يا اصلا چرا بايد عيوب آنها را به‌خودشان بگوييم و بي‌تفاوت از كنار آنها عبور نكنيم؟ اصلا شرايط بيان‌كردن اين عيوب و تذكر دادن و اصلاح رفتار دوستان‌مان چيست و بايد چگونه باشد؟ براي گرفتن پاسخ اين سؤال‌ها به سراغ سركار خانم دكتر طاهره هميز، استاد دانشگاه و مشاور خانواده رفته‌ايم تا اين موضوع را براي ما و مخاطبان همشهري دو بسط و شرح بدهند.
- عيب دوست‌تان را در جمع نگوييد
امام‌صادق(ع) شرايطي را براي گفتن عيب‌هاي ديگران مدنظر قرار داده است. اين امام بزرگوار مي‌فرمايند: عيب دوست در جلوي جمع نبايد گفته شود و اگر عيب برادرت را در جمع بگويي او را خوار كرده‌اي. پس اين نكته مهم است كه من بايد با دوستي كه مي‌خواهم عيبش را به او بگويم تنها باشم؛ چراكه شخصيت انسان در اسلام بسيار مورد احترام است و براي حفظ حرمت انسان سفارش‌هاي زيادي شده است به‌گونه‌اي كه در روايات آمده كه اگر انساني كه به خدا ايمان آورده اذيت كنيم، انگار اعلان جنگ با خدا كرده‌ايم. پس بنابراين بايد گفتن عيب به‌گونه‌اي باشد كه آن دوست اذيت نشود و شخصيتش آسيب نبيند بلكه به‌گونه‌اي باشد كه او بپذيرد و آن را تغيير دهد.
- علت عيب را ريشه‌يابي كنيد
در اسلام سفارش شده به كسي كه عيب‌هاي اخلاقي و نقص‌هاي روحي دارد و نمي‌تواند خودش را درمان كند، كمك كنيد و عيب‌هايش را بگوييد تا خودش بتواند عيبش را برطرف كند تا هم خودش و هم ديگران اذيت نشوند؛ مثلا وقتي مي‌بينيد همنشين شما در آني عصبي مي‌شود و اين عصبانيت باعث مي‌شود از محبوبيتش كاسته شود حتما بايد عيبش را به او گوشزد كنيد. نمي‌توان اين عصبانيت سريع را ناديده گرفت چون خودش بيشتر از همه اذيت مي‌شود پس بايد راه‌هاي برطرف‌كردن اين عيب را پيدا كرد. شما بايد ببينيد كه ريشه اين عصبانيت چيست؟ گاهي اوقات مسائل جسماني مؤثر است مثلا آهن بدن فرد كم است يا مشكلات فيزيكي بدنش باعث مي‌شود كه اين حالات به او دست دهد يا اينكه محروميت اجتماعي برايش پيش آمده كه او را عصبي كرده است. پس تا زماني كه موضوع را ريشه‌يابي نكرده‌ايد نبايد عيب او را گوشزد كنيد.
- فقط تذكر ندهيد!
همانطور كه اگر موي سر دوست‌تان شروع به ريزش كند راهكار پزشكي به او مي‌دهيد يا پزشك معرفي مي‌كنيد در مقابل عيب‌هايش نيز بايد راهي جلوي پايش قرار دهيد. پس اين موضوع خيلي مهم است كه گفتن عيب دوست فقط به موعظه و تذكر خلاصه نشود بلكه بايد اين عيب را با ارائه راهكار رفع آن بيان كنيد. چون با اين كار متوجه مي‌شود كه شما همينطوري حرفي را بيان نكرده‌ايد بلكه در مورد مشكلي كه او دارد تحقيق و بررسي انجام داده‌ايد و از روي خيرخواهي آن مسئله را براي او به زبان آورده‌ايد.
- مراقب لحن‌تان باشيد
عيب را با زباني بگوييد كه دوست‌تان بتواند خودش را اصلاح كند نه اينكه تحقير شود. در واقع بايد براي طرح آن زمينه‌چيني داشته باشيد. يك‌بار در جايي سخنراني مي‌‌كردم و آدرس آيه‌اي از قرآن كريم را نسبت به مسئله‌اي اشتباه اشاره كردم. بعد از مراسم يكي از خانم‌ها كه پاي صحبت‌ها نشسته بود از من خواست كه مرا تا مسير بعدي برساند. در صحبت‌هايش گفت كه خيلي از صحبت‌هاي شما در جلسه لذت بردم آيا مي‌شود آدرس فلان آيه را بگوييد. قرآن را باز كردم و بعد ديدم كه اشتباه گفته‌ام. گفت: من مي‌دانستم شما اشتباه گفتيد ولي چون مي‌خواستم دوباره پشت تريبون اين اشتباه را تكرار نكنيد خواستم كه به شما يادآوري كنم. پس ادبيات و لحن بيان بسيار مهم است.
- عيب‌پوشي لطفا!
براي بيان عيب دوستانتان بايد نگاه كنيد و ببينيد او چه فردي است. مثلا در حكمت 20 نهج‌البلاغه حضرت علي(ع) مي‌فرمايند: از عيب‌جويي جوانمردان و كساني كه خصلت‌هاي خوب دارند گذر كنيد چراكه خدا دست آنها را مي‌گيرد. همچنين در حكمت 223 نهج‌البلاغه حضرت مي‌فرمايند: عيب‌كسي كه لباس حيا دارد و در روابط اجتماعي گستاخ و بي‌پرده نيست را بپوشانيد. در واقع در اسلام عيب‌پوشي خيلي بيشتر از عيب‌جويي سفارش شده است.
- شرايط را درنظر بگيريد
عيب‌هايي كه از ديگران مي‌گيريم بايد با شرايط زندگي آنها همخواني داشته باشد. افراد سبك زندگي متفاوتي دارند، يكي خواب زياد را مي‌پسندد و يكي ديگر كم‌خواب است. در واقع رفتارها و اخلاق‌هايي كه در افراد وجود دارد يك مقداري به استانداردهايي كه براي زندگيشان تهيه كرده‌اند بستگي دارد.اسلام مي‌گويد هرچه حرام و خداوند منعش كرده، عيب است. 2 دوست كه از هم عيب‌جويي مي‌كنند بايد ببينند كه مصدر تشخيص عيبي كه نسبت به آن تذكر مي‌دهند چيست. بايد به روش زندگي‌ها توجه كرد؛ در واقع عيب ديگران را به‌گونه‌اي بايد گفت كه آن فرد توان برطرف‌كردن آنها را داشته باشد.
- از بيان عيوب خودتان استقبال كنيد
كساني كه عيوبشان از سوي دوستانشان بيان مي‌شود بايد به اين نكته توجه كنند كه اگر به دلسوزي‌هاي دوستانشان توجه كنند و آن نقص‌هاي اخلاقي را برطرف كنند و درصدد رفع عيب‌هايشان برآيند جلوي افراد ديگر حقير نخواهند شد. در روايات آمده است كه دوست كسي است كه عيب تو را جلويت بگويد و دشمن كسي است كه پشت تو به بيان عيب‌هايت بپردازد. پس آن كسي كه سنجيده عيوب تو را مي‌گويد به‌طور حتم دوست تو است چون مي‌خواهد در جاي ديگر تحقير نشوي. البته پذيرش اين مسئله واقعا سخت است چون آدم‌ها حتي از دوست خودشان هم انتظار ندارند كه عيوبشان را مطرح كنند ولي بايد با خودمان بگوييم كه اين دوست من است كه عيب‌هاي من را به‌خودم مي‌گويد و بايد بابت اين اخلاق دوستم كه دلسوز من است خدا را شاكر باشم و درصدد رفع آن عيوب باشم.
- عيب‌جويي نكنيد
سفارش اسلام اين است كه به عيب‌هاي خودتان مشغول باشيد تا سرگرم عيوب ديگران نشويد. گاهي اوقات ما بدون توجه به عيب‌هاي خودمان مدام به‌دنبال يافتن عيوب ديگران هستيم و در رفتار ديگران براي يافتن عيب تجسس مي‌كنيم. اين كار دقيقا مصداق عيب‌جويي است كه در قرآن و روايات بسيار مورد سرزنش قرار گرفته است. حضرت‌محمد(ص) فرمودند: «اي كساني كه به ظاهر اسلام آورده‌ايد ولي اسلام در قلب شما رسوخ نكرده است. در جست‌وجوي لغزش‌هاي مسلمانان نباشيد زيرا كسي كه به‌دنبال پيدا كردن خطاهاي مردم باشد، خدا عيوب او را آشكار و وي را رسوا خواهد كرد». پس اگر دوست خوبي هستيد نبايد در رفتارهاي دوست‌تان در جست‌وجوي عيب باشيد.