در گرمای تابستان بیشتر از همه چیز انواع شربت و خوراکی‌های خنک بر سفره افطار مشتری دارد اما در این روزهای آخر، کم اشتهایی، عطش و ضعف معده باعث می‌شود کمی بیشتر روی انتخاب خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها دقت کنیم.
شربت‌های معمول مثل آلبالو، آبلیمو یا خاکشیر برای معده‌های حساس ایجاد ناراحتی‌هایی مثل درد و ورم می‌کند. شاید مهم‌ترین گزینه، استفاده از شربت‌هایی باشد که با انواع عرقیات گیاهی تهیه میشوند. این عرقیات هم خوش‌عطر و خوش طعم است و هم خاصیت دارویی و تقویتی دارد؛ آن‌قدر که در طب مکمل هم از آن استفاده می‌کنند.
طب مکمل
امروزه پزشکان در تحقیقات‌شان به این نتیجه رسیده‌اند که طب سنتی در حفظ سلامت و درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌تواند مؤثر باشد؛ برای همین به آن طب مکمل می‌گویند.
در مقابل، آگاهان و حکمای طب سنتی هم طب جدید و دارو درمان شیمیایی را نفی نمی‌کنند و آن را مکمل روش‌های درمانی خود می‌دانند؛ گر چه اندک پزشکانی هم هستند که طب سنتی را غیرعلمی و غیرمفید می‌دانند.
به هر حال امروزه، علم پزشکی به این سمت پیش‌می‌رود که در تولید دارو و درمان بیماری‌ها از داروهای گیاهی و طب سنتی هم استفاده کند. اکنون در آلمان بیش از70درصد داروها با منشأ گیاهی تولید و روانه بازار میشوند، در آمریکا، هند و چین 40 تا 50 درصد و... اما متأسفانه در ایران - با وجود داشتن سابقه‌ای درخشان در طب سنتی - تنها 9صدم درصد از داروهای تولیدی منشأ گیاهی دارند.
خوشبختانه طی چند سال اخیر محققان داروساز کشورمان به سمت تحقیق و تولید داروهای گیاهی روی آورده‌اند و نتیجه آن هم تولید داروهای ایذر، دیابت، بیماریهای ریوی و... بوده است. بخش مهمی از درمان‌های طب سنتی با تجویز عرقیات گیاهی – که خواص گوناگون و مؤثری دارد – انجام می‌شود که در بخش‌های بعدی مطلب به آن می‌پردازیم.
نور، گرما، رطوبت دشمن عرقیات
-بعضی عرقیات معطر مثل گلاب، هل و... اگر در مقابل نور خورشید باشند، عطر خود را از دست می‌دهند؛ پس بهتر است این نوع عرقیات را پشت پنجره آفتابگیر قرار ندهید.
-عرقیات به علت تبخیر شدن آبشان هنگام جوشاندن و غلیظ بودنشان، فسادناپذیرند اما تاریخ مصرف بعضی از آنها 3 ساله و بعضی دیگر یک‌ساله است و این یعنی بعد از گذشت تاریخ مصرف، خاصیت‌شان از بین می‌رود، نه اینکه خراب شوند.
-مکان گرم و مرطوب، زودتر خاصیت انواع عرقیات را از بین می‌برد بنابراین آشپزخانه به دلیل داشتن فضای گرم و مرطوب مکان مناسبی برای نگه داشتن آنها نیست.
-معمولا خاصیت عرقیات گیاهانی که طبیعت گرم یا مایل به گرم دارند، زودتر از بین می‌رود و معمولا تاریخ مصرف آنها یک ساله است.
-نگهداری عرقیات در کمد اتاق‌های خواب، انباری و حیاط خلوت – که فضایی خشک و خنک دارند – مناسب است؛ در ضمن می‌توان آنها را در یخچال هم نگه داشت.
-بعضی انواع عرقیات طعم فوق‌العاده تلخی دارند و خوردن آنها – به‌ویژه برای کودکان – سخت است. این نوع عرقیات (مثل کاسنی، نعنا، بید و ...) را می‌توان با نبات، عسل یا کمی آب میوه مخلوط کرد و خورد. خوردن این عرقیات همراه نبات، عسل یا آبمیوه نه تنها خاصیت آنها را کم نمی‌کند بلکه افزایش می‌دهد.
-اگر خواهان خرید عرقیاتی هستید که به روش سنتی تهیه می‌شود، حتما از عطاری‌های معتبر و قابل اعتماد خرید کنید تا به شما جنس تقلبی یا عرق فوق‌العاده رقیق بی‌خاصیت قالب نکنند.
-در موقع خرید عرقیات صنعتی، به نام کارخانه، شماره ثبت و تاریخ مصرف آن دقت فرمایید.
در ضمن نام چند کارخانه معروف تولید‌کننده عرقیات گیاهی را برایتان می‌نویسیم: 1 - آوند (شیراز) 2- ترگل (کرج) 3- بهاران (یزد) 4- ربیع، بان (کاشان) 5- شفا (سنندج) 6- نادر و زمانی (مشهد) و...
داروهای شیرین
تهیه این شربت‌ها بسیار ساده است. یک دوم از پارچ یا لیوان را از عرق پر کرده و بقیه را آب و شکر اضافه کنید. شربت شما حاضر است. اگر مایل باشید، می‌توانید خاکشیر یا تخم شربتی را با هر یک از این عرقیات میل کنید.
شربت بیدمشک: شربت عرق بیدمشک از پرطرفدارترین نوشیدنی‌ها در سفره‌های افطار جنوب ایران است زیرا خوردن میوه‌های تابستانی و نوشیدنی‌های سرد بعد از چندین ساعت گرسنگی در هوای گرم، معده را حساس می‌کند و باعث بروز سردرد در افراد کم خون می‌شود.
اما عرق بیدمشک درست برای همین موضوع آفریده شده زیرا این عرق تقویت کننده قلب و معده، خون ساز، ضد سردرد و دردهای عضلانی است.
شربت عرق شاتره: اگر خیلی گرمایی هستید و اگر زیاد بیرون منزل و در آفتاب کار می‌کنید، حتما سر سفره افطار یک لیوان شربت عرق شاتره بنوشید؛ شاتره خاصیت بسیار قوی ضد عطش و گرمازدگی دارد، خون را تصفیه می‌کند و صفرابر است.
شربت گلاب: گلاب تقویت‌کننده اعصاب است. شاید به خاطر رایحه خوب گل محمدی می‌تواند آدم را آرام کند. گلاب نشاط‌آور هم هست و برای تقویت قلب هم سفارش شده. شربت گلاب به تنهایی یا با کمی تخم شربت یا خاکشیر نوشیدنی سالمی برای افطار است.
شربت نعنا: اگر خاصیت هیچ کدام از عرقیات را ندانید، حتما عرق نعنا را می‌شناسید. این روزها که اهالی خانه به خاطر تشنگی ناشی از روزه‌داری، از افطار تا سحر یک بند هندوانه و میوه و شربت می‌خورند، بد نیست برای جلوگیری از معده درد و نفخ، یک لیوان شربت عرق نعنا هم بنوشند.
شربت بهارنارنج: شربت بهارنارنج که از عرق بهار نارنج همراه با آب نبات یا شکر تولید می‌شود، از نوشیدنی‌های رایج در جنوب کشور است. خاصیت آرامبخشی بهارنارنج جدا از بوی مدهوش‌کننده و طعم خوشایند آن باعث شده تا این شربت طرفداران بسیاری در بین کسانی که شغل یا زندگی پراسترسی دارند داشته باشد. بهارنارنج، گرم، مقوم معده و قلب است و البته خاصیت ضد نفخ هم دارد.
اما شربت‌های تلخ!
حالا که بحث عرقیات گیاهی شد، بد نیست اطلاعات‌مان را کمی بیشتر کنیم. بعضی از این عرقیات کمی تلخ و گس‌اند و به همین دلیل برای شربت مناسب نیستند اما می‌توان آنها را با آب و شکر قابل خوردن کرد.
عرق بومادران: بومادران را شاید با گل قشنگ زرد رنگش بشناسید اما این گیاه علاوه بر زیبایی، خواص زیادی دارد: بومادران درمانگر ضعف عضله قلب (میوکاردیت)، احساس گرفتگی و درد در ناحیه قلب (آنژین دو پوتارین) است. اگر دست‌هایتان گزگز می‌کند و خواب می‌رود، حتما از این گل استفاده کنید.
عرق برگ چنار: اگر دلتان می‌خواهد کمی چاق شوید یا تب دارید و یا دچار تنگی نفس هستید، عرق برگ چنار نوشیدنی خوبی است.
عرق آویشن: مقوم بدن و معده و تقویت‌کننده بینایی است. ضد تشنج و نفخ، درمان‌کننده سرفه، تنگی نفس، درد مفاصل، سیاتیک، خونریزی‌های رحمی، کوفتگی عضلات و ضد عفونی‌کننده مجاری تنفسی است. اصولا آویشن یک گیاه همه‌فن حریف است.
عرق بابونه: مقوم معده، بادشکن، اشتهاآور، هضم‌کننده غذا، صفرابُر، ضد تشنج و ضدعفونی‌کننده است. در استعمال خارجی تقویت‌کننده مو است و در رفع بیماریهای پوستی و محفوظ نگه داشتن زخم از آلودگی بسیار مؤثر است.
عرق خار شتر: اگرچه اسمش خنده‌دار است اما خواص زیادی دارد؛ تصفیه‌کننده خون و کبد، شست‌وشودهنده کلیه‌ها و مفید برای دفع سنگ کلیه و مثانه است.
عرق زیره: کمی تند و تلخ است اما این تلخی را به نتایج شیرین‌اش ببخشید؛ چون زیره ضدچاقی، هضم‌کننده غذا، بادشکن و رافع ناراحتی‌های معده است. این عرق حتما باید بعد از غذا و با نصف لیوان آب مصرف شود.
عرق سنبل الطیب: در درمان تحریکات عصبی، تشنج و میگرن مؤثر است. آرامش‌بخش و خواب‌آور است. اگر عصبی هستید یا کمخوابی دارید، دم‌کرده یا عرق سنبل الطیب نوشیدنی مناسبی برای شماست.
عرق هفت گیاه: این ماه حسابی زولبیا و بامیه خورده‌اید؟ نوش جان؛ اما یک لیوان عرق هفت‌گیاه هم میل کنید. عرق هفت گیاه پایین‌آورنده قند خون است.
نکاتی درباره عرقیات گیاهی
مناطق سردسیر نسبت به مناطق گرمسیر و مرطوب، از پوشش گیاهان با خاصیت‌های دارویی غنی‌تری برخوردار است.
عرق دوآتشه به معنای آن است که گیاه 2 بار جوشانده شده، آب کمتری دارد و غلیظ‌تر است و در نتیجه تاثیرگذاری سریع‌تری هم دارد.
بنا به نظر آقایان عطار بیشترین مصرف عرقیات گیاهی به ترتیب زیر است: 1 ـ گلاب 2 ـ نعنا
3 ـ شاتره 4 ـ کاسنی 5 ـ خارشتر 6 ـ زیره سبز 7 ـ شوید 8 ـ رازیانه.
گران‌ترین نوع عرقیات به دلیل کمیاب بودن گیاهش، عرق کیالک است که در واقع عرق زالزالک وحشی است (با زالزالک معمولی فرق دارد). عرق کیالک معمولا 200 تا 250 تومان از بقیه عرقیات گران‌تر است و البته تولید صنعتی آن هم نسبت به بقیه عرقیات محدودتر است.
این سرم خوراکی
-عرقیات، درست مثل سرم هستند؛ یعنی بلافاصله بعد از مصرف جذب خون میشوند و تأثیر خود را می‌گذارند.
-خوردن بیش از اندازه این عرقیات مثل زیاده‌روی در خوردن هر چیز دیگری بسیار مضر است. بیشترین میزان مجاز مصرف یک نوع عرق در طول شبانه‌روز 2 لیوان است؛ آن هم در موارد استثنا؛ بنابراین خیال نکنید هر چه بیشتر بخورید زودتر خوب می‌شوید و نتیجه دلخواهتان را می‌گیرید.
-خوردن بعضی از عرقیات مثل عرق بیدمشک، بابونه، صدگیاه و... برای کودکان زیر 2 سال و افرادی که به آنفلوآنزا یا آبله مرغان مبتلا هستند، ممنوع است و در مورد زنان باردار یا شیرده هم باید با احتیاط مصرف شود؛ برای همین در موقع خرید شرایط خود یا کسی را که برایش از این عرقیات می‌خرید، به جناب عطار توضیح دهید.
-همزمانی در مصرف بعضی از داروهای شیمیایی با مصرف بعضی از عرقیات باعث بی‌اثر شدن دارو و عرق می‌شود؛ مثل گیاه سنبل‌الطیب که برای آرامش‌بخشی، رفع سردردهای عصبی و کمخوابی تجویز می‌شود و به هیچ وجه نباید همراه داروهای خواب‌آوری مثل دیازپام، فنوباربیتال و... استفاده شود.
-بعضی عرقیات طبیعت گرم و بعضی طبیعت سرد دارند. عرق‌های گرم را مانند نعنا، سنبل‌الطیب، آویشن و... باید نم‌نم و جرعه‌جرعه نوشید تا تأثیر داشته باشد و عرق‌های سرد مانند عرق بید، کاسنی و... را باید یکباره (یک لیوان در روز) خورد تا مؤثر شود.
-تعداد دفعات مصرف عرقیاتی که برای درمان ریوی تجویز می‌شود کم است؛ در عوض طول درمان عرقیاتی که برای درمان بیماریهای چربی خون، قندخون و بیماریهای کبدی و معدوی تجویز می‌شود، ممکن است به مدت 2 یا 3 ماه باشد.
-عرقیات را در جای خشک و خنک نگهداری کنید تا خواص آن حفظ شود.
-اگر عرقیات غیرپاستوریزه می‌خرید حتما از جای مطمئنی خریداری کنید زیرا اولا امکان آنکه مایعی آلوده و غیراستاندارد را خریداری کنید زیاد است، دوم آنکه امکان افزودن آب و در نتیجه کم شدن خاصیت اصلی عرقیات هم وجود دارد.
-ممکن است به شما توصیه کنند برای غلیظ‌تر شدن عرقیات آنها را بجوشانید؛ این کار کمک چندانی به افزایش خاصیت آنها نمی‌کند و حتی ممکن است بو و طعم آنها را نیز خراب کند.