با اين حساب معلوم ميشود اين موضوع نه‌تنها به دور از دغدغه‌هاي مردم نيست، بلكه دقيقا مسئله‌اي است كه خيلي از خانواده‌ها به‌شدت پيگير آن هستند. با اين همه، ماجراي فرزندخواندگي يا همان سرپرستي، پيچ‌وخم‌هاي حقوقي‌اي دارد كه بهتر است قبل از اقدام براي اين امر خير و خداپسندانه، با آن آشنا شويد تا كارتان راحت‌تر پيش برود. دانستن برخي از نكات حتما به شما كمك خواهد كرد تا مبادا دچار سردرگمي و ابهام در قصدتان شويد. در صفحه پيش‌رو سعي كرده‌ايم مهم‌ترين نكات حقوقي كه دانستن آنها كار راه‌انداز است را برايتان ذكر كنيم.
- براي گرفتن سرپرستي يك كودك كجا برويم؟
بايد همراه با تقاضانامه‌اي مبني بر درخواست سرپرستي، به سازمان بهزيستي برويد. اين سازمان مكلف است حداكثر پس از 2ماه، نظر كارشناسي خود را به يك دادگاه بدهد. دادگاه با احراز شرايط مقرر در قانون و با لحاظ نظريه سازمان بهزيستي، نسبت به صدور حكم سرپرستي آزمايشي كه 6ماه است، اقدام ميكند. اين حكم كه اجازه سرپرستي موقت را صادر كرده است به دادستان، متقاضي و سازمان بهزيستي ابلاغ ميشود.
- شرايط متقاضيان سرپرستي چيست؟
تابعيت ايران: اعم از اينكه مقيم ايران يا خارج باشند.
سن بيش از 30سال: در مورد زن و شوهري كه درخواست سرپرستي كنند، كافي است يكي از آنان بيش از 30سال داشته باشد.
تقاضاي مشترك زن و شوهر يا درخواست زن يا دختر بي‌شوهر براي سرپرستي دختران: زن و شوهر اگر داراي فرزند باشند، كافي است حداقل يكي از آنان بيش از 30سال سن داشته باشد ولي اگر داراي فرزند نباشند، بايد حداقل 5سال از ازدواج آنان گذشته باشد و يا به تشخيص پزشكي قانوني امكان بچه‌دار شدن‌شان وجود نداشته باشد؛ البته شرط اينكه حداقل يكي از آنها بيش از 30سال سن داشته باشد همچنان پابرجاست. همچنين دختران و زنان بدون شوهر درصورتي كه حداقل 30سال سن داشته باشند، مي‌‌توانند سرپرستي كودكان و نوجوانان دختر را درخواست كنند.
تقيد به انجام واجبات و ترك محرمات: البته اقليت‌هاي ديني و مذهبي بايد طبق دين يا مذهب خود، اين تقيد را داشته باشند.
عدم‌محكوميت جزايي مؤثر: محكوميت مؤثر، محكوميتي است كه محكوم را از حقوق اجتماعي محروم ميكند. محكوميت به جرائم غيرعمدي و جزاي نقدي، محكوميت مؤثر محسوب نمي‌شود.
تمكن مالي: دادگاه درصورتي حكم سرپرستي صادر ميكند كه درخواست‌كننده، سرپرستي بخشي از اموال يا حقوق خود را به كودك يا نوجوان تحت سرپرستي واگذار كند. تشخيص نوع و ميزان اين مال با دادگاه است. البته اگر دادگاه تشخيص دهد چنين كاري ممكن يا به مصلحت نيست، از متقاضي تعهد كتبي مي‌گيرد كه بخشي از اموال يا حقوق را در آينده به نفع كودك واگذار كند.
عدم‌حجر: يعني متقاضي توانايي گرفتن حق خود را داشته باشد. بنابراين مجنون (ديوانه) و اشخاص ديگري كه خود نياز به سرپرستي دارند، نمي‌توانند تقاضاي سرپرستي كنند.
صلاحيت اخلاقي و سلامت جسمي و رواني لازم و همچنين توانايي در نگهداري و تربيت كودكان و نوجوانان تحت سرپرستي هم لازم است.
متقاضي نبايد هيچ نوع اعتيادي به انواع مواد‌مخدر، مواد روانگردان و الكل و... داشته باشد. همچنين عدم‌ابتلا به بيماري‌هاي واگيردار و يا صعب‌العلاج لازم است.
اعتقاد به يكي از اديان مورد تأييد در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران شامل اديان مسيحي، كليمي و زرتشتي به‌علاوه دين مبين اسلام.
- آيا فرزندخواندگي رسميت دارد؟
با وجود تأكيد بسيار اسلام در رعايت حال يتيمان و افراد بي‌سرپرست، در احكام شرعي اسلام چيزي به نام فرزندخواندگي وجود ندارد و منشأ اثر نيست؛ مثلا فرزندخوانده از پدرخوانده يا مادرخوانده ارث نمي‌برد و بالعكس، الزامي براي نفقه دادن بين آنان وجود ندارد و همچنين احكام شرعي‌اي كه در مورد ازدواج و منع ازدواج با محارم وجود دارد، در مورد فرزندخواندگي بيان نمي‌شود؛ مثلا چنين منعي وجود ندارد كه فرزند نبايد با پدرخوانده خود ازدواج كند. البته در قوانين حقوقي ما موردي مشابه فرزندخواندگي به نام سرپرستي وجود دارد كه جهت حمايت از كودكان بي‌سرپرست و بدسرپرست تعريف شده. طبق قانون حمايت از كودكان بي‌سرپرست و بدسرپرست، براي سرپرستي كودك يا نوجواني كه سن او از 16سال كمتر باشد و به تشخيص دادگاه عدم‌رشد يا نياز آنان به سرپرستي احراز شود، مي‌توان اقدام كرد.
- وقتي دادگاه حكم سرپرستي داد چه ميشود؟
دادگاه حكم قطعي خود را به اداره ثبت احوال و اداره بهزيستي ابلاغ ميكند. اداره ثبت احوال مكلف است نام و نام‌خانوادگي كودك يا نوجوان تحت سرپرستي و همچنين مفاد حكم سرپرستي را در اسناد سجلي و شناسنامه سرپرست‌ها وارد كند. پس از آن شناسنامه جديدي براي كودك تحت سرپرستي با درج نام و نام‌خانوادگي سرپرست صادر و در قسمت توضيحات، مفاد حكم سرپرستي و نام و نام خانوادگي والدين واقعي وي (درصورت مشخص بودن)، قيد ميشود.
البته از آنجا كه نبايد حقوق طبيعي كودك از بين برود، اداره ثبت احوال سوابق هويت و نسبت واقعي طفل را در پرونده وي حفظ ميكند و او مي‌تواند پس از رسيدن به سن 18سالگي، صدور شناسنامه جديدي را براي خود با درج نام والدين واقعي (درصورت معلوم بودن)، يا نام‌خانوادگي مورد نظر خودش (درصورت معلوم نبودن نام والدين واقعي)، درخواست كند.
- چيزهايي كه بايد درباره سرپرستي بدانيم؟
1- درخواست‌كنندگان نمي‌توانند بيش از 2كودك يا نوجوان را سرپرستي كنند مگر در مواردي كه آن كودكان اعضاي يك خانواده باشند؛ مثلا مي‌توان سرپرستي 3برادر و خواهري كه بدون سرپرست در بهزيستي هستند را قبول كرد.
2- اداره اموالي كه در مالكيت صغير تحت سرپرستي قرار دارد درصورتي به سرپرست سپرده ميشود كه طفل ولي قهري نداشته و يا ولي قهري وي براي اداره اموال او شخصي را تعيين نكرده باشد و دادگاه قيموميت طفل را برعهده سرپرست قرار داده باشد.
3- درخواست‌كنندگان سرپرستي بايد متعهد شوند كه تمامي هزينه‌هاي مربوط به نگهداري و تربيت و تحصيل افراد تحت سرپرستي را تأمين كنند. اين حكم حتي پس از فوت سرپرست نيز تا تعيين سرپرست جديد، براي كودك يا نوجوان جاري است. براي تحقق اين موضوع، سرپرستان موظفند با نظر سازمان بهزيستي، خود را به‌نفع فرد تحت سرپرستي، بيمه عمر كنند.
4- درست است كه سرپرست و نوجوان تحت سرپرستي از نظر شرعي، احكام والد و فرزند را ندارند اما تكاليف قانوني سرپرست نسبت به كودك يا نوجوان از لحاظ نگهداري، تربيت و نفقه، نظير تكاليف والدين نسبت به اولاد است. همچنين كودك يا نوجوان تحت سرپرستي مكلف است نسبت به سرپرست، احترام‌هاي متناسب با شأن وي را رعايت كند.
5- اگر به موجب قانون مبلغي به كودك يا نوجوان تعلق گرفته يا مي‌گيرد، صدور حكم سرپرستي موجب قطع پرداخت اين مبلغ يا مستمري نمي‌شود.
6- درصورت فوت سرپرستاني كه مشمول يكي از صندوق‌هاي بازنشستگي بوده‌اند، افراد تحت سرپرستي در حكم افراد تحت تكفل او محسوب شده و تا تعيين سرپرست جديد از مزاياي مستمري وظيفه بازماندگان برخوردار خواهند شد.
7- شخصي كه سرپرستي افراد را برعهده مي‌گيرد از مزاياي حمايتي حق اولاد و مرخصي دوره مراقبت براي كودكان زير 3سال (معادل مرخصي دوره زايمان) بهره‌مند ميشود. كودك يا نوجوان تحت سرپرستي نيز از مجموعه مزاياي بيمه و بيمه‌هاي تكميلي براساس مقررات قانوني برخوردار خواهد شد.
8- صدور گذرنامه و خروج فرد تحت سرپرستي از كشور منوط به موافقت سرپرست و دادستان است. دادستان براساس نظر كارشناسي بهزيستي و با رعايت مصلحت، تصميم مي‌گيرد. چنانچه خروج از كشور در دوره آزمايشي سرپرستي باشد، سرپرست بايد تضميني مناسب جهت بازگشت كودك به دادستاني بسپارد، البته درصورتي‌كه مسافرت كودك يا نوجوان به خارج بر وي واجب باشد (مانند سفر حج تمتع) اين موضوع اجرا نخواهد شد. اما درهرحال بايد موضوع به سازمان بهزيستي و دادستان اطلاع داده شود.