است که تولید و عرضه محصول فوق برای بیش از 150 هزار نفر نیز در همین سال اشتغال‌زایی مستقیم به همراه داشته است.
رئیس هیات مدیره انجمن پسته کشور در این باره می‌گوید: با اجرای طرح کریدور سبز در سال ۸۳ موفقیت صادرات پسته به اتحادیه اروپا تا ۹۷ درصد ارتقا یافت و همزمان با ثبت نام برای شرکت در این طرح، از سوی کمیته فرآوری و بهداشت انجمن پسته، پیشنهاد افزایش جایزه صادراتی طرح کریدور سبز به ستاد عالی پسته و شورای عالی صادرات کشور ارائه شده است.
به گفته محسن جلال پور، در حال حاضر در بازار جهانی رقابت قیمتی شدیدی جریان دارد چنانکه آمریکا به عنوان دومین تولیدکننده این محصول تلاش دارد با ارائه محصول با قیمت پایین تر از ایران، به تصاحب کامل بازار مصرف دست یابد.
تبلیغات منفی
به هر حال با وجود آمار ارائه شده از سوی گمرک و سخنان وزیر جهاد کشاورزی باید اذعان کرد که به منظور بهبود وضعیت صادرات محصول با کیفیت و افزایش تولید، باید مشکلات بنیادین این صنعت برطرف شده و از انحراف به سمت تصدی‌گری دولتی پرهیز شود.
در این میان حل مشکل بحران آب، تامین اعتبارات مناسب و بستر‌سازی برای توسعه باغ‌های بزرگ و کارآمد نیز نباید دور از نظر باشد.
مسلما نمی‌توانیم منکر تبلیغات منفی علیه پسته ایران به بهانه آلوده بودن به افلاتوکسین باشیم، از این رو با انتقال مناسب محصول از باغ به ترمینال ، رفع مشکلات انبارداری و بسته‌بندی مناسب، این امکان مهیا می‌شود تا همچنان بازار صادراتی پسته جهان ، در دست ایران باقی بماند.