برای مقابله با رشد روزافزون بار بیماری دیابت و چاقی، تغییر شیوه زندگی یکی از پایه‌‌های اساسی است که البته باید جامع، پویا و پایا باشد.
درباره اهميت ورزش مستمر و منظم براي پيشگيري از عوارض و همچنين كنترل بيماري ديابت، با دكتر علي‌رضا استقامتي، گفت‌و‌گو كرده‌ايم.
دكتر استقامتي، فوق تخصص غدد و متابوليسم، عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران و همچنين، دبير كميسيون انجمن‌هاي علمي گروه پزشكي وزارت بهداشت است.
دكتر استقامتي معتقد است: عصر حاضر كه دوران فراصنعتي و پيشرفت فناوري است، دركنار مزاياي فراواني كه براي نسل بشر به ارمغان آورده و خواهد آورد، سبب تغييرات محسوسي در شيوه زندگي و در نتيجه تغيير شيوع بيماري‌ها و پديدارشدن بيماري‌هاي جديد شده است.
- ضرورت تغيير شيوه زندگي
اين فوق تخصص غدد تاكيد مي‌كند: اين تغيير در شيوه زندگي، منحصر به يك رفتار خاص نيست بلكه بايد الگوهاي تغذيه اي سالم، فعاليت بدني مناسب و ورزش را به عنوان جزيي از برنامه زندگي روزانه دربرگيرد و اين همه بايد با آگاهي صورت گيرد و قطعا در اين زمينه نقش حاكميت، عزم و برنامهريزي ملي، فراهم آوري امكانات مناسب ورزشي، فرهنگ‌سازي براي اصلاح نگرش جامعه و افزايش آگاهي‌هاي فردي و اجتماعي به ويژه از طريق رسانه‌هاي جمعي، حائز اهميت فراوان است.
به گفته دكتر استقامتي، آگاهي بيماران مبتلا به ديابت از بيماري و چگونگي مراقبت از خودشان، نقش و اهميت اصلاح شيوه زندگي آنها را افزايش مي‌دهد.
عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران اضافه مي‌كند: شيوع بيماري ديابت به ويژه ديابت نوع دو، در كشور طي ساليان اخير به نحو چشمگيري افزايش داشته است.كاهش فعاليت جسماني، الگوهاي غذايي نادرست و چاقي نقش اصلي را در اين افزايش شيوع دارند و اين بيماري به خاطر ماهيت مزمن و لزوم نظارت طبي مستمر بر بيماران، بار زيادي بر نظام سلامت كشور تحميل مي‌كند.
- اهميت نقش ورزش در پيشگيري از عوارض ديابت
استقامتي تصريح مي‌كند: در اغلب موارد ورزش، نقش اساسي در پيشگيري از ديابت ايفا مي‌كند و در كنترل اين بيماري هم بي‌نظير است. ولي از همه مهمتر اين است كه ورزش نقش اساسي را در پيشگيري از عوارض ديابت، ايفا مي‌كند.
- براي ورزش منظم حتما برنامهريزي كنيد
اين فوق تخصص غدد از نتايج مطالعات و تحقيقات متعددي مي‌گويد كه در آنها ارتباط بين ورزش و پيشگيري و كنترل ديابت بررسي شده است.
استقامتي در ابتدا بر اين نكته تاكيد مي كند كه مطالعات زيادي نشان داده است كه بين ديابت و چاقي ارتباط نزديكي وجود د ارد و سپس اضافه مي‌كند: ورزش مي‌تواند سوخت و سوز گلوكز را تشديد كند و باعث پيشگيري از شروع ديابت شود. ورزش مي‌تواند هم از ديابت و هم از چاقي پيشگيري يا حتي آنها را درمان كند. بنابراين، بيماران بايد درك درستي از وضعيت طبي خود داشته باشند و به طور جدي و مطلوب در مراقبت از سلامت خود شركت كنند.
- نتايج تحقيقات متعدد درباره نقش ورزش
اين استاد دانشگاه مي‌گويد: در يك بررسي، تقريبا 90 هزار زن ميانسال در طول يك دوره هشت ساله مورد بررسي قرار گرفتند، نتايج حاكي از آن بود كه آن‌هايي كه حداقل يك بار در هفته ورزش مي‌كردند، كمتر در معرض خطر ابتلا به ديابت بودند.همين بررسي نشان داد، آن‌هايي كه ورزش مي‌كنند و اضافه وزن دارند، نيز همين فايده را مي‌برند.
در يك بررسي جديدتر ديگر، 70 هزار نفر مورد مطالعه قرار گرفتند و مشخص شد كه لازم نيست ورزش به شدتي كه قبلا تصور مي‌شد انجام شود تا همان اثرات پيشگيري كننده را داشته باشد.
- ساير اثرات مثبت ورزش بر سلامت
او اضافه مي‌كند: مطالعات متعددي نشان مي‌دهد كه ورزش خطر بيماري قلبي را نيز كاهش مي‌دهد. يك پژوهش بر روي زنان نشان داد كه فعاليت ملايم تا متوسط با كاهش بيماري قلبي همراه است ولي صرف‌نظر از جنس و وضعيت سلامتي، اغلب افرادي كه ورزش مي‌كنند، فشار خون و كلسترول خون‌شان بهتر مي‌شود، چربي بدن آنها كمتر مي‌شود و سطح گلوكز خون‌شان پايين مي‌آيد. يعني تغييراتي را تجربه مي‌كنند كه به طور خاص براي مبتلايان به ديابت مفيد است.
شواهدي است كه نشان مي‌دهد كه ورزش مي‌تواند علائم اضطراب را كاهش دهد، افسردگي را برطرف كند، بهره‌وري شغلي را بيشتر كند و خطر انواع خاصي از سرطان را هم كاهش دهد.
- ضرورت مشاوره و معاينه پيش از ورزش
دكتر استقامتي تاكيد مي‌كند: بايد قبل از آغاز يك برنامه ورزشي با پزشك و ترجيحا متخصص پزشكي ورزشي مشاوره كنيد و اين درحالي‌است كه متاسفانه بسياري از بيماراني كه تشخيص ديابت براي آنها مسجل شده است از نظر فوايد ورزش مورد مشاوره قرار نمي‌گيرند . يك بررسي كه در مجله نظام پزشكي آمريكا منتشر شده است نشان داد، كه تنها 34 درصد از پزشكان با بيماران خود در مورد ورزش مشاوره مي‌كنند.
اگر مبتلا به ديابت نوع يك هستيد، خطرات همره با ورزش براي شما بيشتر از مبتلايان به ديابت نوع دو است.افراد مبتلا به ديابت نوع يك، داراي وزن ايده ال يا كمتر از آن هستند. بنابراين اگر دچار ديابت نوع يك هستيد، بايد به ورزش به عنوان يك وسيله بهبود‌دهنده سلامت كلي خودتان نگاه كنيد نه وسيله كاهش وزن.
- آثارخوب و مزمن ورزش بر بدن
اين فوق تخصص غدد در بيان اثرات مثبت ورزش بر ديابت چنين مي‌گويد: براي درك بهتر اثرات ورزش بر كنترل قند خون، بهتر است اين فرايند را به دو قسمت تقسيم كرد. آثار حاد ورزش( آنچه كه موقع انجام ورزش اتفاق مي‌افتد) و آثار مزمن ورزش (آنچه كه در طول زمان رخ مي‌دهد).
آثار حاد ورزش، مستقيما با افزايش سرعت ذخيره‌سازي قند در عضلات ( مقداري كه يك عضله، قند موجود در جريان خون را در خود ذخيره مي‌كند) رابطه دارد. اين موضوع را انباشته شدن عضله از گليكوژن مي‌نامند. گلوكز به صورت گليكوژن ذخيره مي‌شود.وقتي كه عضله اي در حال انجام ورزش است، گلوكزي را كه در خودش ذخيره شده است مصرف مي‌كند. هنگامي كه گلوكز تمام شد، عضله كمبود خود را از راه گرفتن گلوكز از خون جايگزين مي‌كند. اين به نوبه خود باعث پايين آمدن مقدار گلوكز در خون مي‌شود و كنترل گلوكز را در زمان انجام ورزش، بهتر مي‌كند.
- اثرات درازمدت ورزش
دكتر استقامتي مي‌گويد: اثرات درازمدت ورزش مربوط به زياد شدن فعاليت متابوليك(سوخت و ساز) عضله‌ها هستند. انجام دادن ورزش بيشتر در طول زمان، عضلات فعال‌تري را توليد مي‌كند كه به نوبه خود گلوكز بيشتري را مصرف مي‌كنند و ميزان گلوكز خون را تحت كنترل در مي‌آورند. با اين حال اگر ورزش متوقف شود در عرض دو روز اين اثرات برگشت مي‌كنند.
انسولين نقشي اساسي در كنترل انتقال قند به داخل سلول‌ها دارد وقتي كه ورزش مي‌كنيد سلول‌هاي شما به انسولين حساس‌تر مي‌شوند و گلوكز سريع‌تر به داخل سلول‌ها منتقل مي‌شود.
حساسيت به انسولين و افزايش سرعت سوخت‌و‌ساز در اثر ورزش همراه با هم به كنترل ميزان گلوكز كمك مي‌كنند. به طور معمول بعد از گذشت يك هفته از ورزش‌هاي هوازي اين بهبود در سوخت و ساز گلوكز ايجاد مي‌شود. پس از آن شما مي‌توانيد شاهد بهبود هموگلوبين (aic )كه نشان‌دهنده وضعيت ميزان گلوكز شما در يك دوره سه ماهه است، باشيد.
دكتر استقامتي اين را هم مي‌گويد كه اثرات مثبت ناشي از ورزش در افراد مبتلا به ديابت نوع يك، مشابه اثراتي است كه افراد مبتلا به ديابت نوع دو، تجربه مي‌كنند. در هرحال، در افراد مبتلا به ديابت نوع يك، تغييرات كاملا به دوز انسولين و رژيم غذايي وابسته هستند.
- تقويت سوخت و ساز گلوكز
دبير كميسيون انجمن‌هاي علم گروه پزشكي وزارت بهداشت، از اثرات ديگر ورزش هم سخن مي‌گويد، استقامتي خاطر نشان مي‌كند:اثرات ديگر ناشي از ورزش، مي‌توانند به تقويت سوخت‌و‌ساز گلوكز كمك كنند.
- كاهش وزن
استقامتي خطر نشان مي‌كند:كاهش وزن نتيجه معمول ورزش در افراد مبتلا به ديابت نوع دو است و در افراد مبتلا به ديابت نوع يك، زياد اتفاق نمي‌افتد. به طور معمول، كاهش وزن، باعث بهبود سلامت كلي افراد مبتلا به ديابت نوع دو مي‌شود و نياز به انسولين را در افراد وابسته به آن كاهش مي‌دهد.
- چه مدت ورزش
اين فوق تخصص غدد در ادامه درباره مدت زمان ورزش براي بيماران مبتلا به ديابت مي‌گويد: انجام 30 دقيقه ورزش با شدت متوسط، در اغلب يا تمام روزهاي هفته، توصيه مي‌شود. مي‌توان اين 30 دقيقه ورزش را به سه نوبت 10 دقيقه اي در هر روز تقسيم و همان فايده را در كنترل قند خون نصيب خود كنيد.
دكتر استقامتي در پايان بر اين نكته اساسي هم تاكيد مي‌كند:در مورد بيماري خود دانش كسب كنيد و اين كه چگونه مي‌توانيد از راه متعادل كردن زندگي‌تان با ورزش، با اطمينان، وضعيت خاص خودتان را بهبود دهيد و اينكه براي چگونكي انجام ورزش، حتما با پزشك متخصص خود مشورت كنيد چون ورزش بدون برنامه ريزي و مشورت با پزشك متخصص و هرنوع ورزشي با هر شدتي، مي‌تواند خطراتي را هم براي بيماران مبتلا به ديابت داشته باشد.افت قند خون(هيپوگليسمي)، افت قند خون تاخيري، بالا رفتن قند‌خون(هيپرگليسمي)، بيماري عصبي( نوروپاتي)، آسيب عضلاني- اسكلتي و احتمال افزايش حوادث قلبي- عروقي از خطرات ورزش بدون برنامه ريزي و مشاوره با پزشك متخصص است.
انواع ورزش‌هاي هوازي، پياده‌روي، دوچرخه‌سواري، شنا و دويدن نرم از جمله ورزش‌هايي است كه دكتر استقامتي بر آنها تاكيد دارد.