اين احساس جاي خود را به‌تدريج به پرش عضلاني و تحريك‌پذيري عصبي مي‌دهد و پس از آن بيمار حالت تهوع پيدا مي‌كند. عدم‌ترشح بزاق و هذيان‌گويي نشانه‌اي است كه پس از آن، زندگي بيمار در كمتر از 10روز به مرگ منتهي مي‌شود. هيچ درمان شناخته‌شده‌اي براي اين بيماري در دنيا وجود ندارد و هركس كه مبتلا به آن شود فوت مي‌كند، جز موارد انگشت‌شماري از بهبود در كل دنيا كه هنوز دليل آن مشخص نيست. اما پيشگيري بموقع از آن بسيار ساده و تقريبا 100درصد مؤثر است. با توجه به اينكه فصل مدرسه‌ها شروع شده و بيشترين گزش‌ها مربوط به پسران نوجوان است و همچنين به روز جهاني هاري نزديك مي‌شويم، با دكتر حسين عرفاني، رئيس اداره مبارزه با بيماري‌هاي قابل‌انتقال بين حيوان و انسان وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشسته‌ايم.
- طرح‌هاي ريشه‌كني كه مدت‌هاست مطرح شده،اجرا شدني است؟
بيماري‌هايي كه بين انسان‌ها در گردش است مانند فلج اطفال يا سرخك كه در برنامه‌هاي وزارت بهداشت است، قابل ريشه‌كن شدن است اما وقتي صحبت از بيماري مشترك بين انسان و حيوانات اهلي و وحشي مي‌شود نياز به اراده ملي و منطقه‌اي است. بنابه گزارش مراكز درمان- پيشگيري وزارت بهداشت، موارد گزش در ايران از 20سال پيش تا‌كنون افزايش داشته است. به‌طوري كه در سال گذشته 170هزار مورد گزش انسان توسط حيوانات مشكوك در اين مراكز ثبت شده و افراد، خدمات دريافت كرده‌اند. بيش از 700مركز درمان-پيشگيري در اين زمينه داريم كه در همه ساعات روز خدمات رايگان (شست‌وشو، ضد‌عفوني، تزريق واكسن و سرم) ارائه مي‌دهند. اگر افراد به موقع مراجعه و درمان ۳ يا ۵نوبته واكسن و سرم دريافت كنند، نزديك به ۱۰۰ درصد نسبت به بيماري ايمن مي‌شوند. در سال‌هاي گذشته موارد ابتلا به هاري كمتر از انگلستان بوده است ولي بايد توجه داشت كه هيچ منطقه‌اي از كشور عاري از اين ويروس نيست.
- بيشترين عامل انتقال بيماري چه حيواني است؟
هر حيوان پستاندار، خونگرم، اهلي و وحشي مي‌تواند ناقل بيماري به انسان باشد. بيشترين گزش‌ها و انتقال بيماري مربوط به سگ است ولي همه پستانداران خونگرم حتي گاو، الاغ و اسب هم مي‌توانند بيماري را منتقل كنند.
- آيا مي‌توان اميدوار بود كه در مرحله انساني، بيماري به كل ريشه‌كن شود؟
در بخش مبارزه با بيماري هاري 3هدف كلي داريم. نخستين هدف، كنترل بيماري است؛ يعني بيماري اتفاق مي‌افتد اما اين اتفاق در ميدان مراقبتي وزارت بهداشت است و مي‌توانند آن را درمان كنند. ايران توانسته است براساس استاندارد‌هاي سازمان جهاني بهداشت به اين هدف برسد. درمان و پيشگيري هاري سالانه ميليارد‌ها تومان براي كشور هزينه دارد. هزينه‌هاي درمان- پيشگيري هاري براي هر مورد گزش يك‌ميليون تومان است. به اين ترتيب هدف دوم يعني حذف هاري در انسان را دور از ذهن نمي‌بينيم. در اين مرحله، بيماري وجود دارد ولي چرخه انتقال آن شكسته شده و به حدي رسيده كه نمي‌تواند مشكل عمومي ايجاد كند. در درجه اول انتظار داريم سگ‌هاي صاحبدار كه مي‌توانند ناقل باشند 70تا 75درصد واكسينه شوند، سپس جمعيت سگ‌هاي ولگرد با روش‌هايي كه برپايه اصول اخلاقي - علمي و آخرين ضوابط پذيرفته‌شده جهاني است، كنترل شوند و فرهنگسازي در مورد مراجعه به مراكز درمانيپس از گزش گسترش يابد. اين هدف به‌دليل امكانات موجود و هماهنگي سازمان‌هاي وزارت بهداشت، سازمان دامپزشكي و محيط‌زيست و مشاركت مردمي، دور از ذهن نيست. هدف سوم هم ريشه‌كني كلي است كه با توجه به ويژگي‌هاي جغرافيايي ايران، عملا امكان‌پذير نيست. فقط كشور‌هايي توانسته‌اند اين بيماري را به‌طور كامل حذف كنند كه به‌صورت جزيره بوده‌اند. بنابراين در ايران كه مرز‌هاي گسترده‌اي با كشور‌هاي همسايه دارد، عملا بحث ريشه‌كني فرض محالي است.
- چرا فرهنگسازي در زمينه هاري مهم است، مگر افراد براي درمان مراجعه نمي‌كنند؟
وقتي به نمودار سني و جنسي گزش نگاه مي‌كنيم مي‌بينيم كه بيشترين گزش سگ‌ها بين پسرها و در سنين نوجواني رخ مي‌دهد. اين افراد اگر آموزش ببينند كه از تحريك و مواجهه با سگ‌ها خودداري كنند، درصد قابل‌توجهي از موارد گزش كم مي‌شود. امسال ۲ مورد هاري در استان‌هاي هرمزگان و گلستان و ۷ مورد در بخش سيستان استان سيستان و بلوچستان رخ داده است. از ابتداي سال‌جاري موارد گزش در اين بخش زياد شده است و به‌دليل مراجعه ديرهنگام يا عدم‌مراجعه موارد فوت نيز بيشتر از سال‌هاي قبل است.
- آيا واكسن مورد استفاده در كشور، توليد داخل است؟
متأسفانه سرم و واكسن، از خارج وارد مي‌شود البته با همكاري انستيتو پاستور قرار است كه واكسن حيواني و انساني در آينده نزديك توليد شود.
- منظورتان از به‌موقع بودن چه زماني است؟
دوره كمون هاري از چند روز تا چند ماه طول مي‌كشد، بنابراين بلافاصله بعد از گزش بايد به مراكز درماني مراجعه كرد. هر چه محل گزش نسبت به سيستم عصبي نزديك‌تر و شدت جراحات بيشتر باشد مي‌تواند در كوتاه‌شدن دوران كمون و اوليه بيماري مؤثر باشد. بيمار در هر زماني مراجعه كند درمان دريافت مي‌كند اما مواردي بوده كه بر اثر مراجعه ديرهنگام به‌خاطر التهاب سيستم عصبي، فرد زودتر از مقاومت بر اثر مصرف دارو جان خود را از دست داده است.
- آيا گربه‌هاي شهري هم مي‌توانند بيماري را منتقل كنند؟
گربه‌سانان پنجه‌‌هاي خود را ليس مي‌زنند و از طريق بزاق ويروس را به ناخن‌‌ها منتقل مي‌كنند. خراش پنجه گربه‌‌هايي كه ويروس هاري را دارند نيز مي‌تواند خطرساز باشد.
- آيا آزمايشي براي تشخيص وجود ويروس هاري در بدن وجود دارد؟
پس از ابتلا به بيماري از بزاق و تكه‌برداري از پوست گردن و تكه‌برداري از مخچه پس از مرگ براي تشخيص‌هاي افتراقي، آزمايش انجام مي‌شود. در موارد مشكوك به مرگ ناشي از هاري بايد اين آزمايش انجام شود. پيش از ابتلا چنين آزمايشي نداريم و درصورت شك به گزش درمان پيشگيري انجام مي‌شود.
- حيواني كه مبتلا به بيماري هاري است، چه ويژگي‌هايي دارد؟
تابلوي باليني هاري در حيوانات دو نوع است؛ حيوان يا حالت تهاجمي دارد و پس از چند روز به‌دليل التهاب سيستم عصبي دچار مشكلات بلع و تنفس مي‌شود و مي‌ميرد. يا اينكه حيوان مبتلا حالت انزوا پيدا مي‌كند و با سير طولاني‌تري از بيماري مي‌ميرد.