حوادث رانندگی، ضربات وارده از طریق چاقو و آسیب‌های دانش آموزی درمدارس، بیشترین آمار مصدومان و حتی کشته شدگان را بعد از بیماری‌های قلبی-عروقی در ایران به خود اختصاص می‌دهند.
تحقیقات نشان می‌دهد بیشتر آسیب‌ها هم متوجه ناحیه شکمی در این افراد شده و اقدامات درمانی سریع در این زمینه مهم‌ترین راه نجات آنها به حساب می‌آید. با توجه به گستردگی واهمیت موضوع، انجمن علمی جراحان عمومی در کنگره امسال خود که از اول تا سوم آبان 86 برگزار می‌شود، علاوه برانتقال اطلاعات از جراحان با سابقه به جراحان جوان تر، به معرفی شیوه‌های درمانی جدید در این زمینه بپردازد تا راهی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و تلفات ناشی از این حوادث باز شود.
در همین رابطه گفت‌وگویی را با دکتر پرویز دریایی، دبیر علمی کنگره، رئیس انستیتوکانسر و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام داده‌ایم. به اعتقاد دکتر دریایی، هیچ نوع جراحی در زمینه تروماهای شکم و لگن، در دنیا وجود ندارد که جراحان ایرانی در انجام آن ناتوان باشند. وی می‌گوید: همان طور که در زمان جنگ، به رزمندگان می‌گفتیم، شما تنها از قلب ومغزتان محافظت کنید، باقی قضایا با ما، هنوز هم می‌گوییم، اگر اقدامات سریع در زمینه مصدومان این چنینی صورت گیرد، درصد بهبودی کامل بیمار بسیار بالاست.
- آقای دکتر، چرا مهم‌ترین محور کنگره امسال، حوادث غیرمترقبه و تروماهای شکمی است؟
حتی قبل از شروع جنگ تحمیلی هم جلسات دانشگاهی با حضورجراحان در این‌باره تشکیل می‌شد. وقتی هم، جنگ شروع شد- حادثه‌ای که به‌هرحال بسیار غیرمترقبه بود- ما جلساتی را درهمین راستا ترتیب دادیم و به بررسی تمام مقالات و مطالعات باقی مانده ازجنگ‌های دنیا از جنگ ویتنام گرفته تا جنگ جهانی دوم، جنگ کره و... پرداختیم تا راهی برای مواجهه با زخمی‌ها پیدا کنیم. کم کم بحث جا افتاد وحالا سعی کرده‌ایم تا در قالب کنگره‌ای در راستای پیشگیری از حوادث غیرمترقبه، به همان مسائل بپردازیم. امروز سازمان‌های مربوط به پیشگیری از حوادث غیرمترقبه در نظام بهداشت و درمان هم دارد جا می‌افتد.
- درصد وقوع ترومای شکم دراین حوادث غیرمترقبه چقدر است که محور اصلی کنگره قرارگرفته است؟
آمارهای کشوری حاکی از آن است که در هر 4ساعت، یک نفردر اثر وقوع حوادث غیرمترقبه می‌میرد که بیشتر هم حوادث رانندگی است. نکته بعدی این است که بیشتر این مرگ ومیرها درافرادی اتفاق می‌افتد که دررده سنی 30- 25سال قراردارند و در واقع نسل فعال جامعه را تشکیل می‌دهند و در بسیاری از موارد هم از فرهیختگان جامعه هستند که قربانی این حوادث می‌شوند. این فاجعه است. همه این عوامل با هم باعث شده است ما به مسئله‌ای نظیر ترومای شکم در قالب یک کنگره بپردازیم تا زمینه‌های همکاری با طب اورژانس، انتقال خون و... فراهم شود.البته این به آن معنا نیست که ضربه‌های وارده به شکم حتما از طریق حوادث رانندگی ایجاد می‌شود بلکه موارد دیگری نظیر حوادثی که در مراکز صنعتی ومدارس رخ می‌دهد، یا صدماتی نظیر چاقو یا گلوله خوردگی نیز از دسته تروماهای شکم به شمار می‌آیند.
- مهم‌ترین مانع موجود برای درمان ترومای شکم چیست؟
مهم‌ترین مانع در راه درمان این بیماران، نقص موجود درسامانه حمل ونقل بیماران و انجام اقدامات اولیه برای آنهاست. به‌عنوان مثال، تنها بیمارستان وزارت بهداشت در تهران که باند هلی‌کوپتر اورژانس دارد، بیمارستان امام خمینی است. در حالی که لازم است تا تمام بیمارستان‌ها به سرویس‌های اورژانسی مجهز باشند و بنابراین نیاز به برنامه‌های زیربنایی برای حل مشکل وجود دارد. یا اینکه در حال حاضر 67-65 درصد از حوادث این چنینی، در حیاط مدارس و حین بازی بچه‌ها روی می‌دهد، در حالی که جایگاهی برای انجام اقدامات اولیه واحیا در مدارس وجود ندارد.
- درباره اینکه اصولا ترومای شکم به چه نوع آسیبی گفته می‌شود هم توضیح می‌دهید؟
آسیب‌ها و صدماتی که در اثرحوادث در ناحیه شکم وارد می‌شود را ترومای شکم می‌گویند. صدمات شکم هم می‌تواند شامل صدماتی باشد که به ناحیه دیافراگم، معده، دستگاه گوارش، طحال، کبد، سامانه مجاری صفراوی، لوزالمعده، سامانه ادراری مثل کلیه‌ها، حالب ومثانه وارد می‌شود یا سامانه زنانگی مثل رحم رادرگیر کند یا آسیب خطرناکی مثل آسیب به شکم خانمی باردارباشد. البته در اکثر حوادثی که پیش می‌آید هم نمی‌شود انگشت روی این نکته گذاشت که نقطه عطف در شکم است، مغز است یا... یعنی وقتی حادثه‌ای اتفاق می‌افتد، می‌تواند ازنوع جراحات چندگانه یا multiple injury باشد وکانون یکی از این صدمات متعدد، شکم باشد. در رابطه با این صدمات شکمی درصورتی که اقدامات عاجل صورت بگیرد، امید بهبودی بسیار بالاست.
- اولین اقدام چه باید باشد؟
اولین اقدام پس از وقوع ترومای شکمی، تماس با اورژانس است. اما اگر در جایی هستید که این امکان وجود ندارد، مهم‌ترین کار برای افراد عادی این است که هیچ کاری نکنند، یعنی هیچ کاری نکردن بهترین اقدام است. البته از نظرپزشکی، خونریزی‌هایی که در نتیجه این آسیب‌ها در ناحیه شکم به وجود می‌آید، مهم‌ترین مسئله‌ای است که باید به آن پرداخته شود. منشا این خونریزی‌ها هم ممکن است رگ‌های بزرگی مثل آئورت، شریان ایلیاک داخلی، شریان‌های ایلیاک لگنی، شریان‌های خون رسان به روده، کلیه‌ها، کبد ومجاری صفراوی باشد که همگی ممکن است تحت‌تأثیرتروماهای شکمی قرارگیرند. بنابراین برای متوقف کردن این خونریزی‌ها لازم است که جراحی صورت بگیرد.
- این که گفتید برای مصدوم هیچ‌کاری نکنیم کمی عجیب است. بیشتر توضیح می‌دهید؟
در این مصدومان، چندین عامل تأثیرگذار وجود دارد، اما یکی از مهم‌ترین مشکلات موجود در این زمینه، عدم اقدامات اولیه به موقع در رابطه با انتقال بیمار از محل حادثه به محل درمان است. ببینید! متأسفانه یک سری مسائل حقوقی-کیفری دست و پاگیر برای پزشکان هم در این زمینه وجود دارد که اگر با موارد درمانی مصدوم ادغام شود، مشکل دوچندان می‌شود. مثلا همان‌طوری که شهروندان برای رساندن یک مصدوم تصادف رانندگی به مراکز درمانی به‌دلیل گرفتاری‌های بعدی، تعلل می‌کنند، پزشکانی هم که در کانون‌های اولیه تصادف حضور دارند، از ترس یک سری از قوانین دست وپاگیر به جای اینکه شروع به اقدامات درمانی در این زمینه کنند، بلافاصله بیمار رابه مراکز درمانی بزرگ‌تر ارجاع می‌دهند، در حالی که زمان، مهم‌ترین فاکتور نجات این بیماران است.
- این اشکال چگونه برطرف خواهد شد؟
این موضوع، افزایش همکاری‌های بین بخشی را می‌طلبد به علاوه اینکه وزارت بهداشت و سازمان‌های وابسته حقوقی هم باید در این زمینه اقداماتی را انجام دهند و مشکلات قانونی موجود در این زمینه را برطرف کنند.
- بالا بردن آگاهی‌های مردم در این زمینه تا چه حد تأثیرگذار است؟
آموزش فرهنگ رانندگی در ایران، قطعا از عوامل تأثیر گذار بر کاهش این حوادث است و مسائلی نظیربستن کمربند می‌تواند در پیشگیری از این حوادثی نظیر قطع نخاع گردنی، وجود هوا در قفسه صدری، شکستگی دنده‌ها و جراحات عروق اصلی و مغز که صدمات کشنده‌ای است، مفید باشد، چرا که بیشترین مراجعات در ایران، در اثرتصادفات اتفاق می‌افتد تا جایی که تعداد کشته شدگان در جنگ عراق و آمریکا از تعداد تعداد کشته‌های حادثه رانندگی در نوروز همان سال در ایران، کمتربود.
- به‌نظر شما کدام جراحی‌ها دراین زمینه، عمومی‌تر شده و کدام یک هنوز جا نیفتاده است؟
دنیای پزشکی دارد به سمتی می‌رود که در آن، جراحی‌های باز کمرنگ‌تر شده‌اند و اقداماتی نظیر بالن زدن، رگ‌سازی و... در حال رشد است. اما در زمینه تروماهای شکمی، ما هنوز متکی به جراحی‌ها هستیم و در اکثر موارد تنها با باز کردن شکم بیمار است که به هدف می‌رسیم. البته این روزها استفاده ازروش‌های نوینی شبیه لاپاراسکوپی که نوعی جراحی محدود محسوب می‌شود یا روش‌های تشخیصی مثل تصویربرداری در تروماهای لگن و شکم در حال رشد است که امیدواریم با استفاده از آنها درصد جراحی‌های گسترده در تروماهای شکمی‌کمتر شود.
- مگر از روش‌های تصویر برداری همین حالا هم استفاده نمی‌شود؟
در ضایعات شکمی، 2نوع ضایعه نفوذی و غیرنفوذی داریم. ضایعه نفوذی شامل مواردی می‌شود که اجسامی مثل گلوله یا چاقو وارد شکم شود که باز کردن شکم برای قطع خونریزی محرز است، اما بیشترین اشکال را در مواردی داریم که ضربه‌ای عارض می‌شود اما نفوذ نمی‌کند و در شکم فرونمی رود.
اینجاست که جراح در برزخ قرار می‌گیرد و لاپاراسکوپی و تصویربرداری هم همین جا بیشترین کمک را می‌کند که در مواردی بدون تحمیل عمل جراحی سنگین، خونریزی مسدود شده وبیمار درمان می‌شود. این روش‌ها البته در حال پیشرفتند.