اين در حالي است كه فشار خون بالا عامل مرگ‌ومير 7ميليون نفر از مردم دنيا در هر سال به‌حساب مي‌آيد. اما فشار خون از كجا مي‌آيد؟ چه خطراتي دارد و چطور بايد آن را كنترل كرد؟ دكتر رضا رشيدي، پزشك عمومي، در اين مطلب به سؤالات ما پاسخ مي‌دهد.
- فشار خون چيست؟
خون براي آنكه بتواند در رگ‌ها حركت كرده و به اندام‌ها برسد، بايد داراي فشار باشد. اما اين فشار هم حد و مرزي دارد و بيشتر يا كمترشدن آن مي‌تواند باعث آسيب‌هاي جسمي شود؛ از نارسايي قلب گرفته تا كما و مرگ. وقتي گفته مي‌شود فردي فشار خون بالا دارد يعني خون از طريق قلب و عروق با نيرويي بيش از حد لازم پمپاژ مي‌شود و اين روند به‌تدريج منجر به بزرگ‌شدن عضله قلب و بروز بيماري‌هاي جدي خواهد شد. در افراد سالم، فشار خون طبيعي بايد 80/120 تا 90/140 (كه اصطلاحا گفته مي‌شود 12روي 8 يا 14روي 9) ميلي‌متر جيوه باشد. رقم‌هاي بالاتر از اين، يك هشدار است كه نبايد ساده از كنار آن گذشت.
- چرا فشار خون بالا مي‌رود؟
فشارخون بالا در افراد مسن بسيار شايع است. در 95درصد موارد علت بالارفتن فشار خون شناخته شده نيست اما افزايش سن، ژنتيك و عوامل محيطي مثل چاقي، سيگاركشيدن، مصرف الكل، استرس و مصرف نمك زياد دربروز اين مشكل مؤثرند. در 5درصد باقيمانده، فشار خون به‌دليل بيماري خاصي مثل بيماري‌هاي كليوي، بيماري‌هاي غدد درون ريز (مثل سندروم كوشينگ، هايپرپلازي آدرنال و...) يا تحت‌تأثير داروها بالا مي‌رود. مقاومت به انسولين و بارداري هم ممكن است باعث بالارفتن فشار خون شوند. فشار خون بالا اغلب هيچ علامت آشكاري ندارد اما در موارد پيشرفته ممكن است با سردرد، سرگيجه و خون دماغ به شما عرض اندام كند.
- در خانه فشارخون بگيريد
دستگاه‌هاي فشارسنج انواع مختلفي دارند. اگر از دستگاه‌هاي ديجيتال استفاده مي‌كنيد، كار ساده‌تري در پيش داريد اما براي استفاده از دستگاه‌هاي آنالوگ و قديمي‌تر ممكن است نياز باشد چندباري تمرين كنيد تا فشار خون دقيق را اندازه بگيريد. براي آنكه نتيجه فشارخوني كه سنجيده‌ايد درست باشد بايد:
محل نبض را تعيين كنيد. انگشت اشاره و مياني خود را به داخل قسمت مياني آرنج داخلي تا كنيد و به آرامي فشار دهيد. از شريان بازويي مي‌توانيد ضربان را حس كنيد. اگر نتوانستيد ضربان را تشخيص دهيد، سرگوشي را در همان محل قرار دهيد تا بتوانيد ضربان را بشنويد.
باند دستگاه فشارسنج را مطابق با اندازه بازو تنظيم كنيد و روي دست ببنديد.
سرگوشي را در قسمت پايين باند قرار دهيد و آن را دقيقا در ناحيه ضربان شريان بازويي كه قبلا پيدا كرده بوديد، تنظيم كنيد.
درجه را در جايي بگذاريد كه بتوانيد آن را ببينيد. حالا پمپ هوا را فشار داده و پيچ موجود در حباب پمپ را به‌صورت ساعتگرد بگردانيد تا جريان هوا بسته شود.
باند را باد كنيد. سريع و پشت سر هم، حباب پمپ را فشار دهيد تا جايي كه ديگر نتوانيد صداي ضربان را از طريق گوشي بشنويد. باند را تا جايي باد كنيد كه درجه عددي بين 180تا200 mmHg را نشان دهد.
باد باند را خالي كنيد. شير جريان هوا را باز كنيد و بگذاريد باد كافي آرام‌آرام خالي شود. درجه بايد ۲ تا ۳ ميلي‌متر در هر ثانيه پايين بيايد.
به درجه نگاه كنيد و زماني كه دوباره توانستيد ضربان را بشنويد، عدد روي آن را بخوانيد. اين عدد، فشارخون انقباضي شماست. فشارخون انقباضي ميزان نيرويي است كه خون شما به ديواره‌هاي شرياني با پمپاژ قلب شما وارد مي‌سازد.
دقيقا زماني كه صداي ضربان قطع شد، همان عدد را دوباره بخوانيد. اين عدد، ميزان فشارخون انبساطي شماست. فشار خون انبساطي به ميزان فشارخون بين هر ضربان قلب گفته مي‌شود.
دستگاه را باز كرده و بگذاريد هواي موجود در باند كاملا خالي شود. سپس آن را جمع كرده و كنار بگذاريد.
- به‌خودتان كمك كنيد
اگر فشار خون بالا داريد، بايد سبك زندگي‌تان را عوض كنيد؛ يعني برنامه غذايي‌تان، عادت‌هاي خواب و بيداري، ميزان فعاليت روزمره و حتي ميزان اضطراب و فشار روحي‌تان بايد كنترل شود. براي كاهش عوارض ناشي از فشار خون بالا و كنترل آن توصيه مي‌كنيم اين كارها را انجام دهيد:
1- سيگار و دخانيات را ترك كنيد تا آسيب عروقي كمتر شود.
2- با رژيم غذايي و ورزش وزنتان را پايين بياوريد. 3- مصرف نمك را كم كنيد و از غذاهاي شور، فست‌فود، كنسروي و... استفاده نكنيد.
4- استرستان را كنترل كنيد و تا حد ممكن سعي كنيد عصباني نشويد. بي‌وقفه كار نكنيد.
5- اگر پزشك برايتان دارويي تجويزكرده، داروها را به‌طور منظم مصرف كنيد.
6- موادغذايي كه سرشار از منيزيم هستند براي پايين‌آوردن فشارخون مفيدند. حبوبات، بادام، سيب، اسفناج، ذرت، غلات كامل، كلم بروكلي و شير سويا از اين دسته‌اند.
7- 2 تا 3 بار در هفته غذاي دريايي بخوريد.
7- آب زيادي بنوشيد و سبزيجات بيشتري در برنامه غذايي‌تان بگنجانيد.
8- فشار خون بالا در بيشتر موارد افراد مبتلا به ديابت نوع 2 را هم درگير خود مي‌كند. با وجود اينكه فشار خون 90/140طبيعي گزارش مي‌شود اما اگر شما مبتلا به ديابت نوع 2 هستيد، اين ميزان بايد پايين‌تر از 80/135 باشد. تركيب فشار خون بالا به همراه ديابت نوع2 مي‌تواند خطر ابتلا به حمله قلبي يا سكته مغزي را افزايش دهد.
- كودكان و فشار خون بالا
پرفشاري خون اغلب به بزرگسالان نسبت داده مي‌شود اما فشار خون بالا در كودكان هم به چشم مي‌خورد. بيماري عروق، بيماري‌هاي غدد، مشكلات ژنتيك، تولد زودهنگام، چاقي و استرس، تغذيه با فست فودها و تنقلات شور و در نهايت كم‌تحركي مهم‌ترين دلايل پرفشاري خون كودكان هستند. همچنين سيگاري‌بودن والدين، به‌ويژه سيگاركشيدن مادر در دوران بارداري باعث تنگي شريان‌هاي بدن و در نهايت فشار خون كودك خواهد شد.