با دكتر مريم طباطبايي، متخصص پوست درباره شپش‌ها صحبت كرديم و راه‌هاي پيشگيري و درمان اين بيماري را پرسيديم.
- شپش اصلا چه موجودي است؟
شپش گرفتن برخلاف آن چيزي كه فكر مي‌كنيم، به معني آلوده‌بودن فرد نيست و افرادي كه شپش مي‌گيرند هم حتما عضو طبقه اجتماعي خاص يا جغرافياي خاصي نيستند. شپش در تمام دنيا، حتي كشورهاي پيشرفته هم روي موهاي بعضي از افراد پيدا مي‌شود از آن مهم‌تر اينكه هر جا كه باشد خيلي سريع راهش را براي زندگي‌كردن در بدن يك فرد ديگر پيدا مي‌كند و به سرعت از شخصي به شخص ديگر منتقل مي‌شود؛ به‌خصوص در روزهاي سرد سال و در ميان كودكان و البته خانم‌هايي كه موي بلند دارند. اما اين شپش ويرانگر چيزي جز يك حشره كوچك سفيد يا خاكستري رنگ نيست؛ حشره‌اي كه دو شاخك و سه جفت پاي كوتاه دارد و به ريشه موها و مژه‌ها مي‌چسبد و روزي 6وعده از خون تغذيه مي‌كند.
- شپش‌ها در موها چه مي‌كنند؟
شپش‌ها به سرعت تخمگذاري مي‌كنند؛ تخم‌هاي ريز و سفيد‌رنگ آنها مي‌توانند به هر جايي بچسبند؛ از مو گرفته تا درز لباس و تار و پود پارچه‌هاي خانه. بنابراين شپش خيلي راحت‌تر و بي‌خبرتر از آنچه فكرش را بكنيد به زندگي شما راه پيدا مي‌كند و ماندگار مي‌شود. اين حشره، بيشتر اوقات عمرش را در مو و لباس مي‌گذراند و فقط به‌خاطر تغذيه روي سطح بدن مي‌آيد و خودش را به پوست بدن مي‌چسباند و پوست را سوراخ كرده و بزاق خود را زيرپوست تزريق كرده و با مكيدن خون، مواد زائدي را هم از خود دفع مي‌كند. همين هم باعث ايجاد برآمدگي‌هاي قرمز رنگ خارش‌دار مي‌شود و كسي كه شپش داشته باشد، با اين نشانه و با سوزش و خارش آزار‌دهنده پوست سر و سفيدي‌هاي شوره مانندي كه روي مژه‌ها و موها و ابروهايش پيدا مي‌شود، مي‌تواند پي به بيماري‌اش ببرد. با اينكه شپش‌ها موجودات موذي و دردسرسازي هستند اما عمر كوتاهي دارند و كمتر از 30روز در بدن يك انسان زنده مي‌مانند. با اين حال هر شپش ماده بين 50 تا 150عدد تخم مي‌گذارد كه هر كدامشان در يك كپسول بسيار چسبناك قرار گرفته‌اند. اين كپسول از فاصله تقريبا 5 ميلي‌متري ريشه مو به مو مي‌چسبد و به‌راحتي جدا نمي‌شود. به اين كپسول‌هاي حاوي تخم، رشك گفته مي‌شود و رشك‌ها 7روز بعد شكافته شده و شپش از آنها بيرون مي‌آيد. اتفاق بد اين است كه ممكن است سرتان پر از رشك باشد اما فكر كنيد كه مبتلا به شوره سر شده‌ايد يا سفيدي‌ها ناشي از خشكيدن ژل و كتيرا و تافت روي موهايتان است. در اين صورت به شپش اجازه مي‌دهيد به سرعت روي سرتان جولان دهد و تمام پوست سر را تسخير كند. بد نيست بدانيد كه دسته شپش‌ها معمولا از دوطرف سر شروع به فتح پوست سرتان مي‌كند و كم‌كم به مركز سر مي‌رسد. بنابراين خارش گيجگاه‌ها، بالاي گوش‌ها و پشت گردن را جدي بگيريد تا در مراحل اوليه، شپش را درمان كنيد.
- راه‌هاي درمان شپش‌زدگي چيست؟
شستن با شامپوهاي معمولي، سركه، جوش‌شيرين و... كه در توصيه‌هاي دهان‌به‌دهان ممكن است بشنويد، كمك چنداني به درمان شپش نمي‌كنند. در گذشته موهاي شپش گرفته را از ته مي‌تراشيدند. هنوز هم خيلي‌ها اين روش را مطمئن‌تر از درمان‌هاي دارويي مي‌دانند. اما اگر به پزشك مراجعه كنيد ممكن است براي شما استفاده از شامپوهاي ضد‌شپش يا محلول‌هاي دست‌سازي را كه داراي تركيبات كشنده شپش هستند، پيشنهاد كند. اين تركيبات 5 تا 10دقيقه روي سر مي‌مانند و تخم‌هاي شپش را حل كرده و از مو جدا مي‌كنند. البته به‌دليل سمي‌بودن شامپوها اگر زخم‌هاي زيادي روي سرتان ايجاد شده باشد يا اگر باردار باشيد، پزشك روش ديگري را براي درمان شما توصيه خواهد كرد.
درمان دارويي شپش در 2 نوبت با فاصله 7تا 10روز انجام مي‌شود. در درمان اول، شپش‌هاي سر و بيشتر تخم‌ها از بين مي‌روند اما چون ممكن است تا 7روز آينده باز شپش‌ها به سر راه پيدا كنند، درمان در دوره دوم هم انجام مي‌شود. با اين حال، بعد از يك‌بار استفاده از شامپو، قدرت انتقال شپش از بين مي‌رود و حضور فرد در فضاهاي اجتماعي مثل مدرسه و... بلامانع است.
يك روش مؤثر ديگر در از بين بردن شپش‌ها، شانه زدن موهاست. شپش 6 پا دارد كه با شانه‌زدن سر ممكن است اين پاها آسيب ببينند. شكستن هر پا به معني مرگ شپش است. پس اگر دچار شپش هستيد، سرتان را روزي چندبار با شانه‌هاي دنده ريز، شانه بزنيد و هر بار شانه را بعد از استفاده در الكل غوطه‌ور كنيد.
- چطور شپشي نشويم؟
1- اگر يكي از اعضاي خانواده بي‌دليل سرش را مي‌خاراند، به دقت موهاي او را بررسي كنيد. براي اين كار از يك ذره‌بين كمك بگيريد و زير نور خوب، نقطه به نقطه سر را دقيق بررسي كنيد. البته حتما دستكش به‌دست داشته باشيد. با ديدن سفيدي‌هايي كه به ريشه چسبيده‌اند و با ناخن جدا نمي‌شوند، بايد به پزشك مراجعه كنيد. ضايعات عفوني مثل زخم‌زرد يا ضايعات قرمز ملتهب در ناحيه سر و پشت گردن هم احتمالا نشان‌دهنده وجود شپش هستند.
2- اگر در مجاورت يا تماس نزديك با يك فرد آلوده به شپش قرار داشته باشيد، حداكثر تا 2هفته بعد شما هم آلوده مي‌شويد. به همين دليل، درمان شپش يك درمان جمعي است و همه اعضاي خانواده بايد درمان شوند و لوازم و ابزارهاي مورد استفاده همه آنها بايد جوشانده شده يا با الكل ضدعفوني شوند.
3- شپش در تماس‌هاي نزديك، مثل در آغوش گرفتن فرزند، استفاده از لباس و رختخواب و شانه مشترك و... از پوستي به پوست ديگر مي‌رود، بنابراين وقتي كسي شپش دارد، ممكن است همه اعضاي خانواده او به شپش مبتلا شوند. بنابراين اگر يكي از اعضاي خانواده دچار شپش شد، قالي، مبل‌ها، روتختي‌ها و صندلي‌هاي ماشين را جارو كنيد. لباس‌هاي فرد آلوده را بجوشانيد و اگر امكان ضدعفوني كردن وسايل وجود ندارد، آنها را در كيسه‌اي گذاشته و به‌مدت 2هفته در كيسه را بسته نگه داريد. شپش‌ها چون فقط روي پوست امكان زنده ماندن دارند، در كيسه از بين مي‌روند.
4- براي پيشگيري از شپش گرفتن، فقط از وسايل شخصي خودتان استفاده كنيد و وسايلتان را به كسي قرض ندهيد و از كسي هم قرض نگيريد. بد نيست بدانيد كه شپش در فضاهايي مثل آرايشگاه‌ها به‌راحتي از طريق شانه‌هاي آلوده منتقل مي‌شوند اما در فضاهاي پر آب مثل دريا يا استخر احتمال شپش گرفتن وجود ندارد چون شپش نمي‌تواند در آب زنده بماند.
5- در مكان‌هاي ورزشي، آرايشگاه‌ها، مهماني و... لباس‌هايتان را در كنار لباس‌هاي ديگران قرار ندهيد و اگر ممكن است، قبل از گذاشتن در كمد، لباستان را داخل نايلون قرار دهيد.