سرتاسر نهج‌البلاغه پر است از فريادهاي شكوه آلود اميرالمؤمنين(ع) و گلايه‌هاي حزن‌انگيز او نسبت به كاهلي‌ها و تفرقه‌هاي مردم دوران خود. ايشان متعرض اين معنا مي‌شوند كه امام و حكمران شما خدا را عبادت مي‌كند و در مسير فرامين الهي گام برمي‌دارد اما در مقابل، شما از او نافرماني مي‌كنيد و در سوي ديگر معاويه، حاكم شام، معصيت خدا را مي‌كند و مردم سرزمينش از او اطاعت مي‌كنند. درد جانكاه امام علي(ع) آن است كه در همه جاي دنيا، مردم نگران آن هستند كه مبادا زمامداران و واليانشان بر آنان ظلم و ستم روادارند، اما در حكومت علوي، مردم به امام حاكم، ظلم مي‌كنند.
ايشان هنگام خطاب به مردم، 3عنوان را اعلام مي‌كنند: «اي كساني كه بدن‌هايتان حاضر، عقل‌هايتان از شما غايب و خواسته‌هايتان گوناگون است» و اين 3 تعبير به نحو شايسته‌اي وضعيت جامعه كوفه را توصيف و تشريح مي‌كند؛ مردمي كه بيشتر اهل شعار هستند ولي هنگام عمل، صحنه را خالي كرده و در امر حكومت هيچ اتفاق‌نظري ندارند؛ مردمي كه هميشه در برابر حاكمان، خواهش‌ها و مطالبات ناهمگون و بعضا متناقضي دارند. اينچنين مي‌شود كه ادامه كار براي حكومتي در تراز حكومت امام علي(ع) سخت و دشوار مي‌شود.
كار حكومت به آنجا مي‌رسد كه امام علي(ع) با حزن و اندوه، يكي از تاريخي‌ترين حرف‌هاي دوران حكومتشان را بيان مي‌كنند: «به خدا قسم دوست داشتم معاويه درباره شما و يارانش با من بيع صرف انجام مي‌داد، صرف دينار به درهم: 10 نفر از شما را با يك نفر از ياران خودش با من عوض مي‌كرد». اينجاست كه با مقايسه رفتار مردم كوفه و رفتار مردم ايران اسلامي، رمز و راز پيشرفت روزافزون و نفوذ پرسرعت انقلاب اسلامي را درمي‌يابيم. «من با جرأت مدعي هستم كه ملت ايران و توده ميليوني آن در عصر حاضر بهتر از ملت حجاز در عهد رسول‌الله(ص) و كوفه و عراق در عهد اميرالمؤمنين(ع) و حسين‌بن‌علي(ع) هستند»؛ اين عبارت درخشان از امام خميني(ره) است كه همواره بر تارك تاريخ خواهد درخشيد. ملت هوشمند ايران، بر سر اقامه حق، اتحاد و وحدت نظر دارند و اين امتيازي است كه بايد بابت آن شكرگزاري و از آن صيانت كرد.