او فعالیت برپایی جشنواره تئاتر فجر را از سال گذشته آغاز کرد و شاید به دلیل همین دقت زیاد، بخش‌های متعددی را به جشنواره آرام تئاتر فجر اضافه کرده است، قضاوت درباره جشنواره بیست و ششم از حالا بسیار زود است.
با او بیشتر درباره ضرورت این بخش‌ها و کمی از حواشی که در مورد جشنواره امسال رخ داده صحبت کردیم. سرسنگی معتقد است جشنواره باید آینه‌ای از اتفاقات یک ساله تئاتر کشور باشد.
- گفته می‌شود قرار است امسال یک جشنواره متفاوت داشته باشیم.
جشنواره‌های تئاتری ما تا به حال بیشتر جنبه کاربردی داشته است.جشنواره‌ای برگزار می‌کردیم و تمام می‌شد، تا سال آینده که پرونده آن دوباره باز می‌شد. اما امسال سعی کردیم که جشنواره تئاتر جنبه راهبردی پیدا کند، به عبارت دیگر ویژگی جشنواره تئاتر فجر امسال تبدیل آن از یک جشنواره کاربردی به یک جشنواره راهبردی است.
- تضمینی برای راهبردی کردن آن وجود دارد؟
تضمین آن برنامه‌هایی است که برای جشنواره در نظر گرفته‌ایم. که برای رسیدن به آن باید به چند محور توجه کرد: محور اول شعار جشنواره «تئاتر برای همه است.» وقتی می‌گوییم تئاتر برای همه؛ از یک طرف هنرمندان تئاتر و از طرف دیگر مخاطبان تئاتر را شامل می‌شود. بنابراین فکر کردیم که باید جشنواره‌ای برپا کنیم که بتواند طیف وسیعی از هنرمندان و مخاطبان را شامل شود. از اواخر بهمن تا اوایل اسفند جلسات مرتبی را با هنرمندان، اصناف تئاتری، اساتید تئاتر، نمایندگان رسانه‌های گروهی و مدیران فرهنگی داشتیم . طرح خودم را نیز برای برگزاری جشنواره به آنها دادم.
بنابراین اولین مرحله جذب نظر و مشارکت طیف وسیعی از افراد فعال در جشنواره بود. خوشبختانه طرحی که تصویب شد ماحصل، آرا و نظرات جمع وسیعی از آدم‌هایی است که به نوعی با تئاتر ارتباط دارند، و این اولین قدمی بود که ما برای برگزاری جشنواره برداشتیم. دومین قدم تنوع بخشی به جشنواره بود. نظرات متفاوتی برای رقابتی و یا غیررقابتی بودن جشنواره تئائر و یا در مورد حضور کارهای خارجی وجود داشت.
فکر کردیم که آیا می‌شود جشنواره‌ای برگزار کنیم که به بخش بیشتری از نیازها و سلایق پاسخ بدهد؟ پاسخ این سؤال را در متنوع کردن بخش‌ها جست‌وجو کردیم و سعی کردیم هر کس با سلیقه خودش در جشنواره شرکت کند. یعنی تقریباً مثل خیلی از جشنواره‌های معتبر دنیا یک بخش اصلی و رقابتی وجود دارد و یک بخش جنبی تا هر کس بتواند کارش را در آن بخش اجرا کند. ما با اضافه کردن بخش‌های مختلف سعی کردیم که جشنواره را به یک جشنواره راهبردی تبدیل کنیم.
- جشنواره وارد 26 سالگی می‌شود فکر نمی‌کنید که در 25 دوره قبلی با این دوره خیلی متفاوت است و طبیعتاً جشنواره 26 باید دنباله‌رو جشنواره 25 باشد؟
قبول دارم که این جشنواره با جشنواره‌های قبلی متفاوت است ولی اینکه این تفاوت به نفع تئاتر کشور است یا نیست، باید مورد توجه قرار بگیرد.
- چه تضمینی وجود دارد که این تغییرات به نفع تئاتر کشور است؟
یک ملاک متفاوت وجود دارد که بنشینیم عقلانی و منطقی درباره برنامه‌ها قضا وت کنیم که بدون اغراق باید بگویم که منتظر این نقد ها هستیم. در مورداین طرح با آدم‌های مختلفی که در تئاتر کشور مؤثر هستند مشورت کردیم و سر این طرح به اجماع رسیدیم که این طرح برای جشنواره تئاتر فجر، که بزرگترین رخداد تئاتری کشور است، مفید خواهد بود.
ما در مورد جشنواره تئاتر فجر به این اتفاق رسیدیم که آیینه‌ای باشد از اتفاقات یک ساله تئاتر کشور و چه بسا دورنمای تئاتر کشور در سال آینده. بنابراین جشنواره باید به این سمت می‌رفت و از طرف دیگر خیلی از کارها اگر در زمان جشنواره نباشد، انجام نمی‌گیرد. به عنوان مثال ما به مناسبت جشنواره،مرکز اسناد و آرشیو جشنواره فجر را تأسیس کردیم. مطمئن هستم اگر در حالت عادی بودیم هرگز زمان و بودجه‌ای برای این‌کار نمی‌گذاشتیم.
برای اولین بار داریم کتاب سال تئاتر فجر را به2زبان فارسی و انگلیسی منتشر می‌کنیم و سایت جشنواره هم به 2 زبان راه‌اندازی کردیم و این‌ها مواردی است که در موقعیت جشنواره و با انگیزه‌ای که ایجاد می‌شود، راه‌اندازی می‌شود، شاید در شرایط عادی به قدری مشکلات تئاتر غلبه می‌کرد که این کارها در اولویت قرار نمی‌گرفت، پولی که برای تئاتر در نظر گرفته شد به قدری برایش برنامه‌ریزی شده که کسی نمی‌آید به کتاب 25 سال تئاتر فجر فکر کند.
- کارهای جنبی باعث نمی‌شود که از کارهای اصلی جشنواره دوربمانید؟
فکر نمی‌کنم که این کارها، کارهای جنبی باشد. کارهایی است که باید سال‌ها پیش انجام می‌شد و اگر امروز دیر شده به این معنا نیست که امروز نباید آن را انجام داد.
چرا این کار باید در جشنواره تئاتر فجر اتفاق بیفتد، در حالی‌که می‌تواند با یک برنامه ریزی در طول سال با حوصله و دقت این کارها انجام شود. به عبارت دیگر چرا این کارها وابسته به حضور جشنواره است؟
این‌طوری نیست که این کارها وابسته به حضور جشنواره باشد، اما احساس کردم که این کارها را می‌توانیم در جشنواره بیاوریم. وقتی که جشنواره سایت ندارد، چه کار باید می‌کردیم؟ باید مثل هر سال جشنواره را بدون سایت جشنواره برپا می کردیم؟ مگر می‌شود یک جشنواره بین‌المللی بدون سایت باشد؟ پس باید سایت راه‌اندازی می‌شد. بهترین زمان برای احداث سایت،همین جشنواره بود چرا که فکر کردیم با یک هزینه هم آرشیو، هم سایت و هم کتاب ها را به ثمر می‌رسانیم. در حقیقت از امکانات و ظرفیت‌های موجود، مدیریت بهینه کردیم.
ضمن اینکه بخشی از این‌ها به آرزوهای شخصی من برمی‌گشت، همیشه آرزو داشتم که کتاب سال تئاتر کشور و یا کتاب معرفی25 دوره تئاتر ایران و سایتی زیبا و شکیل برای تئاتر داشته باشیم. امسال که توفیق دبیری جشنواره را داشتم، احساس کردم بهترین موقعیت برای انجام این کارهاست و اعتقاد دارم که اگر ادامه این کار سنت بشود، آن وقت جشنواره تئاتر فجر در چند سال آینده به نقطه‌ای می‌رسد که می‌توان گفت جشنواره ای حرفهای و قابل اتکا و قابل ارائه در سطح بین‌المللی خواهد شد، کما اینکه همین الان که با گروه‌های خارجی صحبت می‌کنیم، آنها می‌گویند امسال جشنواره برخوردی حرفهای دارد.
- امیدوار هستید که این حرکت‌ها ادامه پیدا کند؟
بله، خیلی امیدوار هستم. اعتقادم این است که نباید از ترس اینکه مبادا حرکتمان اشتباه باشد خودسانسوری کنیم. بلکه آن چیزی که به صلاح تئاتر است باید انجام شود، معتقدم که تئاتر ما در این سال‌ها گام‌هایی آهسته برداشته است و نیازمند قدم‌های بزرگ است. به عنوان دبیر جشنواره سعی کردم که این گام ها را مناسب با نیازهای واقعی تئاتر برداشته شود. اعتقاد دارم که اگر این توقع و این نیاز در مخاطبان و هنرمندان تئاتر ایجاد بشود هر کسی که سال آینده بخواهد جشنواره را برپا کند ناچار است که بخشی از نیازهای واقعی و منطقی تئاتر را پاسخ بدهد و البته امکان دارد دبیری بیاید و بخواهد نقایص و شاید اشتباهات این دوره از جشنواره را جبران کند، اما اعتقاد دارم که این رویکرد توسعه‌طلبانه و رویکردی که جشنواره را فقط یک جشنواره مدت‌دار نبیند و آن را محملی برای توسعه تئاتر کشور ببیند، قطعاً در دوره‌های بعدی ادامه خواهد یافت.
- با اشاره به بخش‌های تئاتر دانشجویی و دانش‌آموزی، در حالی که ما جداگانه جشنواره‌هایی برای این 2 قشر داریم، چه ضرورتی داشت که این بخش‌ها به جشنواره تئاتر فجر اضافه شود؟
همه اقشار حق دارند از تئاتر فجر استفاده کنند. شاید خانواده‌‌ای نخواهد از تئاتر روشنفکری تئاتر شهر دیدن کند اما حق دارد که در محله خودش تئاتر ببیند، دانشجوها هم حق دارند که در بزرگترین رخداد تئاتر سهیم باشند، سعی کردیم که هیچ کدام از بخش‌های جشنواره به یکدیگر لطمه نزنند.
- چرا نخواستید مثل سابق همان جشنواره تخصصی تئاتر فجر را اجرا کنید؟
به عقیده من جشنواره تئاتر فجر، یک جشنواره تئاتری اختصاصی نیست، جشنواره تئاتر فجر در ایام دهه مبارک فجر برگزار می‌شود پس جشنواره تئاتر فجر، یک جشنواره مناسبتی است که برای گرامیداشت این ایام برگزار می‌شود. اگر قرار است جشنواره تئاتر بین‌المللی تهران را برگزار کنیم باید زمان جشنواره عوض شود که زمستان بدترین زمان برگزاری برای چنین جشنواره‌ای است، شما کمتر جشنواره بین‌المللی را می‌بینید که در زمستان برگزار می‌شود.
اما در هر حال این زمان بعد از 25 سال برای اهالی تئاتر وحتی مردم شناخته شده است.
اما به سختی. خیلی از گروه های که می‌آیند به دلیل بسته بودن راه ها به مشکلات زیادی برخورد می‌کنندو نمی‌توانند اجرای خوبی داشته باشند. اما با این حال اگر قرار است جشنواره بین‌المللی تئاتر تهران داشته باشیم ، آن مسئله‌ای جدا است که زمان خاص خودش را همه می‌طلبد و باید در فصل دیگری اجرا شود، اما به عقیده من جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر یعنی انعکاس یک سال تئاتر کشور و از طرف دیگر شور و هیجانی است که این جشنواره ایجاد می‌کند. در حقیقت ما هیچ کاری نکردیم جز اینکه آن شور و هیجان را توسعه بدهیم و به جاهای مختلف مثل پادگان‌ها، فرهنگسراها، خانه سالمندان و بهزیستی هم تئاتر را ببریم.
- با توجه به شعار «تئاتر برای همه» قرار است این شور و هیجان در طول سال هم دوام داشته باشد؟
امیدوارم که این اتفاق بیفتد. یعنی امیدوارم که این مطالبه ایجاد بشود و گروه های تئاتری ما بدانند که جز تئاتر شهر، جاهای دیگری برای اجرای تئاتر هست و مرکز هنرهای نمایشی بداند که متولی تئاتر برای همه مردم است. به نظرم افول مرکز هنرهای نمایشی از زمانی شروع شد که مرکز فکر کرد برای یک قشر کوچکی مسئولیت اجرای تئاتر دارد، نه برای همه مردم. اگر مدیریت تئاترما می‌خواهد به جایگاه رفیعش برسد، باید بداند که تئاتر برای همه مردم است.
- حالا شعار «تئاتر برای همه» برای مخاطبان حرفهای و خاص چه جایگاهی دارد؟
اتفاقا امسال سعی کرده‌ایم که تئاترها حرفه‌ای‌تر باشد. اولا در بخش تئاترهای خارجی دقت بیشتری کردیم. یکی از ایرادها که از سال‌ها قبل به تئاتر فجر گرفته می‌شود، این است که تئاترهای خارجی ضعیف است. البته خودم چند سال جزو کمیته انتخاب بودم و این انتقادات به خود من هم برمی‌گردد، اما سال‌ها قبل در شرایط خوبی نبودیم و کارها را دیر انتخاب می‌کردیم. وقتی 3 ماه مانده به جشنواره از گروه های خارجی برای شرکت دعوت می‌کنید، معمولاً آدم‌های خوب خارجی برنامه سالانه و حتی دوسالانه دارند بنابراین وقتی دعوت از گروه ها را زودتر شروع کردیم، امکان اینکه یک کار خوب بیاید، بیشتر است. ما امسال گروه های خودمان را فعالانه به جشنواره خارجی فرستادیم تا کارها را ببینند و آنها کارها را از نزدیک دیدند و انتخاب کردند.
- یعنی گروه های خارجی خودشان درخواست نکردند که در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شرکت کنند؟
چرا درخواست کردند، اما ما هم منفعل نبودیم، تا ببینیم چه کارهایی برای ما می‌آید. سومین کار ما برخورد حرفهای با گروه ها بود که اسفند ماه سال گذشته دفترچه مقررات جشنواره را منتشر کردیم و به کشورهای مختلف فرستادیم.
به نظرتان عجیب نیست که بعد از 25 سال این ما هستیم که گروه ها را انتخاب می‌کنیم و خود آنها درخواست شرکت نمی‌دهند، در حالی که هنرمندان تئاتر ایران خود درخواست‌کننده شرکت در جشنواره‌های آن سوی آب ها هستند؟
بله، ما باید جشنواره را به مسیر درست جشنواره برگردانیم. برگزاری جشنواره یک کار کاملا حرفهای است؛ مثلا در5 دوره جشنواره ادینبورگ، یک تیم مشخص جشنواره را برگزار می‌کند، امکان دارد که دبیر جشنواره هر چند سال یکبار عوض بشود اما تیم برگزارکننده همیشه ثابت است. بنابراین ما باید سطح جشنواره تئاتر فجر را به سطح حرفهای اش برسانیم.
- یعنی تا به امروزه نبوده؟
هنوز فاصله داریم. حتی اگر این سؤال را از من به عنوان دبیر جشنواره بپرسید، می‌گویم که اگر امسال 100درصد آنچه که در ذهن داریم پیاده کنیم، هنوز با یک جشنواره حرفهای و بین‌المللی فاصله دارد و امیدوارم که همکاران دیگری که بعد از من می‌آیند، این مسیر را تا حرفهای شدن ادامه بدهند.
- چند گروه خارجی خودشان در خواست شرکت در جشنواره را دادند و جشنواره چند گروه را دعوت کرد؟
آمار دقیق ندارم اما حدود 180 گروه خارجی متقاضی شرکت در جشنواره بودند و از این تعداد 140 نمایش خودشان درخواست داده بودند و حدود 40 نمایش هم ما به جشنواره دعوت کردیم.
- و هزینه‌ها به چه صورت است؟
یک بخش از این هزینه‌ها به عهده ماست و یک بخشش به عهده خودشان.
- دقیقا چه بخشی از هزینه‌ها به عهده جشنواره است؟
تقریبا نیمی از هزینه‌ها را جشنواره و نیمی دیگر را خودشان تقبل کرده‌اند که البته برای گروه ها این مورد متفاوت است. مثلا یک گروهی با 50 نفر از عوامل می‌آید و گروهی دیگر با 3 نفر می‌آید. بنابراین قبول هزینه‌ها متفاوت است اما هزینه اقامت و مبلغی بابت اجرا به گروه ها پرداخت می‌شود ولی خوشحالیم که گروه هایی که می‌آیند، گروه های حرفهای هستند.
به بخش ایرانی بپردازیم که با حواشی آغاز شد.
2 ماه سکوت کردم، چرا که احساس کردم حرفهای مهمتری برای زدن هست. این حرف‌ها نه به نفع جشنواره است و نه به نفع تئاتر مملکت، بحثی پیش آمد که بعضی از روزنامه‌ها بحث موج انصراف را مطرح کردند، و ما جواب دادیم که این طور نیست و بعد از مدتی خود دوستانی که اسمشان در موج انصراف آمده بود، خودشان توضیحاتی دادند که انصراف از جشنواره به معنای ضعیف بودن آن نیست. اگر هم باشد، این بحث برای جشنواره‌ای که 500 گروه نمایش متقاضی دارد، طبیعی است که یک تعداد در بازخوانی و بازبینی در اولویت قرار نگیرند و به این معنی نیست که کار آنها خوب نیست، چرا که برنامه جشنواره محدودیت‌هایی دارد و طبیعی است که عده‌ای ناراضی باشند. اما استفاده از واژه‌های بحران و انصراف برای جشنواره غیرطبیعی است و این بحث‌ها به نفع تئاتر کشور نیست. منظورم این نیست که جشنواره انتقاد نشود ما از انتقاد علمی و سازنده استقبال هم می‌کنیم.
- کیفیت نمایش‌های ایرانی خوب است؟
به نظرم کیفیت کارهای ایرانی خوب است و اسامی هم نشانه این حرف است و نکته دیگر که ویژگی خوبی است، بازبین‌ها و داوران درگیر اسامی افراد نشدند و فقط به کیفیت کارها توجه کردند.
- ولی جای بزرگان تئاتر خالی است؟
تا منظورتان چه کسی باشد؟ کارگردانان نمایش‌های پذیرفته شده امسال افراد بزرگی هستند.
قبول دارم، اما اگر تعداد بزرگان تئاتر را مثلا به تعداد انگشتان 2دست فرض کنیم، الان به تعداد انگشتان یک دست، از این افراد در جشنواره حضور دارند.
امیدواریم که سال آینده تعدادشان بیشتر بشود اما ما نمی‌توانیم کسی را به اجبار وادار کنیم که در جشنواره شرکت کنند. شاید اگر امسال بتوانیم جشنواره خوبی برگزار کنیم، سال آینده رغبت برای شرکت در جشنواره بیشتر بشود. مطمئن هستم اگر نتایج بخش چشم‌انداز مشخص بشود، بخش دیگری از هنرمندان حرفهای تئاتر قطعا در این بخش خواهند بود.