یا مثلاً شده کسی بتواند با صحبت‌های طولانی نظر شما را درباره‌ی مسئله‌ای مهم عوض کند؟
يا اصلاً براي گرفتن يک تصميم مهم در زندگي چه‌قدر جست‌وجو مي‌کنيد و چه‌قدر به جست‌وجوهايتان مطمئن هستيد؟ تبليغ‌هاي مختلف چه‌قدر روي شما تأثير مي‌گذارند؟
تفکر نقاد يکي از مهارت‌هاي ده‌گانه است که سازمان بهداشت جهاني، آموزش آن را به افراد توصيه کرده است و كسب اين مهارت‌ها به ما مي‌آموزد هرچيزي را به سادگي و دربست قبول يا رد نكنيم. ابتدا خوب است در مورد آن موضوع سؤال و استدلال كنيم، سپس بپذيريم يا رد كنيم.
كساني كه از تفكر نقادانه برخوردارند، فريب ديگران را نمي‌خورند و به راحتي جذب گروه‌ها و افراد و... نمي‌شوند، چرا كه هميشه با سؤال كردن به عاقبت كار فکر مي‌کنند و اهل هم‌نوايي بدون فکر با جمع نيستند و در واقع قدرت تشخيص خوب از بد را پيدا مي‌کنند.
با حسين عبيداوي، روان‌شناس، مشاور و مدير يک دبيرستان در باره‌ي مهارت تفکر نقادانه به گفت‌وگو مي‌نشينيم، حاصل اين گفت‌وگو را بخوانيد.
- تفكر نقاد يعني...
تفکر نقادانه واژه‌اي است که شايد نوجوانان با شنيدن آن فکر کنند که اين مهارت بيش‌تر مناسب گروه‌هاي سني بالاتر است اما در واقع بيش‌ترين کاربرد اين مهارت در سن نوجواني و آغاز جواني است، چون تفکر نقادانه، نوعي تفکر منطقي است كه وقتي قرار است تصميمي مهم گرفته شود يا کاري بزرگ و مهم انجام گيرد .
تفکر نقادانه، يعني هرصحبتي را بدون فکر قبول نکنيم، بلکه آن گفته را ارزيابي و بررسي کنيم که آيا درست است يا نه؟ نقادبودن فقط در مورد ديگران نيست، بلکه شامل رفتارها وگفتارهاي خودمان هم مي‌شود.
تفکر نقاد يعني به بررسي صحت، دقت و ارزش اطلاعات و دانسته‌هاي پيشنهادي يا درخواست‌هايي که از ما مي‌شود، بپردازيم. اين تفکر درجست‌وجوي شواهد، دلايل ومدارک براي قضاوت‌کردن ونتيجه‌گيري است.
- قدرت مهارت...
بعد از اين‌که تفکر نقاد را در زندگي به‌کار برديد به اهميت آن پي مي‌بريد. اين مهارت به شما قدرت‌هاي زيادي مي‌دهد:
1. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک مي‌کند تا اطلاعات اساسي براي يک تصميم‌گيري صحيح جمع‌آوري کنيد.
2. مهارت تفکر نقادانه اين قدرت را به شما مي‌دهد که بتوانيد از ميان اطلاعات وپيشنهادهاي فراواني که به شما مي‌شود، پيشنهادهاي سالم را از پيشنهادهاي ناسالم تشخيص بدهيد.
3. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک مي‌کند واقعيت‌ها را بيابيد وخود را محدود به حدس وگمان نکنيد.
4. مهارت تفکر نقادانه ازآسيب‌هاي رواني، اجتماعي،خشونت، بي‌توجهي به قوانين ومقررات و... پيشگيري مي‌کند.
اما بر سر راه آموزش اين مهارت، موانعي هم وجود دارد. مانند اين نگرش‌ها:
1. من بيش‌تر ترجيح مي‌دهم ديگران به من بگويند چه کاري بکنم و چگونه انجام دهم، تا اين‌که خودم بخواهم به آن برسم.
2. من همان کاري را انجام مي‌دهم که به نظرم خوب است. مهم نيست که چرا ديگران با آن موافق نيستند. دوست ندارم درباره‌ي تصميماتم خيلي فکر کنم.
3. از اين‌که خودم دنبال کشف چيزي باشم متنفرم. دوست ندارم مورد انتقاد واقع شوم.
- مراحلي براي آموزش
حالا فرض کنيم از سوي گروهي از دوستان پيشنهادي به شما شده و يا از شما درخواستي شده است. براي اين‌که طبق اصول تفکر نقادانه پيش برويد بهتراست مراحل زير را دنبال کنيد:
1. به آن‌چه گفته مي‌شود يا آن چه که از شما درخواست مي‌شود خوب توجه کنيد.
2. از جنبه‌هاي مختلف موضوع را بررسي کنيد.
3. بر روي آن‌چه که براي شما مهم و با ارزش است تمرکز کنيد.
4. در مورد آن‌چه که براي شما مشخص نيست و مبهم است، بپرسيد.
5. افکار، احتمالات، مفروضات، حقايق، تفاسير و فرضيه‌هاي ديگران را هم درنظربگيريد.
6. به دنبال دلايل، مدارک و شواهدي باشيدکه تأييدکننده ياتکذيب‌کننده‌ي افکار، عقايد، احتمالات و... باشند.
7. پديده‌ها و اتفاق‌ها را ارزيابي کنيد و با طرح چراهاي متعدد به نقد پديده‌ها بپردازيد.
8. سعي کنيد در تفکر انعطاف نشان بدهيد.
9. از تفکر اگر... آنگاه... استفاده کنيد.
10. براساس نتيجهي تفکر، جست‌وجو، بررسي و شواهد ومدارکي که در واقعيت يافته‌ايد و پس از بررسي تمام جوانب، تصميم بگيريد و عمل کنيد.
- اين تفکر به دنبال عيب‌جويي نيست
اين‌جا مهم است که بدانيم تفکر نقادانه چه چيزي نيست؟ يعني تفکر نقاد را با لجاجت و عيب‌جويي و... اشتباه نگيريم، چون تفکر نقاد، انتقاد‌کردن، عيب‌جويي و ايرادگرفتن نيست، بلکه نقادبودن يعني ارزيابي‌کردن، بررسي‌کردن، سنجيدن ومطالعه‌کردن.
تفکر نقادانه، بي‌احترامي و بي‌توجهي به بزرگ‌سالان نيست. در اين مورد بهترين کاري که مي‌توان انجام داد اين است که:
1. از عصبانيت و پرخاش بپرهيزيد و با لحن مناسب و محترمانه صحبت کنيد و نجنگيد. شما در ميدان مبارزه نيستيد.
2. نظر خود را بيان کنيد. مي‌توانيد نتيجهي تفکرنقادانه‌ي خود را با آن‌ها در ميان بگذاريد.
3. به طرف مقابلتان هم اجازه صحبت بدهيد وديدگاه او را هم در نظر بگيريد.
4. در صورتي که ديدگاهتان هم‌چنان متفاوت بود سعي کنيد راه‌حل سومي را جست‌وجو کنيد.
5. در صورتي که مشکل هم‌چنان باقي بود از مهارت حل مسئله استفاده کنيد.