كم نيستند امثال حاج حسين آقاي ملك كه موقوفه‌هاي بسياري از خود به يادگار گذاشته‌اند و حالا نام‌شان به واسطه همين وقف‌ها، هميشه به خير و نيكي برده مي‌شود. اهميت و جايگاه وقف در دين ما، بارها در روايات و احاديث اهل‌بيت(ع) مورد تأييد قرار گرفته است. در قرآن هم توصيه شده كه اموال فاني دنيايي خود را به باقيات‌الصالحات تبديل كنيد تا براي سال‌ها ماندگار شوند و اجرش به دست‌تان برسد. يكي از راه‌هاي عمل به اين توصيه قرآني هم وقف‌كردن است. حالا چطور مي‌توان واقف شد و مالي را وقف كرد؟ اين وقف را چطور بايد ثبت رسمي كنيم؟ اين رهنما براي پاسخ دادن به همين سؤال‌هاست.
- با وقف بيشتر آشنا شويد
قبلا در صفحه مهارت ديني، توضيحات كاملي درباره مسائل شرعي مربوط به وقف بيان كرده‌ايم. حتما سري به رساله‌هاي توضيح‌المسائل بزنيد و با احكام وقف آشنا شويد. وقف در اصطلاح فقهي، قرارداد يا عقدي است كه سبب حبس و نگهداري اصل مال از نقل و انتقالات تجاري و انتشار و توزيع منافع آن مي‌شود؛ مثل اينكه زميني را براي ساخت مدرسه‌اي وقف كنيم. اما وقف اركان چهارگانه‌اي به نام‌هاي واقف، موقوفه، موقوف‌عليه و عقد وقف دارد كه بايد معناي آن را بدانيد. واقف كسي است كه مال خود را براي امور خير، هديه مي‌كند. موقوفه هم همان مال است كه توسط واقف به امور خير اختصاص داده مي‌شود. موقوف‌عليه، شخص يا اشخاصي است كه موقوفه يا منفعت آن به آنها تعلق مي‌گيرد. عقد وقف هم همان قراردادي است كه مال شما را به واسطه اهدايي كه انجام مي‌دهيد از تملك‌تان خارج مي‌كند؛ يعني شما بعد از وقف، ديگر نمي‌توانيد آن مالي را كه وقف كرده‌ايد بفروشيد يا ببخشيد و يا اينكه كسي آن را از شما ارث ببرد.
- چه وقفي انجام مي‌دهيد؟
گام دوم اين است كه بدانيد چه وقفي قرار است انجام دهيد. وقف، دو نوع دسته‌بندي دارد؛ يكي وقف خاص و وقف عام و ديگري وقف انتفاع و وقف منفعت. شما بايد قبل از وقف كردن معني اين اصطلاحات را بدانيد. در دسته‌بندي اول، وقف خاص به معني اين است كه شما افراد معين و مشخصي را به‌عنوان موقوف‌عليه(همان كساني كه از وقف، منفعت مي‌برند) انتخاب كنيد؛ مثلا مغازه‌اي را براي اولاد خود وقف كنيد. اما وقف عام، وقفي است كه اختصاص به افراد خاصي ندارد؛ مثلا خانه‌اي را وقف فقرا يا ايتام كنيد يا خانه‌اي را وقف حسينيه كنيد. اما در دسته‌بندي دوم وقف بايد گفت كه وقف انتفاع، وقفي است كه خود موقوفه براي كار خيري مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ مثلا خانه‌اي را وقف حسينيه مي‌كنيد و حسينيه در همان خانه برپا مي‌شود. اما در وقف منفعت، خود موقوفه مورد استفاده مستقيم قرار نمي‌گيرد بلكه منافع آن در امور خير استفاده مي‌شود؛ مثلا واقف، مغازه‌اي را وقف مي‌كند كه درآمد حاصل از آن صرف ايتام شود.
- آيا شرايطي هم لازم است؟
همانطور كه گفته شد، وقف احكام شرعي خود را دارد كه در آن، شرايط وقف كردن بيان شده است. شما هم با مراجعه به رساله‌ها و هم با مشورت گرفتن از كارشناسان اداره اوقاف و امور خيريه شهرتان مي‌توانيد با شرايط وقف كردن آشنا شويد. در همين حد بدانيد كه واقف بايد بالغ، عاقل و مختار باشد و همچنين محجور نبوده و بتواند در اموالش تصرف كند. ازجمله شرايط موقوفه هم اين است كه بايد قابل‌رويت و مشخص باشد. همچنين قابليت مالكيت داشته و جزو ملك واقف به‌حساب بيايد. در ضمن بعد از كسب منفعت از بين نرود، مثل غذا يا ميوه و... شرط بعدي هم اين است كه موقوفه بايد به‌گونه‌اي باشد كه موقوف‌عليه بتواند آن را در اختيار بگيرد. در شرع براي موقوف‌عليه يا همان كساني كه وقف براي آنها صورت گرفته هم شرايطي تعيين شده است. موقوف‌عليه بايد موجود و معين باشد و همچنين تملك او بر موقوفه از نظر شرعي صحيح باشد. خود وقف هم شروطي دارد كه مفصل است و هنگام وقف كردن توسط كارشناسان به شما گفته مي‌شود.
- چطور وقف‌مان را ثبت كنيم؟
حالا كه چم و خم وقف كردن دست‌تان آمده، فقط بايد كمي با جزئيات شرعي آن آشنا شويد. اگر تصميم‌تان را گرفته‌ايد فقط بايد به فكر ثبت رسمي وقف باشيد. يك نكته مهم در اين مرحله اين است كه قبل از ثبت وقف، تمام جوانب كار را بسنجيد؛ چون امكان تغيير وقف بعد از آن غيرممكن است. خيلي هم معطل نكنيد، چون شيطان در كمين نشسته است تا شما را به هزار و يك دليل از اين كار خير منصرف كند. براي اينكه افتخار واقف شدن به‌طور رسمي نصيب‌تان شود بايد سري به اداره اوقاف و امور خيريه شهرتان بزنيد و بعد هم به مراكز ثبت اسناد رسمي برويد. حتما مدارك شناسايي معتبر و همچنين سند مالكيت آنچه را كه مي‌خواهيد وقف كنيد همراه داشته باشيد. در اداره‌هاي اوقاف و امور خيريه، سند وقفي در اختيارتان قرار مي‌گيرد تا آن را پر كنيد و بعدش هم با ثبت آن در يك دفتر اسناد رسمي، نام‌تان را براي هميشه ماندگار كنيد. سند وقف، ۴ نسخه دارد كه يك نسخه به سازمان ثبت اسناد، يك نسخه به سازمان اوقاف، يك نسخه به‌دست واقف و يك نسخه هم به متولي وقف داده مي‌شود.
- براي چه كارهايي وقف كنيم؟
اين قسمت كار از اهميت زيادي برخوردار است. خيلي‌ها هستند كه دوست دارند مالي را وقف كنند اما نمي‌دانند به چه نيتي و براي چه چيزي وقف كنند؟ گزينه‌ها بسيار زياد است و به همين دليل انتخاب كمي سخت به‌نظر مي‌رسد. پيشنهاد ما اين است كه حتما قبل از انتخاب گزينه‌هاي كار خير، با كارشناسان اداره اوقاف و امور خيريه شهرتان مشورت كنيد تا آنها نيازهاي ضروري را به شما اعلام كنند. به‌اين ترتيب انتخاب بهتر و البته راحت‌تري خواهيد داشت. يادتان باشد نيت‌هاي مختلفي براي وقف كردن مي‌توان داشت، اما در يك دسته‌بندي پيشنهادي مي‌توان به اينها به‌عنوان نمونه‌هايي براي نيات وقف اشاره كرد:
وقف براي قرآن مجيد: چاپ و نشر قرآن كريم، برگزاري جلسه‌هاي حفظ قرآن، برگزاري جلسه‌هاي آموزشي در زمينه اين كتاب آسماني، برگزاري جلسه‌هاي روخواني و قرائت قرآن، ساخت دارالقرآن‌ها و... مي‌تواند جزو نيت‌هاي همين بخش قرار گيرد.
وقف براي اهل‌بيت(ع): در اين زمينه مي‌توان نيت‌هايي مثل برگزاري مراسم‌هاي عزاداري و روضه‌خواني، برپايي مجلس تعزيه، تأمين هزينه‌هاي سفر زائران قبور مطهر ائمه(ع)، ترويج و تبليغ معارف اهل‌بيت(ع)، ساخت حسينيه و... داشت.
وقف ترويج معارف اسلامي: نيت‌هايي مثل ترويج فرهنگ اقامه نماز جماعت، تبليغ معارف ديني در قالب‌هاي نوين، ترويج فرهنگ عفاف و حجاب، ترويج فرهنگ وقف، ترويج فرهنگ ايثار و شهادت، ساخت مراكز پژوهشي دين و حوزه‌هاي علميه و... در اين دسته قرار مي‌گيرد.
وقف امور آموزشي و علمي: تأمين هزينه دانشجويان و دانش‌آموزان بي‌بضاعت، ساخت و تجهيز مدارس و دانشگاه‌ها در مناطق محروم، ساخت كتابخانه‌ها، ساخت مراكز فني و حرفه‌اي و... مي‌تواند جزو نيات واقفان در اين بخش باشد.
وقف امور اجتماعي: دو موضوع دارو و درمان و همچنين ازدواج بيشتر در اين بخش موردتوجه واقفان است كه جزو نيازهاي اساسي هم به‌حساب مي‌آيد. واقفان مي‌توانند براي تأمين هزينه‌هاي درمان و تهيه دارو و همچنين ساخت مراكز درماني در مناطق محروم نيت كنند يا اينكه مثلا براي تهيه جهيزيه و ارائه تسهيلات براي ازدواج آسان جوانان، موقوفه خود را اهدا كنند.
وقف براي خيرات و مبرات: اين بخش هم مي‌تواند شامل رسيدگي به امور ايتام و همچنين اطعام و احسان به فقرا و نيازمندان باشد يا مثلا كمك به خانواده‌هاي زندانيان، زنان بي‌سرپرست و بدسرپرست مي‌تواند در اين بخش قرار گيرد.