اين زمان در زندگي هر نوجوان دختر و پسري اهميت ويژه‌اي دارد و والدين هم بايد كمك كنند تا فرزندشان بتواند به وظايف ديني جديدي كه از آن به بعد برعهده‌اش گذاشته مي‌شود، عمل كند. اگرچه خيلي از نوجوانان قبل از رسيدن به سن تكليف، عمل به واجبات شرعي و ترك محرمات را شروع مي‌كنند كه البته بسيار خوب و پسنديده است اما به هر حال تا اين مقطع وظيفه‌اي برعهده آنها نبوده و از آن به بعد كوتاهي كردن فرد، با بازخواست و مواخذه خداوند متعال همراه خواهد بود. خب در گام اول هم نوجوانان و هم والدين بايد يكسري اطلاعات ديني در زمينه رسيدن به سن تكليف داشته باشند. اينجا اين اطلاعات در يك دسته‌بندي مشخص بيان شده است.
- شما به سن تكليف رسيده‌ايد؟
حكم كلي: وقتي يك نوجوان به سن تكليف مي‌رسد در اصطلاح شرعي به او مكلف مي‌گويند. مهم‌ترين وظيفه مكلف اين است كه بايد احكام شرعي مربوط به‌خود را كه انجام تكاليف شرعي روزمره وابسته به دانستن آن است فرا بگيرد، مانند مسائل اصلي نماز و روزه و طهارت و برخي معاملات و غير آن. يادتان باشد اگر ياد نگرفتن احكام به ترك واجب يا ارتكاب حرام بينجامد فرد مكلف گناهكار خواهد بود.
نكته 1: براي اينكه يك نفر مكلف شود بايد 3شرط در او وجود داشته باشد؛ 1- بلوغ 2- عقل 3-قدرت. مثلا اگر كسي ديوانه يا مجنون باشد هرگز مكلف نمي‌شود، چون شرط دوم را ندارد.
نكته 2: نشانه‌هاي بلوغ يكي از 3مورد است:
1- روييدن موي درشت زير شكم بالاي عورت
2- احتلام (بيرون آمدن مني)
3- تمام شدن ۱۵ سال قمري در پسر و ۹ سال قمري در دختر
نكته 3: ما معمولا سن و سال‌مان را براساس سال شمسي بيان مي‌كنيم، درحالي‌كه معيار سن تكليف سال قمري است. براي محاسبه سن براساس سال قمري بايد بدانيد كه هر سال قمري حدود ۱۰ روز كمتر از سال شمسي است. به اين ترتيب، 15سال قمري تقريبا معادل 14سال و 7ماه شمسي است و 9 سال قمري تقريبا برابر 8 سال و 9 ماه شمسي مي‌شود.
سؤال: منظور از سن تمييز كه در بحث تكليف نوجوانان مطرح است، چيست؟
رسد كه نگاه او به نامحرم يا نگاه نامحرم به او موجب تحريك شهوت شود، حفظ حجاب در مقابل او لازم است.
سؤال: اگر احتمال بدهيم كه 2علامت ديگر بلوغ (غير از سن تكليف) زودتر ظاهر شده‌اند، حكم چيست؟
فقط احتمال اينكه آن دو نشانه زودتر ظاهر شده‌اند، براي حكم به بلوغ كافي نيست.
- چطور وظيفه شرعي‌مان را بدانيم؟
حكم كلي: به‌طور كلي براي دانستن احكام شرعي 3 راه وجود دارد كه عموم نوجواناني كه تازه به سن تكليف رسيده‌اند گزينه سوم را انتخاب مي‌كنند.
راه‌هاي شناخت احكام و توضيحات
اجتهاد ------ يعني اينكه خود فرد با استفاده از منابع معتبر بتواند احكام شرعي را به‌دست بياورد.
احتياط ------- يعني طوري عمل كند كه مطمئن شود به وظيفه شرعي‌اش عمل كرده است
تقليد ------- يعني براساس تشخيص و فتواي يك مجتهد جامع‌الشرايط، اعمال شرعي را انجام دهد.
از آنجاي كه عمل به احتياط نيازمند شناسايي موارد و چگونگي احتياط و صرف وقت بيشتر است، بهتر آن است كساني كه به سن تكليف مي‌رسند و مكلف مي‌شوند از مجتهد جامع‌الشرايط تقليد كنند.
نكته 1: نوجواناني كه مي‌خواهند تازه مرجع تقليدشان را انتخاب كنند بايد بدانند كه تقليد كردن از مجتهدي كه فوت كرده بدون آنكه قبلا در زمان حيات وي از او تقليد كرده باشند بنابه احتياط واجب جايز نيست.
نكته 2: وقتي يك نوجوان مرجع تقليدش را انتخاب كرد، بايد به فتاواي شرعي آن مجتهد هم دسترسي پيدا كند كه از چند راه امكان‌پذير است؛ 1- شنيدن از خود مجتهد. 2- شنيدن از دو يا يك نفر عادل. 3- شنيدن از يك نفر مورد اطمينان. 4- ديدن در رساله مجتهد.
اگرچه در شرايط فعلي و با امكانات امروز، هر يك از شيوه‌هاي فوق به‌راحتي قابل انجام است اما بهتر است براي نوجوان به سن تكليف رسيده، رساله مرجع تقليد مورد نظرش را تهيه كنيم.
سؤال: دخترم به‌زودي به سن تكليف مي‌رسد و بايد براي خود مرجع تقليدي انتخاب كند اما درك مسئله تقليد براي او دشوار است، وظيفه ما نسبت به او چيست؟
اگر وي به تنهايي نمي‌تواند وظيفه شرعي خود را در اين‌باره تشخيص دهد، وظيفه شما ارشاد و راهنمايي اوست.
- چطور مرجع تقليد انتخاب كنيم؟
حكم كلي: مرجع تقليد، مجتهد جامع‌الشرايطي است كه فرد مكلف بايد براساس اين شرايط، وي را انتخاب كند: 1- مرد باشد. 2- بالغ باشد. 3- عاقل باشد. 4- شيعه ۱۲امامي باشد. 5- حلال‌زاده باشد. 6- بنابر احتياط واجب زنده باشد. 7- عادل باشد. 8- با توجه به حساسيت و اهميت منصب مرجعيت در فتوا، بنابر احتياط واجب، قدرت تسلط بر نفس سركش را داشته و حرص به دنيا نداشته باشد. 9- مجتهد باشد. 10- بنابر احتياط واجب اعلم باشد.
نكته يك: هم‌اكنون مجتهدين زيادي هستند كه مي‌توان از آنها تقليد كرد اما ويژگي آخر يعني اعلم‌بودن باعث مي‌شود كه نوجوان به سن تكليف رسيده ملزم شود براي انتخاب خود تحقيق كند. اعلم‌يعني كسي كه بر استنباط احكام دين تواناتر باشد و به‌عبارت ديگر كسي كه نسبت به ساير مراجع، قدرت بيشتري بر شناخت احكام الهي داشته باشد. همچنين مرجع تقليد اعلم نسبت به اوضاع زمان خود به مقداري كه در تشخيص موضوعات احكام و ابراز نظر فقهي مؤثر است آگاه‌تر خواهد بود.
نكته 2: نوجوانان براي انتخاب مرجع تقليد كه شرايط لازم را داشته باشد به 2روش مي‌توانند عمل كنند؛ 1- اطمينان پيدا كردن به يك مرجع تقليد، چه از راه شهرت فراگير ميان مردم و چه از راه تجربه شخصي و چه از راه‌هاي ديگر. 2- شهادت دو نفر عادل از اهل خبره، هر چند باعث اطمينان نشود.
سؤال: آيا پدر يا يك معلم مي‌توانند به جاي نوجوان، كار تحقيق را انجام دهند و براي او مرجع تقليد را انتخاب كنند؟
اگر مقصود از وكالت در اين زمينه، سپردن وظيفه تحقيق و جست‌وجو براي يافتن مجتهد جامع‌الشرايط به پدر، معلم، مربي يا غير آنان باشد، اشكال ندارد و نظرشان از نظر شرعي معتبر و حجت است.
سؤال: آيا يك نوجوان بعد از پيداكردن مجتهدي براي تقليد به وسيله شهادت 2فرد عادل، لازم است در اين‌باره از اشخاص ديگر نيز تحقيق كند؟
شهادت دو فرد عادل و اهل خبره بر صلاحيت و جامع‌الشرايط بودن مجتهد كافي است و تحقيق از افراد ديگر لازم نيست.
- با تكاليف عمل نشده چه كنيم؟
حكم كلي: ممكن است نوجواني كمي دير متوجه رسيدن به سن تكليف و مكلف شدن بشود و مثلا چند هفته بعد يا چند‌ماه بعد يا حتي چند سال بعد تازه بخواهد به وظايف شرعي‌اش عمل كند. خب اين فرد بايد زمان دقيق مكلف شدنش را محاسبه كند و بعد هم واجباتي كه در اين مدت از او ترك شده قضا كند. مثلا نمازهاي قضاي اين مدت را بخواند يا اگر روزه واجبي را نگرفته، بگيرد. البته در جبران بعضي از واجبات مانند روزه، اين نكته كه فرد جاهل، قاصر بوده يا جاهل مقصر، اهميت دارد و براي دانستن جزئيات وظيفه‌اي كه براي جبران روزه‌ها برعهده دارد بايد به رساله مراجعه كند. جاهل قاصر كسي است كه اصلا متوجه ناداني خود نيست يا راهي براي برطرف كردن ناداني خود ندارد. اما جاهل مقصر به كسي گفته مي‌شود كه متوجه ناداني خود بوده و راه‌هاي رفع اين ناداني را هم مي‌داند ولي در آموختن احكام كوتاهي كرده است.
نكته يك: اگر كسي مكلف شده و وظايف شرعي‌اش را بدون انتخاب مرجع تقليد انجام داده باشد، اگر اعمال اين فرد موافق احتياط يا مطابق با عمل صحيح يا نظر مجتهدي باشد كه وظيفه داشته از او تقليد كند، اعمالي كه انجام داده صحيح است، در غير اين صورت بايد قضا و جبران كند.
نظر شما